دانلود 'گیاهان دارویی عمومی بهمن 90 (docx) 134 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 134 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

انتخاب گونه ها وارقام گیاهان دارویی مقدمه وتاریخچه کشت: استفاده از گیاهان دارویی به منظور درمان با تاریخ زندگی انسان هم زمان بوده است. انسان در تمام دوران تاریخی چاره ای جز توسل به گیاهان نداشت. اگر چه در نیم قرن گذشته استفاده از داروهای شیمیایی و سنتزی به شدت رواج یافت ولی به سرعت آثار زیان بار آنها بر زندگی آنها سبب گرایش مجدد به گیاهان دارویی گردید، و این نکته که توسل به گیاهان دارویی همواره در طول تاریخ یکی از روشهای موثر درمان بوده است، به خوبی روشن است. تاریخ طب در کشور ما مربوط به دوره آریایی می باشد و اوستا (۶۵۰۰ ق.م) اولین کتابی است که از گیاهان دارویی سخن گفته است. به نقل از اوستا اولین پزشک ایرانی تریته پدر گرشاسب پهلوان بوده است که از کاربرد گیاهان دارویی و عصاره آنها اطلاع داشته است. قدیمی ترین گیاه دارویی در طول تاریخ ” هوم” گیاه مقدس آیین زرتشت بوده است. در کتابهای پهلوی هوم را سرور همه گیاهان و استفاده از آن را باعث عمر جاویدان می داند. تاریخ استفاده دارویی به ۴۵۰۰ ق.م و به نقل از هردوت به ۵۲۰۰ ق.م می رسد. قدیمی ترین کتاب چینی منسوب به شینون (۲۸۰۰ ق.م) ۱۰۰۰ گونه دارویی را شرح داده، ماردوکاپالیدین (۷۱۰ ق.م) ۶۴ گونه دارویی را کشت نموده است، در الواح سومری چگونگی کشت گیاهان را شرح داده، بقراط (۳۷۷ ق.م) کاربرد دارویی ۴۰۰ گونه دارویی را شرح داده است. ظهور دانشمندانی نظیر سقراط، دیوسکورید، رازی، هروی، ابن سینا، ابوریحان بیرونی، جرجانی، سبب گسترش این علم در جهان گردیدند آشنایی باارزش واهمیت گیاهان دارویی گیاهان دارویی رستنیهایی با تاریخچه جالب توجه و ممتاز هستند. علاوه بر قدمت، گستره نفوذ این گیاهان در تاریخ ادیان و ملتها بسیار شایان توجه است بطوریکه در جای جای حوادث مهم تاریخی، سیاسی، اجتماعی و دینی، این گیاهان قرین توجه بوده و یا منجر به بروز حوادث مهمی شده اند زعفران و نسترن از آن جمله اند. در زبان عربی یکی از نامهای درخت اقاقیا، قریظه است. بنی قریظه نام طایفه ای از یهود بوده که در ابتدا به شغل دباغی اشتغال داشته اند و از این گیاه در فرآوری پوست استفاده می کرده اند. امروزه می دانیم که تاننها گروهی از مواد موثره هستند که در رسوب پروتیین نقش دارند و این اثر باعث خاصیت میکروب کشی، ضد خونریزی و انقباض بافتهای مختلف می شود. بنا براین برای رسوب دادن پروتیین پوست، در دباغی مورد استفاده قرار می گرفته است. تاریچه کشت وکار گیاهان دارویی 1- قدیم الایام : در این دوره انسان دریافته بود در زمان بیماری ها و ناراحتی های جسمی ، جهت درمان آن ها به دنبال گیاهان مخصوصی برود . در همین زمان انواع مختلفی از گیاهان به شکل سمی ، خوراکی و دارویی کشف شد که بعضی از آن ها عبارتند از : چای ، قهوه ، کاکائو و 2- سده ی اخیر : در این دوره با توجه به اینکه کشورها رو به صنعتی شدن می رفتند ، داروهای شیمیایی تولید شدند . در این زمان بود که مراکز دارویی و داروخانه های بزرگ جهان بوجود آمدند و طب سنتی و گیاهان دارویی ارزش خود را بتدریج از دست داده و به شکل مرکز فروش ادویه در آمدند . اولین ماده شیمیایی که توسط انسان ساخته شد در سال 1854 . م. به نام اسید استیک بود 3- دهه های اخیر : با توجه به اینکه داروهای شیمیایی عوارض زیادی داشتند ، انسان کم کم دوباره به طرف گیاهان دارویی رفته و از آن ها استفاده کرد. 25 درصد داروهای مدرن کنونی از گیاهان دارویی ساخته شده اند . در سال 2000 حدود 60 میلیارد دلار ، درآمد کشورها از فروش گیاهان دارویی بوده است . در ایران آمار این گونه بیان نمود که در سال76 در آمد حاصل از گیاهان دارویی 7 میلیارد ریال بوده که در سال 1380 این رقم به 37 میلیارد ریال رسیده است در کتاب های قدیمی در رابطه با ارزش گیاهان دارویی به خط میخی مطالبی نوشته شده است . در بین کشورها و اقوام ، مصریان ، رتبه اول را در استفاده از گیاهان دارویی داشتند . مصریان قدیم از قرن 16 قبل از میلاد ، آثار و نوشته هایی دارند که در رابطه با مزایای گیاهان دارویی ، مطالبی در آن قید شده است . در کتاب تورات ، به بعضی از محاسن و فواید گیاهان دارویی اشاره شده است . در کتاب «کاراکارا » در هند در مورد حدود 500 گونه گیاه دارویی ، مطالبی جمع آوری گردیده است . از پایه گذاران طب دارویی ، بقراط و ارسطو را می توان نام برد و پس از آن اطبای ایرانی مثل زکریای رازی و ابوعلی سینا ، نقش موثری در پیشرفت علم گیاهان دارویی داشته اند . در قرن 19 . م . انسان به این نکته پی برد که مواد موثره را از گیاهان خارج کند که ساده ترین شکل آن گلابگیری است . در کل سطح زمین حدود 600000 گونه گیاهان دارویی وجود دارد که 1000-7500 گونه از این گیاهان مربوط به فلور ایران است . تفاوت داروهای شیمیایی با داروهای گیاهی 1-داروهای شیمیایی دارای عوارض هستند ؛ بسته به اینکه دارو از چه حساسیتی برخوردار است ، دارای اثرات جانبی مختلفی است . یک سری داروهای شیمیایی در کشورهای غربی تحت عنوان میدها و تالیدها ساخته شدند که مدتی در این کشورها استفاده می شد . پس از چندین سال اثرات جانبی این داروها که مهمترین آنها« به دنیا آمدن نوزادان ناقص و معلول بود باعث شد که شرکت های سازنده تا هم اکنون نیز به قربانیان این داروها غرامت پرداخت کنند . از آن به بعد مصرف آن ها نیز رو به کاهش گذاشت. 2-بعضی از بیماری ها مثل سرطان و ایدز وجود دارد که داروهای شیمیایی برای آن کشف نشده و یا اثرات داروهای کشف شده کم می باشند ولی در چند سال گذشته داروهایی با پایه ی گیاهی ساخته شده که اثر قابل توجهی بر درمان این نوع بیماری ها دارد 3-گیاهان دارویی بدلیل اینکه ترکیبات مختلف دارویی را در خود دارند کاربردهای مختلفی دارند البته با تمام تحقیقات به عمل آمده ، هنوز قابلیت حدود 90% گیاهان دارویی مشخص نیست. وضعیت گیاهان دارویی ایران ایران دارای 11اقلیم از13 اقلیم جهان است که باعث شده که پتانسیل تولید گیاهان دارویی در ایران بسیار بالا باشددرفلورایران حدود 1000-7500 گونه گیاه دارویی وجود دارد. تعریف گیاهان دارویی هر نوع گیاهی که دارای ترکیباتی ( مواد تشکیل دهنده فعال و موثر) که بعد از یک سری عملیات مثل فشردن ، استخراج ، تقطیر و ... بر روی گیاه بدست آمد و دارای اثرات درمانی و یا به عنوان جزئی از یک فرآورده ی دارویی باشد گیاه دارویی نام دارد. . حصولات فرعی شامل ریشه ، ساقه ، برگ ، گل ، میوه ، دانه ، گال ، پوسته و شیرابه که خاصیت دارویی ، صنعتی و غذایی دارند . مراحل کشت گیاهان دارویی: کشت گیاهان دارویی طی دو مرحله انجام می گیرد الف ) مرحله ی تحقیقاتی : در این مرحله هیچ شناختی از نیازهای اکولوژیکی گیاه در اختیار نیست ، لذا گیاه را به روش های مختلفی از طرق جنسی و غیر جنسی به کرت های آزمایشی انتقال می دهند و تمامی فاکتور ها را حتی الامکان در اختیار گیاه قرار می دهند ( مثل نوع خاک ، عمق کاشت ، فاصله آبیاری ، فاصله هر پایه ، شیب زمین و حاصلخیزی خاک ) . در این روش تمامی فاکتورهایی که اثر آن بر روی نحوه رشد و تکثیر گیاهان لازم است را یک جا تاثیر نمی دهند بلکه کار ها را اولویت بندی می کنند . ابتدا مواردی که مهمترند در اولویت قرار می دهند ؛ برای مثال اگر گیاهی در زادگاه طبیعی خود در جایی واقع شده که منطقه سردسیر است ، اولویت اول را بر روی اثر سرما بر بذر گیاه قرار می دهند . پس از انجام کارهای تحقیقاتی ، بهترین روش کاشت با بالاترین بازدهی (کمی و کیفی بدست می آید . وقتی به این اطلاعات پایه می رسیم ، اصطلاحا گفته می شود که گیاه مورد نظر حدودا اهلی شده است . در این زمان است که به بخش اجرا توصیه می شود که گیاه مورد نظر قابلیت کشت وکاررا در زمینهای زراعی دارا می باشد. دلایل محدود بودن استفاده گیاهان دارویی به شکل بسته بندی : 1-فاصله محل تولید گیاه دارویی ( به شکل وحشی یا اهلی ) هر چقدر طولانی تر باشد دسترسی به آن گیاه دارویی مشکل تر است . 2-امکان پرورش گیاهان دارویی در هر ناحیه ای امکان پذیر نیست . 3-اعضاء خشک شده گیاهان دارویی حتی اگر دور از نور و رطوبت و در ظرف های در بسته نگهداری شوند بعد از مدتی ، خاصیت دارویی خود را از دست می دهند 4-در پرورش گیاهان دارویی و اهلی کردن این گیاهان هر چقدر دقت لازم در برآورده کردن نیازهای اولیه گیاه به عمل آید میزان ماده مؤثره بدست آمده از لحاظ کیفی و کمی نسبت به شرایط طبیعی گیاه ( وحشی ) کمتر است میوه : اندامی از گیاه که بذور در داخل آن قراردارند یامجموعه بذر یک گیاه را میوه می گویند مصرف گیاهانی که به عنوان ماده دارویی می شناسیم به اندازه کم ،دارویی وبه میزان متوسط غذایی و به میزان زیاد از حد، سمی خواهد بود در رابطه با استفاده از محصولات فرعی باید به 5 اصل توجه کنیم 1-استفاده مستمر باشد 2- بهره برداری ثابت باشد 3-حفظ ، احیا و توسعه عرصه های مرتعی که به دو شکل است : الف ) از نظر فیزیولوژیکی تاثیر سوئی بر روی گیاهان محل نداشته باشد ب) بهره برداری از نظر اقتصادی – اجتماعی و حقوقی به حفاظت مناطق یا مراتع کمک کند 4-بهره برداری در غالب طرح باشد مجاز : در این دسته گیاهان دارویی قرار می گیرند که محدودیتی جهت برداشت آن ها وجود ندارد. مجاز مشروط : در این قسمت گیاهانی قرار می گیرند که بهره برداری از آن ها باید در غالب طرح باشد . طرح برداشت محصولات فرعی به این صورت تنظیم می شود که کارشناس مربوطه وارد آن سطح یا مرتع می شود و مطالعه کاملی در رابطه با مقدار تولید ، وضعیت پایه ها ، وضعیت آب و هوای منطقه ، ضعیف یا قوی بودن گیاهی که در محل وجود دارد و ... انجام می دهد . سپس محدوده ای جهت بهره برداری از آن محصول زیر نظر کارشناس مربوطه انجام می گیرد . مانندگیاه باریجه ا و گیاه گون غیر مجاز : آن دسته از گیاهان دارویی اند که بدلیل از بین بردن گیاه ، استفاده از آن ها ممنوع است 5-اصل هزینه و درآمد : یعنی از گیاه دارویی چه موقع استفاده کنیم تا حداکثر درآمد را داشته باشید تقسیم بندی سازمان خوارو بار جهانی( FAO) روی محصولات فرعی 1-گیاهان دارویی 2- گیاهان صنعتی 3- گیاهان خوراکی 4- گیاهان زینتی مشکلات و موانع کشت و اهلی کردن گیاهان دارویی : 1-در بعضی از گیاهان دارویی چندین سال طول می کشد تا ماده مؤثره دارویی تولید شود . برای رفع این مشکل معمولا مزرعه را به قطعات متفاوتی تقسیم می کنند و گیاهان مختلف دارویی را کشت می کنند . باید گیاهانی کاشته شود که با منطقه سازگار باشد.. 2- تغییرات مواد مؤثره به صورت کمی و کیفی 3-عدم شناسایی آفات و امراض گیاهان دارویی 4-عدم وجود بیمه گیاهان دارویی معرفی گیاهان دارویی بومی منطقه استان چهارمحال وبختیاری به واسطه داشتن کوهستانهای صعب العبور یکی از مراکز تنوع گونه های دارویی گیاهان دارویی در ایران وجهان می باشد وازمهمترین گیاهان دارویی بومی می توان به گیاهان زیر اشاره نمود. تیره غلات Poaceae جزو تک لپه ایها محسوب می شوندودارای گونه های دارویی مانند یولاف و چاودار می باشد گیاه چاودار برای رویش قارچ ارگوت استفاده می شود .این گیاهان یکساله هستند. تیره آلالهRanunculaceae گیاهانی یکساله وچند ساله هستند از گونه های مهم آن می توان به آلاله وگل آتشین که هردوگیاهانی دوساله هستند اشاره نمود تیره شقایق(خشخاش)Papaveraceae گیاهانی یکساله وچندساله مانندخشخاش(یکساله) ،مامیران وگلاسیوم(چندساله) در این تیره یافت می شوند که خاصیت دارویی دارند. تیره گل سرخیان Rosaceae گیاهان این تیره به فرمهای علفی درختچه یا درخت مشاهده می شوند ازگیاهان این تیره می توان به نسترن-گل محمدی –بادام- آلبالو-پوتنتیلا-رویوس-اگریمونیا اشاره نمود. تیره پروانه آسا Fabaceae گونه های مهم این تیره می توان به شیرین بیان وخارشترکه چندساله ودارای ریشه جوانه زا هستند تیره سدابRotaceae گیاهانی خشبی درختچه ای درختی بوده پیکررویشی ومیوه حاوی اسانس یارزین است که گونه سداب قابل کشت می باشد که حاوی روتین فراوان می باشد. تیره چتریان Apiaceae این گیاهان دارای گل آذین به فرم چتر بوده وبه صورتهای علفی یکساله دوساله وچند ساله یافت می شوند.تمام پیکررویشی گیاه حاوی اسانس است که درمجاری مخصوصی بنام شیزوژن ذخیره می شوند. برگها غیر متقابل ودارای بریدگی عمیق هستند که درقاعده دارای غلاف می باشد.میوه بصورت فندقه می باشد.برخی ازگیاهان دارویی مانند سنبل ختایی حاوی کومارین فراوان ومقادیر کمی اسید مالیک واسید والریک رزین می باشد. شوکران کبیر حاوی الکالوئید می باشندگیاهان این تیره درصنایع غذایی ودارویی کاربرد دارنداز دیگر گیاهان این تیره می توان به گشنیز-زیره سیاه-انیسون-رازیانه –شبت-انجدان رومی-زیره سبز-سیاه دانه-کرفس کوهی -گلپراشاره نمود. تیره سنبل الطیب Valerianaceae گیاهانی علفی با برگهای متقابل وبریدگی دار گلها کوچک ومتراکم روی دمگل واحد گلها دوجنسی یا تک جنس است .اسانس درسلولهای هیپودرم ریشه وریزوم گیاه ساخته می شوند ازگونه های دارویی این تیره می توان به3گونه زیر اشاره کرد.1-Valeriana sambucifolia که گیاهی دیپلوئید می باشد2-Valeriana officinalis و Valeriana collina که دیپلوئید هستند اشاره نمود. تیره نعنایان Laminaceae گیاهان این تیره نیازهای اکولوژیکی متفاوتی دارند گیاهان این دارای گونه های یکساله دو ساله وچند ساله هستند.دارای ساقه چهارگوش برگهای متقابل وصلیبی شکل گلها نامنظم وجام گل دارای دولب پایین وبالا است تعدادپرچم 4عدد که دوتا کوتاهتر از دوتای دیگر است گلها بصورت خوشه هایی از زاویه بین برگ وساقه ظاهر می شوند تخمدان 4قسمتی است گیاه حاوی اسانس فراوان درکرکهای ترشحی هستند.وفاقد آلکالوئید می باشند ازگیاهان دارویی قابل کاشت می توان به اسطوخودوس فرانسوی ،اسطوخودوس دورگ(انگلیسی) ،بادرنجبویه،مریم گلی،رزماری مرزنجوش،زوفا، چای کوهی آویشن باغی ،آویشن دنایی-نعنا فلفلی-ریحان- مرزه- اشاره نمود. تیره بادمجانSolanaceae گیاهان اکثرا علفی ولی گونه های چندساله ودرختچه ای هم به ندرت مشاهده می شود. از گیاهان دارویی قابل کاشت می توان به بذرالبنج-شابیزک-تاتوره (گیاه گرمسیری )-تاج ریزی که اکثرا چند ساله اند اشاره نمود گیاه شابیزک به خاکهای با کلسیم وازت فراوان نیاز داردگیاهان این تیره دارای برگهای متناوب کلها منظم وپیوسته هستند.تخمدان دوخانه ومیوه سته است گیاهان حاوی الکالوئید فراوان شامل آلکالوئید تروپان می باشد که در هیوسیامین وآتروپین نیکوتین وآلکالوئید های استروئیدی مانند سولانین وتوماتین را می توان نام برد تیره پنیرکMalvaceae گیاهان این تیره به صورتهای علفی درختچه ای ودرختی هستند برگها متناوب وحاوی کنگره وبریدگیهای عمیق است گیاهان این تیره دارای گلهای منظم واندامهای تشکیل دهنده آنها دارای مضربی از5 است پرچمها به تعدادفراوان ومیله های آنها به هم چسبیده اند میوه کپسول وحاوی بذر فراوان است .بعضی گونه ها حاوی موسیلاژ فراوان است گونه های معروف شامل پنیرک معمولی وپنیرک موریتانی-کنف وحشی وختمی می باشد که اکثرا به جز کنف چند ساله هستند.ریشه های گیاه خطمی دارویی دارای موادموثره هستند. تیره میمون:Scrophulariaceae گیاهان این تیره دارای گلهای کم وبیش متقارن بوده تعداد پرچم 4عدد که 2عدد کوتاهتر است .تخمدان دوخانه میوه کپسول حاوی دانه فراوان ازگیاهان این تیره می توان به گیاه خرگوشک (ورباسکوم) گیاهی دوساله که برگ حاوی ماده ساپونین است وگل انگشتانه گیاهی چند ساله است این گیاه درنواحی آفتابی وخشک می روید و برای رویش به ازت فراوان نیازدارد از گونه های مهم گل انگشتانه می توان به Digitalis purpurea ,Digitalis lanataاز گونه های خرگوشک می توان به Verbascum phlomoides ,Verbascum thapsus اشاره نمود. تیره شب بوBrassicaceae گیاهان این تیره بصورتهای یکساله دوساله وچند ساله رویش دارند گلها دارای 6پرچم که 4عدد بلند و2عدد کوتاهتر است 4کاسبرگ و4گلبرگ دارند میوه بصورت خورجین است که با 4شکاف باز می شود برگها متناوب اندامهای رویشی دارای کرکهای دوشاخه ای وستاره مانند است گیاهان دارای اسانس مخصوصی بنام میوروزین می باشد مزه مخصوص بذر این گیاهان بواسطه گلوکوزید سینیگرین وسینالبین می باشد ازگیاهان دارویی قابل کاشت می توان به خردل سیاه که حاوی مقادیر فراوانی سینگرین است وخردل سفید که مصارف صنعتی وغذایی دارد(سس خردل) و قدومه خاکشیرکه برای رفع گرمازدگی کاربرد داردمی توان اشاره نمود. تیره کاسنیAsteraceae گیاهان این تیره اکثرا علفی ودارای گل آذین کپه ای هستند وموادموثره حاوی اسانسها روغنها موادتلخ-کائوچو موسیلاژ-موم کلیکوزید الکالوئید هستند ازگیاهان دارویی قابل کاشت می توان به بابونه رومی چند ساله-بومادران چند ساله–بابونه یکساله-همیشه بهار یکساله- گلرنگ یکساله –کاسنی چند ساله و مارتیغال یکساله ودو ساله وخار مقدس یکساله اشاره نمود تیره بارهنگ Plantaginaceae گیاهانی علفی یکساله تاچند ساله هستند از گیاهان معروف می توان به بارهنگ کبیرچندساله و اسفرزه(یکساله) اشاره نمود پوست بذر اسفرزه حاوی مقدار زیادی موسیلاژ است. تیره کدوئیانCucurbitaceae گیاهانی یکساله وخزنده بذرها دارای مقدار زیادی روغن بوده وحاوی الکالوئید می باشند از گیاه کدو تخم کاغذی وهندوانه ابوجهل به عنوان گیاه دارویی می توان اشاره نمود. تیره پا مچال Primulaceae گیاهانی علفی دوساله یاچند ساله درنواحی معتدل شمال گسترش دارند ودارای 5گلبرگ پیوسته هستند مواد موثره ساپونینهای تری ترپن که در قسمت ریزومها ذخیره می شوند ازگیاهان مهم این تیره می توان به گل پامچال Primula verisوسیکلامن یا Cyclamen purpurascens که حاوی ساپونینهای سمی است وبطور وحشی می روید اشاره نمود تیره هفت بندPOlygonaceae گیاهانی اکثرا علفی ودارای ساقه بند بند می باشند از گیاهان مهم می توان به ترشک –ریواس-فاگوپیروم –هفت بند اشاره نمود .این گیاهان حاوی اسیداگزالیک-فلاونوئید-تانن-آنتراگلیکوزید می باشند. تیره شاهدانهCanabinaceae اندامهای گیاهان پوشیده ازکرک هستند وگرده افشانی توسط باد انجام می شود.ازگیاهان دارویی مهم می توان به رازک و شاهدانه اشاره نمود .گلهای رازک درصنایع غذایی درتهیه مالتوز ودارویی کاربرد دارد تیره راش Fagaceae گیاهانی درختچه ای وحاوی بلورهای اگزالات و تانن هستند مانند بلوط وراش اشاره نمود تیره لالهLiliaceae گیاهانی اکثرا علفی وچند ساله هستند ودارای تکثیر رویشی هستندکه تکثیرتوسط پیاز ریزوم وپاجوش انجام می شود.گیاهان حاوی الکالوئید فراوان-گلیکوزید وساپونین هستند.مهمترین گیاهان دارویی شامل گل حسرت-وراتروم-کونوالاریا می باشند. تیره گل مغربیOnagraceae گیاهانی علفی وچند ساله ودرنواحی گرمسیری رویش دارند گلها دوجنسی با اندامهای مضربی ازچهار عدد ودارای 8-2پرچم از لحاظ اقتصادی مهم هستند ازمهمترین گیاهان Oenothera erythrosepala می باشد ویژگیهای خاک وعوامل اقلیمی گیاهان دارویی باتوجه خصوصیات مختلف مورفولوژیکی ونیازهای غذایی وصفات ژنتیکی به خاکهای مخصوص به خود نیاز دارند.گروهی نیاز به خاکهای سطحی نیاز دارند مانندخشخاش-زیره-قدومه وگروهی نیاز به خاکهای عمیق تری دارند مانند رازک-زعفران سیر .گروهی به خاکهای سبک یا شنی وگروهی در خاکهای لومی رشد بهتری دارند .بعضی در خاکهای اسیدی وبعضی درخاکهای قلیایی رشد بهتری دارند .بعضی نسبت به شوری خاک مقاومت بیشتری دارند بعضی به رطوبت خاک حساس وبعضی مقاوم هستند . گیاهان دارویی دراقلیم های خاصی رشد بهتری دارند برحسب اینکه گیاهان دارویی جزو گیاهان سرمادوست هستند مانند خشخاش قدومه-خاکشیر -سیر زعفران ویا گرمادوست هستند مانند گشنیز –جعفری –شبت رازیانه استفاده از گیاهان دارویی مناطق معتدله برای کشت وگسترش آنها در سطحی وسیعتر از روشهای طبیعی این مناطق امری متداول بوده وهست مثلا گیاه همیشه بهار از گذشته های دور در این مناطق تحت کشت وکار بوده است ولی اهلی کردن گیاهان گرمسیری ارتباط تنگاتنگی با نحوه وشکل زندگی طبیعی آنها از یک سو واحتمال تغییراتی در این نحوه وشکل زندگی درمحیط کشت وتولید غیر متعارف ازسوی دیگر خواهد داشت مانند تغییر وضعیت زندگی گیاه چند ساله در محیط گرمسیری به یکساله در مناطق معتدله وسردسیری می باشد. رابطه محیط رشدومواد موثره: میزان ونوع مواد موثره گیاهی ساخته شده درگیاهان علاوه بر منشاء ژنتیکی به شرایط محیطی هم وابسته هستند.محصول زراعی یک گیاه دارویی ازنظر اقتصادی وقتی مقرون به صرفه است که مقدار متابولیتهای اولیه وثانویه آن به حد مطلوب رسیده باشد با انتخاب عوامل محیطی وارقام گیاهی مناسب می توان به حداکثر مقدار محصول دست یافت. عوامل خاک نیز اهمیت زیادی دارد دربین عوامل مربوط به خاک نقش عناصر غذایی از اهمیت خاصی برخوردار است .عناصرغذایی نه تنها در افزایش میزان محصول گیاهان دارویی همانند بقیه گیاهان موثرند بلکه کیفیت محصول تولیدی را نیز تغییر می دهند .اصطلاح کیفیت در گیاهان دارویی به میزان مواد موثره نسبت اندامهای ذخیره کننده موادموثره به بخشهای دیگر گیاه ودرنهایت میزان عناصر سنگین نظیر کادمیم وسرب بستگی دارد. گاهی عناصر غذایی برروی یکدیگر دارای اثرات آنتاگونیسمی یاضدیت نسبت به جذب یکدیگر وسینرژیسمی یا حالت تشدید کنندگی اثرات یکدیگر هستند لذا توصیه کودی برای گیاهان دارویی باید بادر نظر گرفتن موارد فوق باشد زیرا ممکن است یک تیمار کودی باعث افزایش محصول گردد ولی میزان ماده موثره را کاهش دهد ویاتغییر کیفی خاصی دراجزای متشکله مواد موثره ایجاد نماید که سودمند نباشد. علاوه بر موارد فوق انتخاب تاریخ کاشت وانتخاب علفکشها وآفتکشهای مناسب نقش عمده ای دراعتلای کمی و کیفی تولید متابولیتهای ثانویه دارد.از آنجا که اکوسیستمها نقش عمده ای در بیوسنتز متابولیتهای ثانویه دارند همواره باید به مطالعات تاثیر تغییرات اکوسیستم بر تولیدات متابولیتی گیاهان اعم از اولیه یا ثانویه پرداخت ،براساس تحقیقات انجام شده عوامل محیطی محل رویش گیاهان دارویی درسه محور زیر برآنها تاثیر می گذارند. 1-تاثیر برمقدارکلی ماده موثره گیاهان دارویی 2-تاثیر برعناصر تشکیل دهنده مواد موثره 3-تاثیر برمقدار تولید وزن خشک گیاه مهمترین عوامل محیط رویش گیاهان دارویی که تاثیر بسیار عمده ای بر کیفیت وکمیت موادموثره آنها می گذارد عبارتند از:نور درجه حرارت آبیاری ارتفاع محل میزان احتیاجات گیاهان به مقادیر نور متفاوت است به طوری که بعضی از گیاهان جهت تسریع در رشد ونمو به مقادیر فراوان نور نیاز دارند(روزبلند) وبعضی به مقادیر کم نور نیاز دارند(شب بلند) وگروهی نسبت به تغییر مقادیر نور واکنش نشان نمی دهند(گیاهان بی تفاوت)نام دارند.کیفیت و شدت ومدت روشنایی هریک به تنهایی می تواند تاثیر عمده ای بر وضعیت متابولیتهای ثانویه برجا گذارند کیفیت نور : برخی از گیاهان به پرتوهای باطول موج کوتاه (فرابنفش) واکنش نشان می دهند بطوری که این پرتو با برخی مواد موثره مانند الکالوئید ها که در گیاهانی چون توتون شابیزک وتاتوره موجود است رابطه مثبت دارد دراین گیاهان طول موج کوتاه نه تنها سبب افزایش ماده موثره می شود بلکه سبب افزایش وزن خشک محصول هم می گردد..نور آبی که از نورهای با طول موج کوتاه است نیز دارای همین نقش می باشد. شدت روشنایی: درمورد گیاهان آفتاب دوست نظیر تاج ریزی Solanum laciniatumکاهش شدت نور سبب کاهش شدید ماده موثره )آگلی کن (در گیاه می گردد درگل انگشتانه شدت نور سبب افزایش گلوکوزید گردید.درگیاه بابونه کاهش نور در طول رویش این گیاه سبب کاهش تعداد گل ،اندازه گلها کاهش مقدار اسانس وکامازولن موجود گردید .در گیاه بومادران نیز ارتباط تنگاتنگ بین سنتز اسانس و شدت روشنایی وجود دارد .در گیاه پروانش صغیر شدت روشنایی سبب افزایش الکالوئید در گیاه گردید. درگیاه خشخاش باافزایش شدت نور میزان کدئین ومورفین افزایش یافت . مدت روشنایی: گیاهانی که بیش از 12ساعت طول روز نیاز دارند در مناطق استوایی قادر به رویش نیستند ودرصورت رویش مقادیر بسیار کمی مواد موثره دارند.بطور کلی مقدار روشنایی که در دسترس گیاهان قرار می گیرد اثر مستقیمی برمیزان تولید ماده موثره آنها دارد.بطور مثال اگر گونه تاتوره تحت تاثیر 16 ساعت طول روز قرار گیرد مقدار آلکالوئید آسکوپولامین موجود دراندامهای رویشی آن افزایش می یابد ووقتی درمعرض 19ساعت طول روز قرار گیرد مقدار هیوسیامین افزایش می یابد . مطالعات برروی گیاه بذر البنج نشان داد این گیاه دروضعیت روزبلند میزان قابل توجهی هیوسییامین تولید می کند.درگیاهان مریم گلی ونعناع درطول روز بلند مقدار اسانس آنها افزایش می یابد. درجه حرارت: گیاهانی مانند تاج ریزی کرچک پروانش دررویشگاه اصلی شان (مناطق گرمسیر )چند ساله اند ولی در مناطق سردتر بصورت یکساله هستند.در گیاه بابونه دمای روز 25درجه ودمای شب 15 درجه سبب افزایش ماده موثره کامازولن نسبت به دمای ممتد 25درجه گردید. درگیاه نعناع اسانس تولید شده درپیکر رویشی درفصولی که هوا نسبتا گرم باشد دارای مقدار بیشتری خواهد بود .درگیاه شبت اگر قبل از برداشت هوا گرم باشد20-15درجه اسانس به مقدار 100درصد افزایش می یابد. ولی درمورد گشنیز وانیسون دمای بالا قبل از برداشت سبب کاهش اسانس خواهد بود. تحقیقات انجام شده بررویاسانس گیاهان معطر نشان می دهد اگر این گیاهان درفضای باز کشت شوند میزان اسانس نسبت به شرایط گلخانه ای بیشتر است که علت آن وجود دمای پایین درشب فضاهای باز می باشد. آب وآبیاری: آب یکی از مهمترین عوامل محیطی مزرعه است وتاثیر عمده ای بر روند رشد ونمو وموادموثره گیاهان دارویی دارد.مقادیر کم آب در جریان تولید صدمات سنگینی بررشد ونمو ومواد موثره گیاهان دارویی وارد می کنند گیاهان برحسب نیاز آبی به دو گروه رطوبت دوست وخشکی دوست تقسیم می شوند. ازگیاهان رطوبت دوست می توان به نعناع واز گیاهان خشکی دوست می توان به اسطوخودوس اشاره نمود.درمورد رازیانه آبیاری هیچ تاثیری براسانس گیاه ندارد ولی درتولید میوه نقش دارد. دور آبیاری منظم درگیاه تاجریزی وگل انگشتانه نقش مهمی بر ماده موثره دارد.آبیاری اثرات مفیدی روی ماده موثره گیاهان خشخاش وبابونه دارد .درگیاه مارتیغال آبیاری شدید سبب کاهش ماده موثره گیاه شده است.درگیاه ریحان تنش آبی خفیف سبب افزایش ماده موثره گیاه گردید. خاک وگیاه: کاشت وتکثیر یک گونه گیاه درخاکهای مشابه ممکن است منجر به حصول نتایج متفاوتی از نظر مواد دارویی یا حتی چگونگی رشد ونمو گردد زیرا ممکن است جذب وسوخت وساز گیاه تحت تاثیر عوامل محیطی دیگر قرار گیرد. درگیاه رازیانه ازت زیاد سبب افزایش محصول میوه گیاه به حدود 5/1 برابر می گردد وجود ازت به مقدار 200کیلوگرم درهکتار باعث افزایش مقدار اسانس رازیانه می شودوافزایش بیش از آن از مقدار اسانس (آنتول) می کاهد.درگیاه سنبل الطیب مقادیر متوسط ازت باعث افزایش اسانس ریشه می گردد.درگیاه مارتیغال ازت فراوان باعث کاهش میزان سیلی بین گیاه گردید. دررابطه باتاثیر خاک درباروری رازیانه تحقیقات نشان داد بافت مناسب خاک بافت لوم شنی است اثر ارتفاع برروی ماده موثره گل انگشتانه نشان داد کاشت گیاه در ارتفاعات بالا سبب کاهش برخی گلوکوزید ها گردید .دمورد گیاه ریحان کشت گیاه در ارتفاع پایین سبب افزایش میزان لینالول موجود در اسانس وکاهش اوژنول گردید ..درمورد زعفران کشت درارتفاعات سبب افزایش عملکرد کمی وکیفی گردید وسبب کاهش میزان عطر گیاه نسبت به مناطق با ارتفاع کمتر گردید. عناصر موردنیاز گیاه گیاهان دارویی برای رشد ونمو مناسب و تولید ماده موثره با کیفیت وکمیت مناسب به عناصر غذایی نیازدارند که باید به مقدار مورد نیاز دردسترسشان قرار گیرد که به قرار زیر هستند. ازت: یکی از مهمترین عناصر مورد نیاز گیاه است که درساختمان کلروپلاست برگ وجود دارد ودرصورت کمبود برگهای گیاه دچار زردی شده ورشد گیاه به شدت کاهش می یابد.ازت به فرمهای کودی مختلف در بازار وجود دارد که معروفترین آنها عبارتند از: کود اوره:این کود دارای 46درصد ازت بوده وبه کود شکری معروف است .ازکل کود مورد نیاز 20درصد را در زمان کاشت مصرف می کنند وبقیه را طی 4-3مرحله توسط آبیاری مصرف می کنند .این کود حرکت زیادی در گیاه ودر خاک دارد ودر اثر کمبود برگهای پیر علایم کمبود را نشان خواهند داد براثر آبیاری شسته شده واز دسترس ریشه خارج می گرددوهمچنین باید درسطح خاک باقی نماند زیرا بصورت گاز آمونیاک آزاد می شود میزان مصرف براساس آزمون خاک است ودرخاکهای معمولی بین 150-100کیلوگرم ازت خالص مورد نیاز است. کود نیترات آمونیوم: نوعی دیگر از کود ازته است .درصد ازت آن کمتر است وسریعتر ازکود اوره دچار آبشویی می شود لذا طی چند مرحله مصرف می شود سولفات آمونیوم: این کود درصد ازت آننسبت به اوره کمتر است برای خاکهای قلیایی مناسبتر است وطی چند مرحله مصرف می شود آمونیاک مایع: توسط ماشین محصول وبیشتر درگلخانه ها زیر پلاستیک تزریق می شود. فسفر: فسفر جزو عناصر اصلی مورد نیاز وعناصر پرنیاز می باشد نقش های مهمی در گیاه دارد که شامل توسعه ریشه ودر گیاهان ریشه ای وپیاز دار از اهمیت خاصی برخوردار است.نقش دیگر فسفر درگرده افشانی بذر است ودرصورت کمبود گلها عقیم می گردند این کود درگیاه دارای حرکت ولی درخاک حرکت خیلی کمی دارد .روش مصرف آن قرار دادن کود با کود کار زیر محل کاشت بذر است این کود همزمان با کاشت باید مصرف شود .از کودهای فسفره موجود می توان به موارد زیر اشاره نمود فسفات آمونیوم: این کود به کود ساچمه ای معروف است وحاوی 48درصد فسفر است سوپرفسفات تریپل: این کود بیشتر درباغات مصرف می شود حاوی 45درصد فسفر است وعلاوه برفسفر حاوی مقداری گوگرد وکلسیم هم می باشد پتاسیم: پتاسیم هم از عناصر ضروری گیاه بوده وجهت کاهش سرمازدگی گرمازدگی تنش خشکی وافزایش کیفیت انبارداری محصول نقش دارد .مصرف همزمان با کاشت می باشد وبه فرمهای زیر موجود است. سولفات پتاسیم: این کود حاوی گوگرد وپتاسیم است و همرمان باکاشت مصرف می شود وبرای خاکهای قلیایی مفید است. کلرات پتاسیم: این کود حاوی کلر و پتاسیم بوده در زمان کاشت بکار میرود برای مناطق پرباران مفید است. کلسیم: این عنصر هم جزو عناصر ضروری گیاه است در خاکهای آهکی به حد کافی از این عنصر یافت می شود ودرخاکهای اسیدی نیاز به مصرف آن ضروری است وبا مصرف آهک کمبود برطرف می گردد. آهن : این عنصر جزو عناصر کم نیاز گیاه بوده کمبود در خاکهای آهکی وقلیایی شدید است وکمبود سبب زرد شدن بین رگبرگهای جوان گیاه می گردد .این عنصر در گیاه حرکت نمی کند .درمان کمبود با استفاده از کود سولفات آهن ویا سکوسترون آهن می باشد.سولفات آهن را می توان روی اندامهای هوایی محلولپاشی نمود روی: این عنصر نیز جزو عناصر ضروری گیاه است کمبود عنصر سبب جارویی شدن سرشاخه ها می گردد .درمان کمبود توسط سولفات روی ومحلول پاشی روی برگ صورت می گیرد بر: این عنصر نیز جزو عناصر ضروری گیاه است کمبود عنصر سبب لکه هایی روی ریشه وبرگ می گردد .درمان کمبود توسط مصرف براکس صورت می گیرد. روش نمونه برداری ازخاک مزرعه نمونه خاک جهت ارائه به آزمایشگاه باید دارای شرایط زیر باشد: 1-معرف خاک مزرعه یا زمین باشد 2-بصورت سیستماتیک یا تصادفی برای هرهکتاز زمین 5نمونه به وزن یک کیلوگرم برداشت می کنیم 3-از نقاطی از زمین که با بقیه زمین از لحاظ رنگ ومقدار کود وبافت تفاوت دارند نباید نمونه تهیه کنیم 4- یک تا دوسانتی مترسطح خاک را توسط بیل رد کرده وبعد نمونه را تاعمق مورد نظر حدود 30سانتی متر درنایلون می ریزیم 5-نمونه های جمع آوری شده را با همدیگر مخلوط می کنیم وحدود 1کیلوگرم از مخلوط آنها را بعد از الک کردن به آزمایشگاه ارسال می کنیم 6-در آزمایشگاه روی خصوصیاتی مانند بافت خاک-اسیدیته خاک –املاح خاک –میزان عناصر غذایی بررسیهایی انجام می شود طرز تهیه پروفیل خاک: پروفیل عبارت است از بررسی لایه های خا ک .درمحلی از مزرعه که توسط لودرلایه های خاک قبل تشخیص باشد ویا در محلی که بواسطه عوارض طبیعی مانند زلزله لایه های خاک قابل تشخیص باشند نفوذپذیری آب درخاک: یکی از خصوصیات مهم خاک داشتن نفوذپذیری آب درون آن است که این کارتوسط استوانه مضاعف انجام می شود بدین صورت که دواستوانه متحد المرکز با ابعاد مشخص را درون زمین با چکش کوبیده ودرون آنها آب ریخته وسرعت ته نشین شدن آب درون استوانه داخلی را درواحد زمان برحسب میلیمتر برساعت اندازه گیری می کنند. تعین وضعیت آب در خاک این کارتوسط دستگاهی به نام تانسیومتر انجام می شود تعیین وضعیت املاح درخاک خاک را به صورت اشباع در آورده وتوسط دستگاه گریز از مرکز عصاره آن را خارج کرده با دستگاه EC meter املاح آن را اندازه می گیریم تعیین اسیدیته خاک خاک را به صورت اشباع در آورده وتوسط دستگاه گریز از مرکز عصاره آن را خارج کرده با دستگاه PH meter اسیدیته آن را اندازه می گیریم تعیین وزن مخصوص خاک کلوخه ای را در آون گذاشته تا کاملا خشک شود سپس آن را وزن کرده سپس درون پارافین مایع می اندازیم وسپس حجم آن را اندازه می گیریم ووزن مخصوص ظاهری خاک را مشخص می کنیم . تعیین درصد خلل فرج خاک خاک راالک کرده درون استوانه مدرج ریخته حجم آن بدست می آید سپس به آن آب اضافه می کنیم نسبت حجم آب اضافه شده به حجم خاک درصد خلل فرج می باشد به طورمعمول دریک نمونه خاک درصد خلل فرج خاک بین 40درصد تا60درصد می باشد که بستگی به نوع ذرات ومیزان موادآلی خاک ومیزان فشردگی ذرات خاک دارد..خلل فرج خاک توسط هوا وآب پر می شود بعد از آبیاری شدید خلل فرج توسط آب پر شده وبه مرور زبان خالی می شود وهوا جایگزین آن می گردد. عوامل اصلي تشكيل دهنده خاك 1-اقليم :( نور-دما-رطوبت –باد –بارندگي-–ارتفاع ازسطح دريا 2-پوشش گياهي : تاثير شيميايي وفيزيكي ريشه گياهان. 3-مواد مادري :بستگي به جنس سنگ مادر دارد. 4-شيب يا توپوگرافي :ميزان شيب سنگ مادر نشان ميدهد كه خاك با چه سرعتي تشكيل شده است. 5-زمان: عوامل ذكر شده براي تاثير بر روي سنگ مادربخاطر ديناميك بودن خاك نياز به زمان دارد. تعريف خاك به ذراتی که اندازه آنها کوچکتر از 2میلیمتر باشند خاک گویند ویابه نابه تعریفی دیگر خاک عبارت از محیطی که سبب استحکام واستقرار گیاه در خاک شده ونیازهای غذایی ورطوبتی گیاه را برطرف نماید. طبقه بندي خاكها بر حسب ميزان مواد آلي الف- خاكهاي معدني ب- خاكهاي آلي 1-خاكي كه ميزان مواد آلي درلايه سطحي عمق 30سانتي متر بين 1 تا 10% باشند به آن خاك معدني ميگويند 2-خاكي كه ميزان مواد آلي درلايه سطحي بيش از 10%باشد خاك آلي نام دارد. خاك آلي را با توجه به خواص آن به دو دسته تقسيم ميكنند Muckماك:دراین حالت بقاياي جانوري و گياهي كاملاً پوسيده اند Peat: در این حالت مقداري از بقاياي گياهي وجانوري پوسيده اند ومقداري از آن هنوز باقي مانده اند . بافت خاك:Soil texture عبارت است از توزيع نسبي اندازه ذرات خاك و ميزان نسبي شن-سيلت-رس بافت خاك بر اساس این ویژگیها بررسي مي گردد. 1-تهويه ونفوذ پذيري خاك 2-نرمي وسختي خاك3-قابليت نگه داري آب ومواد غذايي تعدادی خصوصيات خاك كاملأ وابسته به بافت خاك است كه عبارتند از:سطح خارجي –قدرت جذب - قابليت انقباض انبساط - شكل پذيري - چسبندگي 4گروه اصلي بافت خاك عبارتند از:1-شن 2-سيلت 3- رس 4-لوم لوم يك تركيب مناسب از سه جزء شن –سيلت- رس مي باشدكه خصوصيات هيچكدام غالب نيست. تخلخل خاك : Erosity كل فضاي خالي خاك خشك تخلخل نام دارد . دريك خاك ايده آل درصد تخلخل 50%است واگر مواد آلي خاك بيشترشود اين مقدار افزايش مي يابد و بر عكس با كاهش موادآلي اين مقدار كاهش مي يابد . اثرات تخلخل بر روي خصوصيات خاك : الف-نفوذ ريشه راحت تر است ب-خواص فيزيكي خاك بهبود مي يابد0 Macro pore خلل فرج درشت: تاثير زيادي در حركت آب وهوا درخاك دارند و نيروي ثقل قادر به خارج ساختن آب از آنهااست0 Micro pore خلل فرج ريز:ازنظرجذب ونگهداري آب در خاك تاثيردارند واندازه آنها بحدي است كه نيروي ثقل قادر به خارج ساختن آنها ازآب نمي باشد. ساختمان خاك :Soil structureچگونگي قرار گرفتن ذرات خاك در كنار يكديگرراساختمان خاك گويند چگونگي بهم چسبيدن ذرات به شكل دانه هاي خاك را خاكدانه گويند0براساس الگويي كه واحدهاي ساختماني خاك خاكدانه مي تواند داشته باشد عوامل موثر در تشكيل خاك: 1-خشك ومرطوب شدن خاك: 2- يخ بستن وذوب شدن آب در خاك : 3-فعاليت فيزيكي ريشه گياهان وجانداران خاك: 4-مواد آلي خاك : 5-كاتيونهاي جذب شده در خاك : 6-عمليات زراعي(Tillage ): درجه حرارت خاك :Soil temperature درجه حرارت بعنوان يكي از فاكتورهاي بسيار مهم درفرایندهای شيميايي وبيوشيميايي خاك شناخته مي شود كه رشد گياه وفعاليت موجودات زنده خاك را تحت تاثير قرار مي دهد.ودارای اثرات زیر است . 1-تاثيربرجوانه زدن گياه: 2-سرعت رشد گياه: 3-سرعت فعل وانفعالات شيميايي وبيولوژيكي : عوامل موثر بر درجه حرارت خاك : درجه حرارت به مقدار انرژي اجزاءمتشكله يك ماده بستگي دارد وهر نوع تغيير در مقدار مطلق اين انرژي (انرژي حرارتي )باعث تغيير در حرارت آن ماده خواهد شد پس هر عاملي كه باعث كاهش يا افزايش انرژي حرارتي آن جسم شود باعث تغييردر درجه حرارت آن جسم است -تشعشع خورشيد :مهمترين علل براي افزايش درجه حرارت است تاثيرآن درمقدار حرارت خاك به دو فاكتورزير است شدت تشعشع خورشيد 2-زاويه تابش وابسته است شرايط جغرافيايي , شيب زمين بازتاب انرژي حرارتي از سطح خاك به صورت اشعه با طول موج بلند نوري كه به سطح زمين تابيده قسمت نا چيزي مستقيما"باز تابيده مي شود ومقدار بيشتري بر اساس رنگ خاك جذب مي شود وبعدا" بصورت حرارت با طول موج بلند منعکس مي شود .درطول شبانه روزعمل ساطع شدن حرارت وجود دارد .. -سايه ووجود عايق حرارتي : سايه تاثير زيادي روي افزايش وكاهش حرارت از خاك دارد ومانند يك عايق مانع رسيدن اشعه به خاك ومانع خروج حرارت مي شود . تبخير وميعان آب:Evaporation&condensation تبخير آب باعث جذب انرژي خاك وتبديل آب به صورت بخار آب مي گردد . *رابطه درجه حرارت خاك وعمق خاك : باافزايش عمق خاك تايك متر تغييرات درجه حرارت شبانه روزي وفصلي كاهش مي يابد. . در عمق زيريك متردرجه حرارت ثابت مي شود كنترل درجه حرارت خاك : 1-زهكشي خاك : خروج آب اضافی ازخاک سبب افزایش درجه حرارت خاک می شود 2-استفاده از مالچ پوشش سطح خاك که سبب تغییرات زیر می گردد. الف) تغيير در ميزان جذب اشعه خورشيد و دفع حرارت از سطح خاك ب)تغيير در ميزان نفوذ آب در خاكها تغيير در ميزان تبخير آب از سطح خاك اثرات موجودات زنده خاك(گیاهان) درتکامل خاک 1)اثرات مكانيكي : تغييرحجم ريشه باعث متلاشي شدن سنگها و تخريب فيزيكي سنگ مي‌گردد. 2) اثرات شيميايي: ريشه گیاه با ترشع مواد مختلفي شامل اسيدهاي امينه ـ قندها ـ اسيدهاي آلي ـ املاح‌معدني ـآنزيمها-دی اکسید کربن-ويتامينهاي مختلف سبب ایجاد محيط مناسب براي فعاليت موجودات زنده می شودو با تأثير شيميايي برمواد مادري خاك باعث تغيير شكل آنها و نهايتاً تشكيل خاك مي گردد. 3) افزايش مواد آلي خاك: تبدبل دی اکسید کربن هوا به مواد آلي و افزوده شدن مواد آلي از طريق بقاياي گياهي به خاك صورت مي گيرد. 4) كمك به چرخه و توزيع عناصر غذايي در خاك: توزيع يكسري از عناصر با محدوديتهاي خاص انجام مي‌گيرد .عناصري مانندپتاسيم وازت روي بوسيله آب شسته شده و به اعماق خاك مي‌روند . در جاهايي كه بارندگي زياد است سطح خاك از اين عناصر فقير مي‌شود ولي گياه با ريشه‌هايش اين عناصر را از عمق مي‌گيرد و بعداً براثر تجزيه شدن پيكر گياه عناصربه سطح خاك برمي گردند. اثرات كرمهای خاکی Vermy soil مشهورترين وفراوان ترين جانوران درشت خاك كرمهاي خاكي هستند و بيشترين نقش را نيز برروي تكامل خاك دارند تعداد آنها بین 1000-10عدد درمتر مربع در خاكهاي باير و علفزارها متغيير است.وسبب تغيير بافت وساختمان خاك -اختلاط مواد افقهاي مختلف خاك با يكديگر و با مواد آلي، افزايش ظرفيت نگه‌داري آب درخاك و تغيير بقاياي گياهي و آلي تغییر نسبت كربن به ازت -آماده كردن بقاياي گياهي براي تجزيه ميكربي -فزودن مواد آلي به خاك از طريق اضافه شدن بقايا و اجساد آنها به خاك می گردد موجودات ريزخاك Micro Organism نقش جلبكها : حاوي كلروفيل بوده و فتوسنتز انجام مي‌دهند وباعث افزايش مواد آلي خاك مي گردند . تعدادي از آنها قادر به تثبيت ازت هوا و ذخیره آن درخاک هستند. جلبكها ابتدا رويش مي‌يابند و محيط را براي رشد بقيه گياهان آماده مي‌كنند. باكتريها: فعال‌ترين، موجودات زنده خاك بوده از طريق تجزيه بقاياي گياهي و حيواني و شركت در گردش يا سيكل عناصر در طبيعت نقش دارند.. مواد آلي خاكOrganic Matter يكي از اجزاء تشكيل دهنده خاك مواد آلي است كه ندرتاً به 10% مي‌رسد و يا از آن بالاتر مي‌رود ولي در حالت نرمال زير 5% است يا مقدارش ناچيز است ولي روي خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك تأثير دارد اهميت مواد آلي خاك: نقش اساسي در تحكيم ساختمان خاك دارند.منبع انرژي و مواد غذايي براي گياهان و موجودات زنده خاك است.تأثير برخصوصيات فيزيكي خاك -تأمين مواد غذايي براي گياه -تأثير بر خصوصيات شيميايي خاك «منابع تأمين كننده مواد آلي خاك» 1)بقاياي گياهي:بقایای ریشه ساقه برگ وکودهای گیاهی 2)بقاياي حيواني:اجساد جانوران و ميكروارگانيسم‌هاي و كودهاي دامي تجزيه مواد آلي: مواد آلي به محض وارد شدن در خاك مورد هجوم ميكروارگانيسم‌هاي خاك قرار گرفته و تحت تأثير آنزيمها تجزيه مي‌شوند كه تجزيه شامل سه مرحله است كه به ترتيب اتفاق مي‌افتد. 1)تجزيه قسمت اعظم مواد آلي : عمدتاً كربوهيدراتها مخصوصاً قندها ـ تحت تأثير اكسيداسيون آنزيمي و توليد دي اكسيدكربن و آب و انرژي بعنوان محصولات اصلي تجزيه 2)آزاد شدن عناصر معدني ضروري مورد نياز گياه از قبيل S-K-P-N و…توسط يكسري واكنشهاي بيولوژيكي اختصاصي انجام مي‌شود. 3)تشكيل تركيبات مقاوم به تجزيه اين تركيبات يا باقيمانده تركيبات اصلي بافتهاي گياهي كه بوسيله ميكروارگانيسم‌ ها سنتز مي‌شودو اصطلاحاً هوموس نام دارند. عوامل مؤثر در ميزان مواد‌ آلي خاك 1-عوامل اقليمي ( ميزان بارندگي و درجه حرارت) 2-نوع و مقدار پوشش گياهي 3- كشت و زرع 4- با فت خاك 5- وضعيت زهكشي خاك 6- عمق خاك املاح موجود در خاک گروهی از خاكها معمولاً حاوي مقدار زيادي املاح مانند کلر-نیترات فسفات سولفات و...هستند كه براي رشد گياه محدوديت ايجاد مي كنند ومنشاء املاح خاك ممکن است : سنگ مادر : بعد از هوازدگي املاح كاتيون دارای بارمثبت مانند سدیم کلسیم پتاسیم يا آنيون دارای بارمنفی مانند نیترات سولفات کربنات فسفات آزاد شده و وارد خاك مي‌شود . باد: اراضي در مسير بادي كه از كوير يا شورزارواقع باشدوباد با خود نمك به اين اراضي می آورد. آبهاي زيرزميني : توسط لوله هاي موئين املاح به سطح خاك آمده و بر اثر تبخير املاح در سطح خاك باقي مانده و تجمع يابد. آب آبياري:حاوي مقداري املاح است كه در يك مدت زمان طولاني در هر آبياري مقداري املاح وارد مي‌شود كه در نهايت باعث شور شدن خاك مي شود . تقسيم بندي خاكها بر حسب ميزان املاح و نوع املاح در خاك 1.خاکهای شور:این خاکها میزان املاح بالایی دارند وجذب آب مشکل وگاهی سبب مسمومیت گیاه می 2-خاکهای شور وقليایی:این خاکها علاوه براملاح زیاد دارای میزان بالایی سدیم هستند که علاوه برمشکل بالا سبب عدم نفوذ آب درخاک وعدم چسبیدن ذرات خاک به یکدیگر می گردد 3-خاکهای قليایی:این خاکها میزان عنصر سدیم بالایی داشته ونفوذ آب درخاک مشکل وخاکدانه تشکیل نمی شود. تهیه بستر کشت گیاهان دارویی تهیه بستر کاشت شامل تهیه فیزیکی بستر و تهیه شیمیایی بستر می باشد. تهیه فیزیکی بستر همان خاکورزی وایجاد شرایط مناسب جهت جوانه زنی بذر واستقرار گیاهچه است که با ادواتی نظیر گاوآهن دیسک-هرس-کالتیواتور-تیلر-بیل-مرزبند شن کش و... انجام می شود تهیه شیمیایی بستر بذر همان بکاربردن مواد تغذیه ای درخاک است که اصطلا حا کودنام دارند وبر اساس عامل بوجود آورنده به دو گروه کودهای آلی وکودهای معدنی یاشیمیایی تقسیم می شوند فرایندهای مورد لزوم روی خاک: 1-شخم وآماده سازي مكانيكي وفيزيكي 2-بذرپاشي ياكشت واستقرار اوليه گياهان 3-آبياري وزهكشي يا مديريت آب وهوادرخاك 4-مصرف كودها ونهاده هاي غذايي مورد نيازگياهان آماده سازي زمين قبل از كاشت بستر بذر: بستر بذر محيط مناسبي است كه درآن شرايط لازم در حد مطلوب براي جوانه زدن و رشد بذور فراهم مي شودتا گياه حاصل ازآن بتواندحداكثرعملكردرادرواحد سطح داشته باشد. شرايط يك بستر مطلوب: 1-بتواند بذررادرمقابل سرما،گرما،پرندگانوسايرجانوران حفظ كند. 2-حاصلخيز باشد 3-بافت مناسب وقابل نفوذ به آب وهوا داشته باشد 4-شرايط مناسب براي فعاليت ميكروارگانيسم ها داشته باشد 5-ازظرفيت نگه داري رطوبت بالايي برخوردار باشد5-ازشيب مناسب برخوردار باشد. 6- عاري از علفهاي هرز ،آفات وعوامل بيماريزا باشد: تهيه زمين: عمليات تهيه زمين شامل تهيه فيزيكي ومكانيكي زمين وتهيه شيميايي زمين تقسيم كرد 1-عمليات تهيه فيزيكي وشيميايي زمين: مهمترين عملياتي كه به منظور آماده سازي زمين قبل از كاشت انجام مي شود به دو قسمت الف-خاكورزي اوليه وب-خاكورزي ثانويه تقسيم مي شود. خاكورزي اوليه: 1-شخم عملي كه طي آن خاك زير ورو شده وكلوخه ها خرد ونرم مي شوندودرنتيجه خاك نسبت به آب وهوا نفوذپذير شده وفعاليت ميكروارگانيسم هاي هوازي افزايش مي يابدومحيط مساعدي براي رشد ونمو گياه بوجود مي آيد. 2- مزاياي شخم الف-برگرداندن خاك به منظور زير خاك كردن بقاياي محصول پس از برداشت وريشه كن كردن علفهاي هرز ب-افزايش فواصل ذرات خاك وقابليت نفوذ آب درآن بيشتر مي شوددرنتجه نزولات آسماني درآن حفظ وذخيره مي شود ج-كاهش تبخيرآب زمين براثر به هم زدن لوله هاي موئين د-مخلوط كردن كوهاي حيواني وشيميايي با خاك ر-ازبين بردن لارو وتخم حشرات ژ-تهويه خاك 3-عمق شخم: عمق شخم عبارت است ازعمق شياري كه بوسيله گاوآهن يا ديسك ايجاد مي شودعمق شخم براي انواع گياهان يكسان نيست ونسبت به نوع گياه متغير است وهرچه ريشه گياه طويل تر باشد عمق لازم شخم بيشتر است درضمن عمق شخم به ضخامت خاك زراعي بستگي دارد درصورتي كه ضخامت خاك زراعي كم باشد بايد بتدريج طي چند سال عمق خاك را با افزايش عمق شخم زياد كنيم براي افزايش عمق شخم از گاو آهن سوسولوز يا زير شكن استفاده مي كنيم عوامل موثر در تعين عمق شخم: 1-عمق خاك زراعي 2-نياز محصول 3-تراكم اوليه خاك 4-وجود لايه متراكم وغير قابل نفوذ Hard pan اقسام شخم از لحاظ عمق الف شخم خيلي عميق: درمزارعي كه عمق خاك زراعي زياداست خاك رويي ومقداري ازخاك زيرين مخلوط مي شود.اگر ضخامت خاك زراعي 30سانتي متر وعمق شخم بيش از 30سانتي متر باشد شخم را عميق گويند وزمان اجراي آن درپاييز است. ب- شخم عميق: اگر عمق شخم با ميزان خاك زراعي برابر باشد ويا حدود 30سانتي متر باشد شخم عميق نام دارد كه براي گياهاني مانند يونجه ،سيب زميني،پنبه وچغندر قند استفاده مي شودزمان اجراي آن درپاييز يا بهار است ج-شخم متوسط: دراجراي شخم متوسط فقط قسمتي از خاك زراعتي برگردانده مي شود.اگر ضخامت خاك زراعي 25سانتي متر وعمق شخم 20سانتي متر باشد شخم متوسط نام دارد.اين شخم به منظور تهيه زمين غلات وزيرخاك كردن كودوتكميل شخم عميق مرد استفاده قرار مي گيردوفصل اجراي آن پاييز يا بهار است. د-شخم سطحي: عمق اين شخم از15سانتي متر تجاوز نمي كندومعمولأ براي تكميل شخم عميق يا متوسط،زيرورو كردن كود،بذروبقاياي محصولات سال قبلمورد استفاده قرار مي گيرد. مشخصات شخم خوب: 1-درنقاط مختلف زمين ،عمق شخم يكسان باشد 2- نوارهاي شخم بطور منظم برگردان شوند 3-خاك پس از اجراي شخم يك رنگ باشد 4-سطح خاك كاملأمسطح وافقي باشد تهيه فيزيكي خوب خاك جزواولين عوامل مديريت متناسب آن بشمار مي رود.انتخاب وتوالي گياهان سازگارياكشت تناوبي ازجنبه هاي مهم ديگرهستند مهمترين عمليات تهيه فيزيكي خاك توسط شخم صورت مي گيرد،شخم شامل عملياتي است كه منجر به زير وروكردن،خرد كردن كلوخه ها ونرم كردنخاك مي گردد . اهداف شخم عبارتند از: 1-ايجاد شرايطي درخاك كه جوانه زني بذر،سبز شدن گياهچه وتوسعه ريشه رافراهم نمايد 2-بالا بردن نفوذ پذيري خاك نسبت به هوا،حرارت ،رطوبت وايجاد شرايط لازم براي ذخيره بيشتر آب درخاك 3-فراهم كردن محيط مناسب براي فعاليت موجودات زنده ومفيد خاك وازبين بردن موجودات رقابت كننده مثل علفهاي هرز،آفات وعوامل بيماري زا 4-زير وروكردن بقاياي گياهي ياكودهاي مختلف (آلي ومعدني)مورد مصرف باخاك مزرعه وبه روآوردن موادغذايي موجود در خاك كه در اثر شستشو به قسمتهاي زيرين خاك منتقل واز دسترس ريشه خارج مي گردند. نيم شخم: درنيم شخم از گاو آهن قلمي استفاده مي شودوخاك كاملأشخم نمي خوردبلكه توليد كلوخه مي كندوبيشتر در ديمكاري استفاده مي شود در كشت ديم بسته به ميزان بارندگي بعد از يكسال كشت 3-1 سال زمين آيش مي ماند حال بسته به شرايط منطقه وخاك از لحاظ فرسايش آبي وبادي ،عمليات زمان آيش متفاوت است درصورت فرسايش بيشتر از علفكشها جهت مبارزه با علفهاي هرز زمين استفاده مي شود كه آيش شيميايي نام داردوباقيمانده محصول مالچ كلشي نام دارد ودر صورت عدم فرسايش بوسيله پنجه غازي بعد از اتمام بارندگي لوله هاي مويين خاك را مي بندندوعلفهاي هرز سبز شده را از بين مي بندودراين حال مالچ خاكي ناميده مي شود وقبل از شروع بارندگي هم بوسيله گاو آهن قلمي خاك را نيم شخم مي زنند. تقسيم بندي خاكورزي از لحاظ زمان تا كشت محصول 1-عمليات خاك ورزي اوليه Primary tillage عملياتي كه شامل كندن وزير ورو كردن خاك كه در زمين شخم نخورده به اجرا در مي آيد گفته مي شود.اين عمليات به كمك انواع گاو آهن برگرداندار به عمق 30-10سانتي متريا بيشتر صورت مي گيرد. 2-عمليات خاك ورزي ثانويه Secondry tillage عملياتي كه پس ازعمليات اوليه ،جهت خرد كردن كلوخه ها،نرم كردن خاك،تسطيح زمين،ريشه كن كردن علفهاي هرز يابقاياي گياهي،مخلوط كردن كودهاي آلي ومعدني،شكستن سله خاك،تهيه جوي وپشته،نهرهاي آبياري وزهكشي وغيره انجام مي شود.ادواتي همچون گاوآهن ها،ديسك،هرس يا دندانه ،غلطك،ماله كالتيواتور ،جوي پشته بند(فارور)،مرزبند وغيره مورد استفاده قرار مي گيرد. 3-عمليات خاك ورزي درمرحله داشت: به عملياتي كه بعد از كاشت محصول درداخل مزرعه انجام مي شود گفته مي شود ومشتمل بر كالتيواتور زدن،ديسك يا چنگك زدن،وجين كن ها ،خاك دادن پاي بوته ها وايجاد جوي وپشته ها وغيره مي باشد.خاك ورزي در طي رشد گياه به جوانه زني ورشدبهتر گياهچه ها ،دفع علفهاي هرز،حذف بوته هاي اضافي،مخلوط كردن كودهاي سرك باخاك،نرم كردن قسمت سطحي خاك وشكستن سله ها كمك خواهد نمود. عمليات خاك ورزي اوليه وثانويه ممكن است براي كشت فوري گياه زراعي انجام نگيرد،بلكه بمنظور متناسب كردن شرايط فيزيكي خاك براي كشتهاي فصل بعد به اجراء درآيد وشامل: خاكورزي پس از برداشت يا شخم كلشي خاكورزي در فصل آيش ادوات آماده سازي زمين: وسايلي كه براي شخم وآماده سازي زمين بمنظور تهيه بستر بذر مورد استفاده قرار مي گيرند شامل بيل ، گاوآهن ،ديسك،كالتيواتور،لولر و..مي باشد. گاوآهن: وسيله اي است كه براي بريدن ،برگرداندن وخرد كردن كامل يا ناقص لايه اي از خاك به منظور آماده سازي زمين جهت كشت وكار بكار گرفته مي شود گاوآهن ها رابرحسب نوع نيروي كشش،طرز اتصال،ساختمان ،طرز كار،عمق كار طبقه بندي مي كنند. ازنظر نيروي كشش :1-گاوآهن سنتي2-گاوآهن تراكتوري ادوات زيرشكن: اين ادوات كه معمولأ بدون برگردان هستند موقعي بكار مي روند كه بقاياي گياهي نبايستي زيرخاك برده شوند وخاك را بدون برگردان كردن معمولأخردونرم مي كنند مانند: ساب سويلر كه خردكننده محكم وقوي بوده وبراي شكستن لايه هاي سخت خاك تا اعماق زياد ونرم كردن خاك بكار مي رود چيزل:خرد كننده چند شاخه اي كه براي اعماق30-25سانتي متر بكار مي رود ومعمولأ ازدنده هاي نوك باريك آنها استفاده مي شود.درضمن از نوع پنجه غازي بيشتر براي ازبين بردن علفهاي هرزوآماده سازي خاك درعمق كم 12-7سانتي متراستفاده مي شود. ازچيزل بيشتر براي سست ولق كردن لایه های خاك در پاييز قبل از شروع بارندگي به منظور ذخيره رطوبت در خاك استفاده مي شود واز پنجه غازي در بهار براي بستن لوله هاي موئين خاك جهت حفظ رطوبت خاك استفاده مي شود زمان وفصل شخم: مهمترين مسئله در مورد زمان شخم رطوبت زمين مي باشد و در زمان شخم خاك بايد حالت گاورو داشته باشد رطوبت بيشتر باعث چسبندگي ذرات خاك به همديگر ورطوبت كمتر هم باعث ايجاد كلوخه هاي بزرگ مي شود. ادوات تهيه زمين ثانويه: ديسك: ساختمان ديسك ازتعدادي صفحاتي كه حول يك محورمركزي مي چرخند تشكيل شده است و كاربرد اصلي آن شكستن كلوخه ها مي باشد.ديسك خاك را نرم مي كند ولي پودر نمي كند.ازديسكهاي سبك با عمق كار كم براي ازبين بردن علفهاي هرز،مخلوط كردن كودباخاك وخرمنكوبي گندم استفاده مي شود دندانه(هرس) ازاين وسيله براي نرم كردن خاك استفاده مي شود ولي قادر به شكستن كلوخه هاي بزرگ وخشك نيست اين وسيله خاك را تاحدي صاف وبطور سطحي نرم ومتراكم مي سازدوممكن است خاك در مقابل فرسايش باد وآب آسيب ببيند.ازاين وسيله براي از بين بردن علفهاي هرز كوچك درزمين هاي شخم خورده استفاده مي گردد. كالتيواتور دوار ( Rotary) ازاين وسيله1- براي نرم كردن خاك دركشت گياهان علوفه اي كه بذر بسيار ريزي دارندوتماس بذر با خاك لازم است استفاده مي شود 2- براي تسطيح ونرم كردن خاك پشته ي عريض درتهيه جوي وپشته استفاده مي شود3-مخلوط كردن بقاياي گياهي با خاك سطحي4- كنترل علفهاي هرز كوچك وبزرگ استفاده مي شود. اين دستگاه خاك را پودر كرده ودرمعرض فرسايش قرار مي دهد. غلطك: ازاين وسيله براي خرد كردن كلوخه ها وفشردن خاك استفاده مي شود ،غلطكهاي شيار داربيشتر براي كشت علوفه مانند يونجه كاربرد دارندوغلطكهاي مسطح براي فشردن زمينهاي زير كشت غلات ويونجه بعد از سرمازدگي غير مستقيم وانبساط لايه هاي خاك استفاده مي شود. ماله ودستگاههاي تسطيح كننده: براي تسطيح نهايي خاك استفاده مي شود و خاك بااستفاده ازدستگاه اسكريپر در صورت پستي بلندي زياد تسطيح اولي صورت گرفته باشد.ويا بايد بوسيله ديسك كلوخه هايش خرد شده و.. تاحدي تسطيح شده باشد. شيار ساز : وسيله اي است براي ايجاد جوي وپشته درخاك كه با توجه به نوع محصول فاصله شيارها را تنظيم كرده واقدام به ايجاد شيار مي كنيم. فارور براي ايجاد فاروريا جوي پشته براي كشت استفاده مي شودواصولأبعد از بذر پاشي از اين دستگاه استفاده مي شود كه امروزه استفاده از آن منسوخ شده است. كالتيواتور(وجين كن): وسيله اي براي تكميل شخم پاييزه جهت نرم كردن زمين در كشت بهاره ونرم كردن خاك بكارمي رودوبراي مرمت جويهاي كشت رديفي،سله شكني،وجين مزرعه ونرم كردن خاك پس از آبياري يا بارندگي بكار مي رود فصل چهارم ازدیاد نباتات دارویی وباغی ازدیاد گیاهان دارویی به روشهای جنسی و غیر جنسی صورت می گیرد روش تکثیر جنسی توسط بذر صورت می گیرد بذر براثر تلقیح تخمک های گل ماده توسط دانه های گرده گلهای نر گیاه صورت می گیرد .گلداروی دوپوشش رنگی (گلبرگ) وپوشش سبز(کاسبرگ) می باشد .دربعضی گیاهان در زمان گرده افشانی پوشش گل باز شده ودانه گرده از گلهای دیگر همان گونه تلقیح صورت می گیرد به این گیاهان دگرگشن می گویند دربعضی گیاهان در زمان گرده افشانی پوشش گل بسته بوده ودانه گرده از همان گل تخمک گل را بارور می سازد به این گیاهان خودگشن می گویند.درروش غیر جنسی تکثیر با قلمه زدن خوابانیدن پیاز پاجوش پیوند زدن صورت می گیرد. خزانه: محلی است که ابتدا بذر را در آن (خیلی نزدیک به هم) کاشته و پس از آن که نهال جوان رشد کرد و نمو کافی نمود به محل اصلی منتقل می کنند . طرز تهیه زمین خزانه در زندگی بعدی نبات فوق العاده مؤثر است . بذر کاری در خزانه : 1-بذر کاری به طریق دست پاش :در این طرز بذر کاری بذر را با دست روی زمین پاشیده سپس با استفاده از وسائلی مانند شن کش و ماله آنرا زیر خاک می کنند .در این روش آبیار ی بایستی با دقت انجام بگیرد تا از شسته شدن بذور و تجمع آنها در یک نقطه جلوگیری شود . در خزانه بذور را به وسیله آب پاش آب می دهند ولی پس از آنکه بذور جوانه زدند و سبز شدند ممکن است به طور ملایم آبیاری شود . طریقه دیگر برای جلوگیری از جمع شدن بذور بوسیله آب این است که روی بذر های ریز را با پارچه ای مانند گونی می پوشانند و آب را با آبپاش روی پارچه میپاشند .تا موقعی که کلیه بذور سبز نشده اند گونی باید روی زمین بماند .اگر با همه این کارها تراکم دانه ها در واحد سطح زیاد باشد بایستی پس از سبز شدن بذور و چند برگی شدن آنها باید اقدام به  تنک کرد .در بذر کاری به طریقه دست پاش این نکته راباید در نظر داشت که پاره ای از بذور خیلی ریز بوده و در موقع کاشت تعداد زیادی از آنها در یک محل افتاده و دسته ای سبز میشوند .از ابتدا این نوع بذور را با ماسه و یا خاک مخلوط نموده پس از آن در زمین می کارند . 2-بذر کاری خطی : در بذر کاری به طریق خطی اول در سطحی که می خواهند بذر کاری کنند شیارهایی موازی در طول قطعه زمین به عمق های مختلف نسبت به درشتی و یا ریزی بذر حفر نموده و بذور را با در نظر گرفتن فواصل لازم بین بوته ها در داخل این شیارها می پاشند و یا قرار می دهند و بعد روی آنها را با خاک می پو شانند . در موقع پوشاندن بذر اگر خاک سخت و رسی باشد برای اینکه بهترین شرایط سبز شدن فراهم گردد شیار های نامبرده را با خاک سست و نرم و یا با ماسه می پوشانند . در این صورت آب باران یا آبیاری زمین را سفت نمی کند . بذر کاری به روش خطی از حیث هزینه دست مزد کارگر گرانتر از کشت بذر بطریق دست پاش تمام می شود ولی مقدار بذر  در بذر کاری خطی نسبت به دست پاش 30% تا50% کاهش می یابد . همچنین نگهداری نهال های جوان در بذر کاری خطی خیلی آسانتر است و مخصوصاً وجین کردن و سله شکنی که در زمین های سخت باید دو یا سه و گاهی چهار مرتبه عملی گردد براحتی انجام می شود. 3-بذر کاری کپه ای :برای کشت پاره ای از بذور گودالهایی به عمق 4 تا 5  سانتی متر حفر نموده و در هر یک تعداد معین و کمی (2 تا 3 ) بذر قرار می دهند و بعد از سبز شدن قویترین بوته ها را نگه داشته و بقیه را حذف می نمایند . اغلب بذر نبات حساس به سرما وبذوری که به سختی جوانه میزنند به این روش کشت می شوند. مراقبت خزانه یانهال های بذری : مواظبتهایی که از گیاه پس از سبز شدن به عمل می آید شامل : آبیاری، وجین ، تنک کردن و سیخک زدن 1-آبیاری :میزان و دفعات آبیار ی بر حسب آب و هوا، نوع زمین ، نوع گیاه و میزانآب موجود متفاوت است.به طوری کلی باید آبیاری نهال های بذری به آهستگی صورت گیرد و با توجه به اینکه در این مرحله از رشد گیاهان دارای ریشه محدودی برای جذب آب می باشند باید دقت نمود که از کمبود آب صدمه نبینند . 2-وجین : بذور علف های هرز تقریباً همیشه در خاک وجود داشته و با نباتات اصلی ب رقابت می پردازند . بنا براین باید آنها را از میان برد. اینعمل را وجین کردن می نامند . وجین علف های هرز بایستی با دقت انجام گیرد تا صدمه ای به ریشه گیاهان اصلی وارد نشود . وسایلی که برای وجین کردن به کار میرود عبارتند از فوکا ، شفره و بیلچه . 3-تنک کردن : با تمام احتیاط های لازم اغلب تراکم بذر در یک نقطه زیادتر از حد لزوم می باشد و برای بدست آوردن محصول و نهال مرغوب باید تعداد آنها را کم کرد . هرگاه بذر در محل اصلی کاشته شود با تنک کردن محصول بوته های زاید را حذف می نمایند . تعداد بوته ها و فاصله بین آنها بسته به نوع گیاه متفاوت است . 4-سله شکستن( سیخک زدن ):برای از بین بردن لایه سخت رویه خاک که معمولاً پس از آبیاری ایجاد می شود سله شکستن می گویند . این عمل به رشد گیاه کمک فراوانی می کند چون نه تنها اکسیژن کافی دردسترس ریشه های نهال قرار می دهند بلکه موجودات هوازی مفید خاک را نیز به فعالیت وا می دارد. نشا کاری: بذور تعدادی از گیاهان دارویی مانند بادرنجبویه –خشخاش –توتون-زیره –مرزنجوش-آویشن را ابتدا در خزانه کاشته و سپس به محل اصلی منتقل می سازند . این عمل را نشا کاری می گویند. گیاهانی مانند انواع جالیز را که نشا کاری آنها به علت اینکه ریشه ها نمی توانند زود باززائی کنند امکان پذیر نیست . معمولاً نهال های بذری را پس از اینکه چند برگ اصلی روی آنها ظاهر شد انتقال می دهند . قبل از برداشت نهال ها از خزانه باید زمین را آبیاری کرده و پس آنکه رطوبت به حدی رسید که بتوان در زمین کار کرد ( گاورو ) بایستی آنها را از خاک بیرون آورد و گرنه در اثر خشکی خاک مقداری از ریشه ها از بین می روند و ممکن است گیاه پس از انتقال خشک شود . در بعضی گیاهان حذف ریشه اصلی نهال باعث ایجاد ریشه های جانبی زیاد و رشد بهتر گیاه می گردد . بنابراین در این گیاهان چنانچه ریشه اصلی خیلی طویل و یا زخمی نشده باشد 1 تا 2 سانتی متر از نوک ریشه را حذف می کنند . گاهی چنانچه برگ های زیادی در نهال نشائی وجود داشته باشد تعداد زیادی از این برگها را حذف می کنند. زیرا این برگ ها تا قبل از استقرار گیاه در محل جدید و ایجاد ریشه کافی موجب تبخیر فراوان آب و پژمردگی گیاه می گردد . در صورتیکه لازم باشد نشاها برای مدتی خارج از خاک باقی بمانند باید روی ریشه آنها را با خاک پوشاند . به طور کلی نهال های بذری را باید به نحوی در کشتگاه دائم کاشت که طوقه یا حد فاصل بین ریشه و ساقه هم سطح زمین قرار گیرد . چنانچه طوقه گیاه در خاک فرو رود ممکن است پوسیده شود و اگر هم بالاتر از خاک واقع شود قسمت هایی از ریشه که در معرض هوا قرار می گیرد از بین می رود . نهال های بذری را باید چنان آبیاری کرد که جا کن و جابجا نشود و در روزهای گرم هم چند بار باید روی آنها آب پاشید.در بعضی نقاط برای جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب از پایه هایی به ارتفاع 50 تا 100 سانتی متر استفاده می کنند. کشت مستقیم بذر: گیاهانی که دارای بذر نسبتا درشت باشند مانند –کدوتخم کاغذی- مارتیغال -همیشه بهار را مستقیماً در محل اصلی کشت می کنند . بنابراین در مقایسه بانشا کاری به زحمت کمتری نیاز دارند .در کشت مستقیم باید به فاصله بذور در هنگام کاشت توجه خاصی مبذول شود تا احتیاج به تنک کردن و یا واکاری نداشته باشد . چنانچه بذور ریز باشند این کار مشکل است . بنابراین امروزه بذوری که ریز هستند و یا شکل نامنظم دارند پوشش دار می سازند . برای این منظور آنهارا با پوششی از یک نوع خاک رس به نام مونت موری لونیت می پوشانند تا به شکل مدور در آیند . این کار نه تنها باعث یکنواخت شدن بذور و حذف عملیات تنک کردن می شود بلکه ممکن است به پوشش بذر موادی مانند قارچ کش ها رانیز افزوده بدینوسیله آنها را در خاک محافظت کرد . در روش دیگر از نوار های بذر استفاده می گردد که ویژه بسیار یاز گلها و سبزی ها تهیه شده است . در این روش بذور را با فاصله لازم بر رو ی نوارهای پلاستیکی خاص چسبانده و این نوار را در شیاری درون خاک مدفون می سازند. نوار در اثر رطوبت خاک از بین می رود و بذور جوانه می زنند.با آنکه پوشش دار کردن بذر در بعضی گیاهان موفقیت آمیز بوده اما این کار در بعضی از گیاهان باعث کاهش یا عقب انداختن جوانه زدن بذر می گردد. تکثیر غیر جنسی نباتات: تکثیر غیر جنسی عبارت است از تولید یک گیاه جدید از یک سلول و بافت و یا اندام یک گیاه اولیه . اساس این روش بر این حقیقت علمی استوار است که بطور کلی هر یاخته گیاهی حاوی کلیه اطلاعات ژنتیکی لازم برای تولید یک گیاه کامل می باشد.تکثیر غیر جنسی هم به طور طبیعی و هم به وسیله انسان انجام می شود و چون در آن تقسیم مستقیم سلولی ( میتوز) نقش اساسی دارد و تمام گیاهان حاصله از یک گیاه دارای ساختمان ژنتیکی مشابه خواهند بود . مجموعه گیاهانی که به این روش از یک گیاه اولیه حاصل می شوند کلون نامیده می شوند. استفاده بسیار مهم دیگری که از تکثیر غیر جنسی به عمل می آید در گیاهانی است که به دلایل مختلف قادر به تولید بذر نیستند و یا بذر بسیار کمی تولید می کنند . این دلایل ممکن است ژنتیکی باشند مانند داشتن ژن نر سترونی در پیاز یا ناسازگاری بین گرده و مادگی  که در کلن مانع از رشد لوله گرده در خامه می گردد یا ممکن است سیتو ژنتیکی باشد.یا ممکن است این دلایل محیطی باشند مثل مناسب نبودن شرایط دمایی و رطوبتی برای گرده افشانی  و یا اصولاً برای تولید گل ، که این امر بویژه در ترخون قابل رویت است ( این گیاه در شرایط مناطق معتدله معمولاً تولید گل و بذر نمی کند)همچنین بسیاری از گیاهان ( مثل گل اطلسی و میخک ) که گل آنها پرپر است و به علت تبدیل شدن اندام های جنسی شان به گلبرگ تولید بذر نمیکنند نیز تنها به روش غیر جنسی قابل تکثیرند. علاوه بر اینها تکثیر بعضی گیاهان که بذرهای سالم و قابل سبز شدن تولید می کنند به دلیل اینکه نهال های بذری این گیاهان بسیار ضعیف هستند و مدت ها طول می کشد که بزرگ شده گل و محصول تولید کنند ، یا تکثیر غیر جنسی گیاهانی مانند داوودی که بذورشان دارای دوره رکود طولانی هستند و بسیار سخت سبز می شوند ، سریعتر و ارزانتر می باشد . ویروس زدایی (یعنی تولید یک گیاه سالم که دارای صفات مطلوبی باشد از یک گیاه آلوده به ویروس )نیز از اعمالی است که توسط تکثیر غیر جنسی امکان پذیر است . طرق مختلف تکثیر غیر جنسی نباتات: خواباندن شاخه ، پاجوش، تقسیم ریشه ، پیاز، غده نباتی ، قلمه و پیوند . فوائد تکثیر غیر جنسی: 1-تولید نباتاتی که کاملاً شبیه پایه مادری 2-تهیه و تولید مقدار زیادی پایه از یک نوع مشخص و معین 3- تثبیت جهش های آنی. 4- برداشت محصول خیلی زودتر از زمان لازم 5-تکثیر گیاهانی که ذاتا عقیم هستند عقیم هستند مانند سیر-موسیر-زعفران روشهای مختلف تکثیر غیرجنسی: خوابانیدن انتهایی: اگر شاخه های سال جاری گیاه که طویل و نسبتاً نرم هستند به طرف زمین خم شده .پس از تماس با زمین نوک آنها در خاک فرو می رود.پس از مدتی نوک شاخه در اثر رشد و به دلیل زمین گرایی منفی به طرف بالا بر می گردد و از خاک بیرون می آید. این امر باعث ایجاد ریشه در نقاط مریستمی خم شده می گردد. گیاهانی مانند تمشک سیاه رونده توسط خوابانیدن انتهایی تکثیر می گردند. محدودیت این روش تکثیر در آنست که تنها به تعداد شاخه های موجود می توان گیاهان جدید بدست آورد. خوابانیدن ساده : در این روش نیز شیاری همانند آنچه برای خوابانیدن انتهایی گفته شد در خاک ایجاد می کنند و شاخه های درخت مادری را خم می کنند ، به طوریکه یک قسمت از آن با خاک پوشیده شود و حدود 15 تا 20 سانتی متر قسمت انتهایی شاخه از خاک بیرون باشد. قسمت زیر زمینی ساقه ایجاد ریشه و قسمت بیرون آمده از خاک تولید شاخ و برگ جدید می کند . ازدیاد بوسیله پاجوش: پاره ای از نباتات مانند سیب ، آلو ، انار و انجیر و بعضی درخت های زینتی مانند دوتسیا ، به ژاپنی ، کریا و غیره دارای این خاصیت می باشند که در اطراف پایه مادری تولید شاخه هایی می کنند که در اصطلاح باغبانی پاجوش نام دارد. از نظر اصل و محل رویش پاجوش ها را به دو دسته تقسیم می کنند . یکی پاجوش هایی که مستقیماً روی ریشه های سطحی تولید می شوند و دیگری پاجوش هایی که روی تنه درخت نزدیک یقه ظاهر می گردد. موقع جدا کردن پاجوش در پائیز و یا در بهار قبل از بیدار شدن نهال می باشد.این عمل نیز مانند انواع خوابانیدن بهتر است در بهار انجام گیرد تا سرمای زمستان صدمه ای به نهال جوان وارد نیاورد. ازدیاد به وسیله تقسیم ریشه: در سبزی کاری و گل کاری اغلب گیاهانی مشاهده می شوند که تعداد زیادی ساقه از یک دسته ریشه تولید گردیده اند. این طرز رویش در باغبانی برای تکثیر گیاهانی مانند ترخون وریحان مورد استفاده قرار می گیرد. غده نباتی: غده نباتی قسمتی از گیاه است که اغلب در زیر خاک نشو و نمو می نمایند.این غده ها دارای شکلی گرد یا کشیده می باشندو ممکن است از نمو و قطور شدن ریشه و ساقه تولید شوند. در صورت اول آنها را غده ریشه ای و در صورت دوم غده ساقه می نامند.وجه تمایز بین دو نوع که در عین حال از نظر ازدیاد گیاه نیز خیلی مهم است وجود چشمک روی غده ساقه می باشد در حالیکه غده های ریشه فاقد این چشمک ها می باشند.. ساقه زیر زمینی : ساقه زیرزمینی عبارت است از قسمتی که زیر خاک قرار گرفته و قطر آن از 4 تا5 سانتی متر تجاوز نمی کند و اغلب دارای رنگ روشن  و مایل به زرد می باشد.این ساقه ها معمولاً کوتاه بوده و در انتهای آنها یک جوانه امتداد، یعنی چشمکی که نمو طولی ریزوم را تامین می کند قرار گرفته . طرز ازدیاد نبات ریزوم دار بسیار ساده و در حقیقت یک نوع قلمه زد ن می باشد. برای این منظور در بهار یا پائیز ریزوم ها را از خاک بیرون می آورند و به قطعات کوچک که طول هر یک 5 تا 10 سانتی متر باشد تقسیم نموده مجدداً در خاک می کارند.گیاهانی مانند نعناء وزنبق را می توان با این روش تکثیر نمود. ساقه غده شکل: تکثیر نبات بوسیله این غده ها خیلی آسان و سهل است. بعنوان مثال میتوان سیب زمینی را مورد مطالعه قرار داد.برای کاشتن سیب زمینی از غده آن یعنی قسمتی که به مصرف تغذیه می رسد استفاده می نماید. باری تکثیر کافی است غده های سیب زمینی را که دارای چشمک می باشد به فواصل معینی که با نوع سیب زمینی و مرغوبیت خاک متفاوت است جدا کرده بکاریم. از هز یک از این چشمک ها دو نوع ساقه یکی هوائی و دیگری زمینی تولید شده و ایجاد ریشه می نماید و روی ساقه زیر زمینی غده های جدیدی تشکیل می گردد . پیاز: پیاز عبارت است از ساقه تغییر شکل یافته ای که از یک محور مرکزی کوتاه و ضخیم تشکیل یافته و اطراف آن بوسیله فلس هایی که برگ های گوشتی گیاه می باشند پوشانده شده است. در قسمت تحتانی پیاز ریشه ودر قسمت فوقانی ازوسط برگ های گوشتی برگ های معمولی گیاه تشکیل می گردد. در قسمت وسطی پیاز مریستم سبزینه ای یا شاخه گل دهنده نهفته وجود دارد. در بعضی از گیاهان پیاز دار از نقاط مریستمی پایین فلس ها پیاز های ریزی ایجاد می شود که به پیازچه موسوم است.پیازچه ها پس از رشد پیاز کامل شده و برای تکثیر گیاه به کار می روند. گیاهانی مانند سنبل ختایی-سیر –موسیر زعفران با این روش تکثیر می شوند تقسیم: عبارت از بریدن وقسمت کردن اندام های گوشتی و ذخیره ای گیاه به چند جزء بطوریکه هر قسمت دارای مقداری ریشه باشد. تقسیم با استفاده از اندام های زیر ممکن است انجام گیرد: 1-ساقه رونده: این ساقه ها باریک بوده و بر روی سطح خاک در محل گره ها گیاهان جدید تشکیل می دهند که برای تکثیر می توان آنها را جدا نموده و کاشت مانند توت فرنگی. 2-طوقه: عبارت است از حد فاصل ساقه و ریشه.بسیاری از گیاهانی که در آخر فصل رشد دارای تعداد زیادی ساقه می شوند مانند زبان در قفا ، بنفشه آفریقایی و گل انگشتانه می توان از زمین بیرون آورده با چاقوی تیزی به چندین قسمت تقسیم نمود بطوریکه هر قسمت دارای مقداری ریشه باشد و آنها را جداگانه کاشت. 3-ساقه زیر زمینی : یا ریزوم ، غده ، ریشه گوشتی، پاجوش، پاگیاه و تنه جوش که جداسازی آنها قبلاً بیان شده است. ازدیاد بوسیله قلمه: قلمه عبارت است از ساقه ، برگ یا ریشه، جوانه که از گیاه مادری شده و در شرایط مساعد جهت ریشه زایی قرار می گیرد. شرایط خارج از گیاه که در پیدایش ریشه یا تسریع در ظاهر شدن آن تاثیر دارند عبارتند از : خاک ، هوا ، حرارت و رطوبت . شرایط داخلی عبارتند از قلمه و مقدار مواد ذخیره ، طبیعت گیاه و بالاخره قطب یا جهت قلمه در موقع کشت. 1-قلمه ریشه: گیاهانی مانند نعناء ترخون که توانایی تولید جوانه های نابجا بر روی ریشه های خود دارند و پاجوش تولید می کنند. با این روش تکثیر می شوند. گرفتن قلمه های ریشه در زمستان و نگهداری آنها در شاسی گرم یا گلخانه نیز می توان بصورت افقی یا عمودی در محل کشت قرار داد در حالت عمودی باید دانست که طرفی که در ریشه که در اصل به طوقه نزدیکتر بوده بالا قرار گیرد. 2-قلمه ساقه: معمولی ترین قلمه، قلمه ساقه است که در آن قسمتی از ساقه را که دارای جوانه جانبی یا انتهایی است از نبات مادری جدا ساخته برای ریشه زایی در محیطی مساعد قرار می دهندتا پس از ایجاد ریشه بصورت گیاه مستقلی رشد کند. انواع قلمه ساقه قلمه چوب سخت ( خشبی) : در درختان خزان دار از شاخه های فصل جاری که رسیده شده  و چوب آنها سفت گردیده است و گاهی هم از شاخه های 2 تا 3 ساله گرفته می شود. نمونه این گیاهان یاس زرد ، انار ، انجیر ، انگور و توت است. قلمه را باید در زمستان که گیاه در حال استراحت یاخواب است از شاخه های قوی گرفت . قلمه ها معمولاً در موقعی گرفته میشوند که احتیاج به سرما در آنها از بین رفته باشد. ولی اینکار نباید دیرتر از وسط زمستان انجام گردد . قلمه نیمه خشبی(چوب نیمه سخت) این نوع قلمه را بیشتر از درختان خزان دار یا همیشه سبز  برگ پهن ، از شاخه هایی که چوب آنها کمی سفت شده می گیرند.این نوع قلمه را در هر موقع از سال می توان گرفت ولی اکثراً این عمل در اواخر بهار که شرایط برای ریشه دار کردن قلمه ها مساعد است. بلافاصله پس از آنکه گیاهان رشد سریع خود را تمام کردند انجام می شود . معمولاً گیاهانی مانند برگ نو ، زیتون و مرکبا ت با این نوع قلمه زیاد می شوند . قلمه چوب نرم: این نوع قلمه از شاخه های در حال رشد نرم و آبدار بهاره گیاهان خزان دار یا همیشه سبز چوبی گرفته می شود . گیاهانی مانند افرا با این روش تکثیر می شوند. قلمه علفی : این نوع قلمه از ساقه های گوشتی و آبدار گیاهانی علفی مانند داوودی ، و میخک گرفته می شود.روش کار به این ترتیب است که از این گیاهان قلمه هایی به طول 7 تا 10 سانتی متر تهیه کرده و آنها را ریشه دار می نمایند. قلمه برگ : در این نوع قلمه زنی در مقایسه با قلمه ساقه تعداد گیاه بیشتری از هر گیاه مادری بدست می آید.در قلمه برگ گاهی همراه با دمبرگ و گاهی بدون آن گرفته می شود.پس از کشت از پهنک و دمبرگ برگ یا از هر دوی آنها جوانه های اتفاقی شاخ و برگ ایجاد می شود.ولی خودپهنک قلمه برگ به ندرت جزئی از نبات جدید می گردد.گیاهانی مانند بگونیای رکس ، سانسوریا ، پپرومیا، یشمی و بنفشه آفریقایی باقلمه برگ تکثیر گردند. و برای نگه داشتن آن از سنگریزه و ریگ های درشت استفاده می کنند. ریشه های کوچک در محلی که رگبرگ ها بریده شده اند ظاهر می گردند و ریشه آنها در خاک فرو می رود.در بعضی گیاهان مانند پپرومیا قلمه را از برگ های جوان همراه با دمبرگ در خاک فرو می کنند. قلمه جوانه برگ: قلمه جوانه برگ شامل پهنک ، گلبرگ ، قسمت کمی از ساقه و جوانه جانبی که در پایین دمبرگ قرار گرفته است می باشد.گیاهانی مانند لیمو ، سیاه توت، هورتنز یا عشقه و کاملیا با این روش تکثیر می شوند.روش کار به این ترتیب است که شاخه های سال جاری را که خوب رشد کرده اند انتخاب کرده و ساقه را از حدود یک سانتی متر بالا و یک سانتی متر پایین برگ جدا ساخته آنرا در عمق 1.5 سانتی متری محیط ریشه قرار می دهند بطوریکه برگ کاملاً با سطح خاک تماس پیدا کند. این روش در مواردی به کار می رود که برگهای جدا شده از گیاه قادر به تولید ریشه باشند ولی شاخ و برگ نمی دهند.بنابر این باید توجه داشت که به جوانه قلمه برگ صدمه ای وارد نشود. عوامل مؤثر در ریشه زایی قلمه: از مطالعه گیاهان سهل ریشه زا و سخت ریشه زا بعضی از عوامل فیزیولوژیکی مؤثر در ریشه زایی مشخص گردیده است.این مطالعات نشان داده که ظرفیت یک قلمه ساقه برای ریشه دهی تسط عکس العمل بین عوامل توارثی که در سلول های ساقه وجود دارند و عوامل زیر تعیین می گردد: الف- مواد قابل حمل: مواد قابل حمل در برگها و جوانه های گیاهان ساخته می شوند و بعضی از آنها عبارتند از هورمون های گروه اکسین، مواد قندی، ترکیبات ازته، ویتامین ها و موادی که تاکنون شناخته نشده اند. موادی که در ریشه زایی گیاهان با اکسین ها واکنش می نمایند معروف به مواد کمک هورمونی ریشه زاهستند . عوامل فیزیولوژیکی مؤثر در ریشه زائی کاملاً مشخص نیستند. زیرا هنوز در بسیاری از گیاهان از جمله بعضی گونه های بلوط ریشه زائی امکانپذیر نیست. ب- میزان اکسین: ریشه دهی درساقه متناسب با میزان اکسین آنست. به نظر می رسد که این عمل به وسیله جمع شدن اکسین در پایین قلمه ایجاد شود.البته معلوم شده که اکسین فقط یکی از عوامل محرک ریشه زایی است. زیرا در قلمه های سخت ریشه زا تنها به کار بردن اکسین ریشه زایی را تسهیل نمی کند.بعلاوه امروزه مواد دیگری که ریشه زایی را تحریک می کنند مانند کاتگول و یا از ریشه زایی ممانعت می کنند نیز پیدا شده اند. ج- وجود برگ وجوانه : وجود برگها و جوانه ها اثر زیادی بر ریشه دهی قلمه ساقه دارد. در بسیاری از گیاهان وجود جوانه به عنوان منبع تولید کننده اکسین مؤثر است.در حالیکه برگ ها منبع تولید کربوهیدرات می باشند. در بعضی از گیاهان تحریک ریشه زایی بوسیله برگها و جوانه ها ناشی از افزایش تولید مواد کمک هورمونی ریشه زایی است که اثر اکسین و کربوهیدرات ها را تکمیل می کند. ت- میزان مواد غذایی موجود در گیاه: یکی از عوامل مهم در تعیین ظرفیت ریشه دهی مقدار مواد غذایی ذخیره در گیاه است.بطور کلی میزان رشد ریشه متناسب با میزان کربوهیدرات ها است در حالیکه تعداد ریشه ها ناشی از میزان ازت زیاد است با این همه کمبود ازت نیز از ریشه زایی جلوگیری می نماید. ث- مرحله رشد گیاه : گیاهانی مانند عشقه ، سیب و بسیاری از سوزنی برگان هنگامیکه در مرحله نونهالی هستند قدرت ریشه زایی دارند ولی وقتی گیاه به مرحله گلدهی می رسد ریشه زایی آن بسیار مشکل صورت می گیرد. ج- محل ساقه بر روی گیاه : محل ساقه ای که قلمه از آن گرفته می شود و بر روی ریشه زایی اثر می گذارد.بطورکلی شاخه های جانبی از شاخه های انتهایی بهتر ریشه می دهند وچنانچه گفته شد شاخه های در حال رشد رویشی بیشتر از شاخه های گلدار ریشه زایی دارند. چ-نوع بافت قلمه : در بعضی گیاهان قلمه های چوب نرم و در عده ای دیگر قلمه های چوب سخت و یا در حالاتی بین این دو برای ریشه دهی مناسب ترند.با آنکه معمولاً در گیاهان سهل ریشه زا هر نوع قلمه به آسانی ریشه می دهد. قلمه های چوب نرم گیاهان خزاندار که در بهار یا تابستان گرفته می شوند بهتر از گیاهان چوب سخت که در زمستان گرفته می شوند ریشه می دهند. ح-زمان گرفتن قلمه : زمان قلمه گیری نیز ممکن است در ریشه زایی تاثیر بگذارد.مثلاً در آزالیا هرگاه قلمه چوب نرم در اوایل بهار گرفته شود بهتر از هر موقع دیگر ریشه می دهد.در حالیکه در بعضی از گیاهان همیشه سبز پهن برگ شاید مناسب ترین زمان برای گرفتن قلمه از اول بهار تا اواخر پاییز باشد. فصل پنجم ادوات باغبانی *غلطک وسیله ای برای فشردن خاک وکوبیدن کلوخه ها بکار می رود *کلدر: جهت ایجاد مرز وپشته وایجاد نهر در اراضی کم وسعت بکار می رود *سرند وغربال برای ایجاد انواع خاک بکار می رود *مته چالشی برای ایجاد گودال وچاله کنی بکار می رود *سیفون برای انتقال آب در جوی پشته ها بکار می رود *شاسی مضاعف جهت استفاده از گرمای کمکی برای زودرس کردن محصول بکارمی رود. *سیستم های تهویه گلخانه برای خارج کردن گازهای زائد مانند مونوکسید کربن –دی اکسید گوگرد و...استفاده می شود وشامل دوسیستم فن جت ،ون جت است *سایه بان: جهت جلوگیری از شدت تابش بکارمی رود.ومانند چتری محصول را در برابر تابش نور محافظت می کند *سیستم تولید نور جهت ایجاد نور در ساعات کمبود نور استفاده می شود وشامل ترکیبی از نور آبی وقرمز است که برای فتوسنتز ضرورت دارد ترازوی آزمایشگاهی: برای وزن کردن نمونه خاک وبذور وغیره استفاده می شود *ژرمیناتور: محیطی که شرایط رطوبتی نور حرارتی آن قابل تنظیم باشد برای جوانه زنی انواع بذر بکار می رود آون:برای خشک کردن نمونه خاک ونمونه گیاهی کاربرد دارد که رطوبت نمونه را در دمای بین 100-60 درجه در زمان کافی کاهش می دهد *سیستم های آبیاری جهت آبیاری محصول بکار می رود وشامل سیستم میست وسیستم قطره ای است واز انواع قطره چکان –آبپاش استفاده می شود. *سیستم حرارتی جهت تولید حرارت بکار می رود وشامل لوله های آب گرم وکوره حرارتی وکانال پلاستیکی می باشد. *وسایل ضد عفونی کننده ضد عفونی با بخار –ضد عفونی با مواد شیمیایی –ضد عفونی باوسایل برقی وسایل جانبی محافظتی چون ماسک –دستکش –عینک ضروری است *محیط کشت: انواع خاک-محیط کشت هیدروپونیک که مواد غذایی توسط محلول آب دردسترس گیاه قرار می گیرد. پتری دیش:برای جوانه دارنمودن بذور استفاده می شود. سموم ضد عفونی : شامل سموم قارچکش مانند بنومیل زینب –مانکوزب-کاپتان وسموم حشره کش شامل سوین-دیازینون می باشد. * کلنگ : کلنگ: برای کندن زمین بکار می رود بیل: برای زیر و رو کردن خاک بکار می روددر زمینهای نرم و سست برای کندن زمین بکار برده می شوند . *شن کش : برای جدا کردن نُخاله ، قلوه سنگ ، قطعات درشت شاخ و برگ و اضافات موجود در زمین بکار می رود و گاهی هم بمنظور تسطیح زمین از آن استفاده میشود . *فرقان چرخدار : برای جابجا نمودن خاک ، کود ، نهالها ، اشیاء و لوازم کار در زمین استفاده میشود . *سَرَند : از سرند ، برای یک دست نمودن خاک استفاده میشود ، بنحوی که خاک ، ماسه ، شن و خاک برگ پوسیده به نسبت مناسب مخلوط شود و نخاله ها و قطعات درشت سنگ ، شاخ و برگ ، پلاستیک و دیگر زوائد مانند : شیشه شکسته و ... را از خاک جدا نمود . *ماله چوبی : از ماله چوبی ، برای تسطیح زمین و همچنین زیر خاک کردن بذر استفاده میشود . *وجین کُنِ دستی : از وجین کن ، برای خارج کردن و از بین بردن علفهای هرز در زمین استفاده می شود . باین ترتیب که پس از کاشت و سبز شدن گیاهان ممکن است در میان آنها علفهای هرز سبز شده رشد نمایند و موجب کُندی رشد و یا از بین رفتن گیاه مورد نظر گردند . لذا بایستی با وجین کُن تمام علفهای هرز را از ریشه درآورد و از زمین خارج ساخت . *بیلچه : همانگونه که از نام آن مشخص می گردد به معنی ، بیل کوچک میباشد و همه مردم با آن آشنا هستند .از آن برای درآوردن بوته از خزانه ، و کاشتن در محل اصلی و جابجا نمودن گلها ، سبزیها و ریختن خاک و کود در گلدان استفاده میشود . *ماله خط انداز : از این وسیله برای کاشتن بصورت خطی ( ردیفی ) استفاده می کنند و با کشیدن آن برروی زمین آماده شده ، ضمن ایجاد شیارهای موازی و مناسب برای بذر کاری ، زمین را نیز تسطیح می نمایند . *میخ نشاء کُن : از این وسیله بمنظور کاشتن بوته های جوان و یا قرار دادن قلمه گلها استفاده میشود ، که با فشار دادن آن در زمین حفراتی ایجاد می کنند تا بوته و یا قلمه را در آن بنشانند. *ریسمان : بمنظور تقسیم بندی زمین و مشخص کردن خطوط مستقیم درزمین بکار میرود . *متر : برای اندازه گیری طول و عرض قطعات در تقسیم بندی زمین بکار می رود . *چاقوی پیوند زنی : همانگونه که از نام آن مشخص می شود در باغبانی بمنظور تهیه قلمه گلها و پیوند زنی استفاده میشود . *قیچی باغبانی : این وسیله نیز در باغبانی مصرف دارد ، همچنین در موقع جابجا کردن بوته ها بمنظور اصلاح ریشه های شکسته و زخمی استفاده میشود . *داس باغبانی : برای قطع کردن ریشه علفهای هرز و همچنین خرد کردن خاک زیر آنها که در اطراف ریشه گیاه مورد نظر قرار دارند بکار میرود ، در عمل یک نوع وجین کن نیز میباشد . *اَرِه : برای قطع کردن شاخه های بزرگ و یا خشک در باغبانی بکار می رود . *آبپاش : در زمانی که بذر کاشته میشود و ابتدای سبز شدن آن چون ریشه ندارد و در زمین استوار نگردیده ، اگر از لوله فشار آب برای آبیاری استفاده شود تمام بذرها شسته خواهند شد . لذا از آبپاش برای آبیاری آن استفاده می گردد . *زَنبِه : بمنظور جابجا کردن خاک ، کود ، نشاء ها و نهالها در نقاطی که امکان استفاده از فرقان چرخدار نباشد استفاده میشود . *میخ چوبی : در زمانی که میخواهند زمین را قسمت بندی نمایند با فروکردن میخ ها در زمین و بستن ریسمان به آنها بنحو مطلوب زمین را تقسیم بندی می کنند . *قیچی چمن زنی : برای چیدن چمن های حاشیه ها بکار می رود . *نشاء کُن : برای سوراخ کردن سریع و مناسب زمین برای کاشت پیازها و یا نشاء ها استفاده میشود .*پمپ گردپاش: برای گردپاشی و قارچ کشی از آن استفاده میشود . *پمپ سمپاش : همانطور که از نامش پیداست برای سمپاشی گیاهان استفاده یشود . *ماشین چمن زنی : برای کوتاه کردن چمنها استفاده میشود . * شیلنگ لاستیکی : برای آبیاری از آن استفاده میشود . شفره: برای وجین وکندن علفهای هرز کوچک بکار می رود کج بیل: برای وجین وکندن علفهای هرز کوچک بکار می رود * گلدان : برای کاشتن گیاهان ، قلمه ها ، پاجوش ها ، و غیره بکار میرود . ایجاد محل‌های تحت کنترل و پوشیده به منظور نگهداری و پرورش گیاهان باغی مخصوصا برای مناطقی که خطر عوامل نامساعد جوی وجود دارد الزامی‌است. این موضوع اهدافی را به دنبال دارد که مهمتر از همه می‌توان تولید خارج از فصل یا پیش رس کردن بسیاری از محصولات و بدست آوردن محصولات در غیر موطن اصلی را نام برد. خوشبختانه در کشور ما با وجود تنوع آب و هوایی اهمیت ساختمانهای باغبانی آنچنانکه برای دیگر ممالک مطرح است، آشکار نیست با این وجود در چند سال اخیر حداقل در بخش گلکاری پیشرفتهای چشمگیری ملاحظه می‌شود و بر همین مبنا تاسیسات مختلفی بوجود آمده است که مهمترین آنها به شرح زیراند: خزانه هوای آزاد خزانه هوای آزاد عبارتست از کرت یا باغچه‌ای به اندازه‌های مختلف که دارای خاک اصلاح شده و با زهکشی مناسب می‌باشد که ابتدا بذور در آن کاشته شده و پس از رشد کافی نشاهای حاصله به محل کشت اصلی انتقال می‌یابند. از خزانه برای بدست آوردن پایه‌های پیوندی استفاده می‌شود. شاسی سرد شاسی سرد ساده ترین وسیله برای حفاظت گیاهان حساس به سرما است. ساده ترین شاسی سرد جعبه چهارگوشی است که ارتفاع دیواره جلوئی آن کوتاهتر از دیواره عقبی است این جعبه بدون ته بوده و روی آن با شیشه یا پلاستیک پوشیده می‌شود. از شاسی‌های سرد برای بدست آوردن نشاء و برای مقاوم کردن قلمه‌هایی که در گلخانه ریشه دار شده اند استفاده می‌شود. شاسی گرم شاسی گرم مانند شاسی سرد است با این تفاوت که در آن وسیله‌ای برای تامین حرارت استفاده می‌شود. منبع حرارتی شاسی‌های مدرن امروزی از سیستم آب گرم و یا جریان هوای گرم و یا کابلهای حرارتی تامین می‌شود. تونل پلاستیک امروزه با بهره گیری از تونل‌های پلاستیک اقدام به کشت و بدست آوردن محصولات غیر فصل می‌کنند. نکته مهم در ساختن تونل‌های پلاستیک ، دقت در مقاومت لوله‌های بکار گرفته شده تحت عنوان اسکلت و مقاومت پلاستیک در برابر عوامل نامساعد جوی است. گلخانه گلخانه فضای محدود مسدودی است که عوامل موجود در اطراف گیاهان داخل آن قابل کنترل بوده و با کنترل شدت و مدت تاثیر فاکتورهای محیطی (حرارت - رطوبت - تهویه - نور) می‌توان محصولاتی را در غیر فصل و یا در غیر از موطن اصلی تولید و عرضه نمود. انواع گلخانه‌ها از نظر ساختمان گلخانه یکطرفه دیواره شمالی این گلخانه از مصالح ساختمانی و دیواره‌های شرقی و غربی تا نصف یا تماما از آجر و دیواره جنوبی آن تا نصف یا تماما پنجره خواهد بود. باید سعی کرد نور بطور عمود به گلخانه یکطرفه بتابد. گلخانه نیمه دو طرفه در این نوع ، سقف از دو طرف شیبدار است و دیوراه شمالی آن بلندتر از دیواره جنوبی است. گلخانه دو طرفه جهت این گلخانه شمالی - جنوبی است و ارتفاع دیواره‌های جانبی در تمام جهات با هم مساوی است. سقف گلخانه از دو طرف هم شیب و هم اندازه است. گلخانه دو جداره در مواقعی که به دمای ثابت و رطوبت اشباع نیاز است از این نوع گلخانه استفاده می‌شود. پوشش این گلخانه دو لایه شیشه‌ای است که به فاصله 5 سانتیمتر از هم قرار گرفته‌اند. انواع گلخانه‌ها از نظر حرارتی گلخانه‌های سرد دمای این گلخانه‌ها بین 10 - 6 درجه سانتیگراد است و برای نگهداری نخل‌های زینتی - یاس - رازقی - کاغذی - کاکتوس‌ها و مرکبات ساخته می‌شوند. گلخانه معتدل دمای این گلخانه بین 15 - 14 درجه سانتیگراد است و برای نگهداری بگونیا - فیلودندرون و … استفاده می‌شوند. گلخانه گرم دمای این گلخانه‌ها بین 25 - 18 درجه سانتیگراد است و برای نگهداری و پرورش گیاهان گرمسیری استفاده می‌شود. گلخانه گرم و مرطوب از این نوع گلخانه‌ها برای ازدیاد بذر گیاهان گرمسیری و پیوند انواع درختان در زمستان و گاهی جهت ریشه‌دار کردن قلمه‌ها استفاده می‌شود. کف این نوع گلخانه‌ها به اندازه 100 - 75 سانتیمتر پائین‌تر از زمین قرار دارد تا تغییرات حرارتی محیط خارج اثر کمتری به آن داشته باشد. سمپاش: هر ساله حدود 35-25 درصد کل محصولات کشاورزی جهان توسط حشرات، علفهای هرز و عوامل بیماری زای گیاهی از بین می رود و این رقم در صورت عدم مبارزه تا 80 درصد افزایش می یابد لذا مبارزه با آفات امری ضروری است سم پاشهای مزرعه وسایلی هستند که از انها برای پخش مواد شیمیایی به منظور کنترل انواع مختلف حشرات، و عوامل بیماری زا مورد استفاده قرار می گیرد: ساختمان یک سمپاش فرغونی 1-     مخزن2-     بهم زن   3-     پمپ 4-     سوپاپ اطمینان5-     فشار سنج 6-     صافی7-     بوم8-     نازل یا افشانکها9-     شیرهای کنترل جریان سم     کالیبراسیون یا تعیین مقدار آب مصرفی در واحد سطح توسط یک سمپاش کسی که سمپاشی می کند موظف است سم را بدون هیچگونه خطر آفرینی با حجم آب تعیین شده با دز صحیح ودر زمان مناسب با کیفیت مطلوب بپاشد. مقدار سمی که یک سمپاش در سطح معینی می پاشد بستگی دارد به: ۱-دبی نازل : به فشار سمپاش و قطر سوراخ نازل بستگی دارد. ۲- طول بوم سمپاش:  لوله حامل نازل ۳-سرعت حرکت سمپاش انواع سم پاش 1– سم پاش دستی2 – سم پاش پشتی بدون موتور3 – سم پاش پشتی موتوری4 – سم پاش چرخدار موتوری 5 – سم پاش تراکتور سوار6- تریلرهای سم پاش7- هواپیما های سم پاش مشاهده تعدادی از سیستم ها و ادوات باغبانی قیچی باغبانیچاله کنبیلچه الک وسرندژرمیناتور غلطک دستی سمپاش فرغونی سیفون گلخانه تانسیومتر فصل ششم مهارت کشت وپرورش گیاهان دارویی كشت گياهان دارويينیاز صنعت داروسازي براي بدست آوردن مواد موثره گياهان به حدي زياد است كه امكان بدست آوردن آن از طبيعت غير ممكن است.بنابراين بسياري از اين گياهان بايستي در مزارع بزرگ كشت شوند.در اين قسمت چند عامل اساسي که ازلزومات کاربر گیاهان دارویی می باشد توضیح داده می شوداول انتخاب بهترين گونه و انتخاب بهترين واريته ي گیاه انتخاب مناسبترین بذر،قلمه - انتخاب ماشين آلات لازم براي كشت و برداشت درزمان ومکان لازم - طرز صحيح خشك كردن گیاهان دارویی، درنظر گرفتن نيازهاي طبيعي هر گونه گیاهی قبل از کاشت خاك،آب و هوا:بايد طبيعت زمين و آب و هواي مورد نياز هر گياه،مقدار حرارت،نور و آب مورد نياز آن در نظر گرفته شود.كشت قبلي،حاصلخيزي:تناوب كشت مناسب كشت بر اساس تكنيكهاي كشاورزي و همچنين مقدار صحيح مواد غذايي شامل نيتروژن ،فسفر،پتاس،کلسیم و ميكروالمان و اوليگوالمان مورد نياز از قبيل(روي،مس،بر و غيره.آماده نمودن زمين و بذرپاشي:آماده نمودن بستر كاشت قبل از بذرپاشي از قبيل:شخم،دندانه كشي،كودپاشي،كرت بندي و بذر پاشي با فواصل مناسب و آبياري.مراقبتهاي زمان داشت:وجين علفهاي هرز بطور مداوم،افزودن كودهاي حيواني يا شيميايي،جابجا نمودن احتمالي گياهان آسيب ديده برداشت:مشخص كردن زمان بهينه،مراحل جمع آوري،خشك كردن سريع و تهيه ي دارو.طرز تكثير گياهان داروييگياهان دارويي از طريق جنسي يا غير جنسي تكثير مي شوند..در اين رابطه بايد بذرهاي مناسب که دارای عملکرد بالا وماده موثره زیادی باشند انتخاب شوند.بذرها بايد به طرز صحیح كاشته شوند . گياهان اغلب از طريق غير جنسي يعني قلمه مانند اسطوخودوس رزماری ريزوم مانند نعنا و پاجوش مانند نعنا تكثير مي شوند. گياهاني نظير ختمي،زنجبيل شامي،توسط جوانه هاي نابجاي ريشه و سير به كمك پياز تكثير مي گردند.در مبارزه با گياهان هرز،بيماريها و انگل ها بايستي تا حداكثر امكان از استفاده از مواد شيميايي خودداري نمود، زیرا باقي مانده اين مواد براي بدن مضر هستند. برداشت:مشخص كردن زمان بهينه،مراحل جمع آوري،خشك كردن سريع اندامهای گیاهانی. ویژگیهای خاک ازلحاظ رطوبت جهت رشد بهتر محصول الف-خاک اشباع:بعد از آبیاری کل خلل فرج خاک از آب اشباع می شود ب-ظرفیت زراعی:حالتی ازز رطوبت خاک است که آب اضافی بعد از آبیاری از خلل فرج درشت خاک خارج شود وآب درخلل فرج ریز باقی بماند. ج-آب در نقطه پژمردگی موقت:گیاه مقداری از آب موجود در خلل فرج ریزرا از دست می دهد ودر ساعات گرم روز دچار تنش می شود که شامل آویختگی برگها وسبز تیره شدن رنگ برگ است. روشهای اندازه گیری آب در خاک 1-ازطریق وزن خاک درحالت معمولی ووزن خاک خشک ومحاسبه وزن آب موجود درخاک به وزن خاک خشک تاثیر درجه حرارتهای مختلف برروی رشد گیاه درجه حرارتهای حداقل –حداکثر –مطلوب ودرجه حرارتهای بحرانی درجه حرارت مطلوب :دمایی است که رشد گیاه بیشتر وایده آل است درجه حرارت بحرانی :دمایی است که گیاه تحمل آن دما را ندارد دامنه حرارتی:درجه حرارتهایی که گیاه می تواند تحمل کند عوامل موثر بر رشد گیاه نور-حرارت-رطوبت-مواد غذایی-باد دوره رشد گیاه: مجموع تعداد روزهایی که دمای هوا بالاتر از حداقل دما برای رشد گیاه باشد از جوانه زنی تارسیدن بذر را دوره رشد گویند که بیشتر برای گیاهان یکساله بکار می رود عکس العمل گیاهان نسبت به حرارت ونور 1-گیاهان فصل سرد 2-گیاهان فصل گرم 3-گیاهان بهاره 4-گیاهان پاییزه 5-گیاهان دوفصله 6-گیاهان روز بلند:گیاهانی که گلدهی شان درطول روزهای بلند تسریع می شود 7-گیاهان روز کوتاه: گیاهانی که گلدهی شان درطول روزهای کوتاه تسریع می شود 8-گیاهان آفتاب پسند 9-گیاهان سایه پسند بهاره کردن:روش مصنوعی کشت گیاهان پاییزه در فصل بهار را گویند. باد: سبب جابجایی هوای اطراف گیاه ودرصورت شدت سبب خسارت به اندامهای هوایی گیاه می گردد.. جهت کاهش خسارت باد از بادشکن استفاده می شود که شامل ردیف درختانی است که در خلاف جهت باد کشت می شوند. بذر: بذر اندامی از گیاه است که بواسطه ترکیب سلولهی جنسی نر وماده بوجود ومانند یک پل ارتباط نسلهای مختلف را برقرار می کند. خصوصیات بذر: 1-سالم ورسیده باشد 2-قوه نامیه داشته باشد 3-خالص باشد 4-عملکرد بالا ومناسب منطقه باشد 5-کهنه نباشد وزن هزار دانه: وزن حاصل از تعداد هزاردانه بذر برحسب گرم درصد جوانه زنی: تعدادبذر جوانه دار حاصل از خیساندن 100عدد بذر در شرایط آزمایشگاهی تاریخ کاشت: زمان مناسب کاشت گیاه درزمین راگویند وبه حالتهای زیر است 1-زودتر از موقع 2-به موقع 3-دیرتر از موقع تسریع یاتاخیر در تاریخ کاشت سبب برخورد گیاه به درجه حرارتهای نامناسب بهاره یاپاییزه می گردد تراکم کاشت: میزان بذر لازم برحسب تعداد یا وزن بذر در واحد سطح زمین تیمارهای دیگر برروی بذر قبل از کاشت در زمین 1-خیساندن بذر 2-ضدعفونی کردن بذر 3-خراش دادن بذر 4-استراتیفیه کردن بذر جهت تسریع درجوانه زنی با استفاده از اسید رقیق یا سرمادهی بذور دارای خواب مانند کرفس کوهی وگلپر 5-کرک گیری بذر.بعضی بذور دارای کرک بوده ومانع جذب آب برای جوانه زنی می شوندکه باید کرک گیری شوند تعیین رطوبت خاک وهوا: با استفاده از ترازو ورطوبت سنج انجام می شود بدین صورت که نمونه خاک را ابتدا وزن کرده سپس آن را درآون قرار می دهیم تاخشک شود وسپس ازطریق فرمول درصد رطوبت را بدست می آوریم . درصد رطوبت نمونه خاک= تفاضل وزن نمونه خاک مرطوبت از خک خشک بر وزن خاک خشک بدست می آید روشهای مختلف کاشت بذر 1-کشت دستپاش: برای بذور گیاهان غیروجینی بکارمی رود ولی بخاطر مصرف زیاد بذر مناسب نیست 2-کشت خطی:برای گیاهان که نیاز به فاصله نسبتا کمی از یکدیگر دارند استفاده می شوند : کشت سبزیجاتی مانند ریحان -شبت-خشخاش 3-کشت ردیفی:جهت کشت گیاهانی وجینی که فاصله ردیفها وبوته ها باید زیاد باشد استفاده می شود مثال کشت رازک-نعناء-کدوتخم کاغذی-داتوره-اسطوخودوس 4-کشت کپه ای:جهت کشت گیاهانی که بخاطر شرایط نامشخص بذر جهت جوانی از دویا تعداد بیشتری بذر در هر محل انجام می شود مانند کشت دانه گیاهان مرتعی –کدوتخم کاغذی و... 5-نشا کاری:جهت کشت گیاهانی که به علت بذور بسیار ریز وداشتن مشکل جوانه زنی ومراقبت اولیه ابتدا در خزانه کاشته می شوند وسپس به زمین اصلی منتقل می گردند مانند بذور خشخاش-زیره-آویشن-تاج ریزی و.... فصل هفتم کشت گیاهان دارویی عمليات كاشت :Planting عمليات كاشت عبارت است ازقراردادن مقدارمعيني بذردرخاك به منظورجوانه زدن ورشدكه بذركاري( S owing) ناميده مي شود روشهاي مختلف بذركاري: 1- بذركاري دستپاش 2-خطي كاري 3-رديف كاري 4-كپه كاري 5-خزانه كاري طبقه بندي بذركاري ازلحاظ قبل يابعداز آبياري 1-هيرمكاري (نمكاري)2-خشكه كاري روشهاي كاشت:باتوجه به كليه عوامل توليدروشهاي كاشت عبارتنداز: 1-روش جوي پشته اي (نشتي): منظور اين است كه ارتفاع آب ازحدمعين بالاتر نمي آيدوبه سطح بذر نمي رسد بلكه خاك اطراف بذر رامرطوب مي كندوتراكم وسله بندي خاك وجودندارد.وپشته ها به دو صورت تك بوته باپشته كم عرض ودو بوته اي با پشته عريض كشت مي شوند. درحالت پشته عريض براي كشت چغندرقند وبعضي صيفي جات استفاده مي شود .وپشته كم عرض براي كشت محصولاتي مانند سيب زميني،نيشكر استفاده مي شود.در زمينهاي شوربهتر است كشت درپشته هاي عريض صورت گيردوجويها نيز عميق تر باشدكه نمك بالاتر از محل بذر تجمع كند. 2-روش شياري: دراين روش فاصله راس پشته ها كمتر وارتفاع آب بالاتر ونشت آب نداريم بطور كلي اين روش هدايت آب روي زمين را ساده مي كندودرزمينهاي شيبدار ازاين روش بجاي مسطح استفاده مي گردد.بیشتر بذور گیاهان دارویی مانند رازیانه زیره خشخاش را به روش شیاری باایجاد شیار روی پشته کشت می کنند 3-روش مسطح: دراين وضعيت هيچ گونه مرزبندي انجام نمي دهيم وبيشتر دركشت ديم وآبياري باراني استفاده مي شود. 4-روش نواري: اين روش را مي توانيم باچرخ رديفكار انجام دهيم وكاشت بذرروي نوارهايي با عرض كمتر از 50سانتي مترانجام مي شود وبين نوارهاي متراكم حاك درحالت كلوخه باقي مي ماند وكلوخه ها رطوبت رادرخود نگه داشته وبعداز خشك شدن ازتبخير جلوگيري مي كنند گیاهانی نظیر کدو تخم کاغذی تاتوره بذرالبنج –توتون و... به این روش کشت می شوند. 5-روش ديمكاري درديمكاري كشت بذر داخل شيارها انجام مي شود كه رطوبت بيشتري در اطراف بذر باقي مي ماندواين روش داراي مزاياي زيراست. 1-برف وباراني كه روي پشته ها مي ريزد سپس بدرون جوي هدايت مي شود 2-بوته ها ي جوان ازخسارت شديدباددر امان هستند 3-برف درون شيارهاازحركت توسط بادمصون است 4-كاشت درون جوي درنواحي خشك وخاكهاي شني سبب مي شود كه تبخيرازناحيه ساقه وريشه كمتروگياه ازرطوبت عمقي تري استفاده كند 5-شيارها بايد درجهت عمود برشيب باشدتاازفرسايش خاك جلوگيري ونفوذ آب درخاك هم بهتر صورت گيرد. تاريخ كاشت: بطوركلي هدف از تعين تاريخ كاشت اين است كه گياه با كليه عوامل محيطي مساعد روبرو شود وازكليه عوامل نامساعد فرار كند. بطوركلي تاريخ كاشت بستگي به عوامل متعددي داردكه عبارتند از: 1-شرايط حرارتي منطقه وخاك 2-گونه گياهي3-رقم 4-وضعيت متغيرآب وهواي سالانه 5-شرايط رطوبتي خاك 6-عدم برخورد با درجه حرارتهاي محدود كننده 7-عدم برخوردبا بارندگي آخرفصل8-مسئله توسعه آفات وبيماريهاو علفهاي هرز 9-زمان لازم براي كشت محصول بعدي10- عوامل ديگر براي استفاده موثر از نور خورشيد جهت حداكثر فتوسنتز وفرار ازبرخورد مرحله گرده افشاني با گرماي بالا تغيير تاريخ كاشت واستفاده ازارقام مناسب موثر است . گياهان براساس حساسيت به طول روز وطول دوره رشد به سه گروه1- زودرس (غیرحساس به طول روز)2–میان رس(نیمه حساس) 3-دیررس(حساس به طول روز) هر گروه گياهان بايد در يك منطقه مشخص و تاريخ كاشت مشخص كشت شود تا اولأمرحله گلدهي به گرماي تابستان برخورد نكند وثانيأ با سرماي ديررس بهاره وسرماي زودرس پاييزه مواجه نشوند ومرحله برداشت نيز با بارندگي پاييزه مواجه نگردد.مهمترين مسئله براي تاريخ كاشت درجه حرارت خاك براي جوانه زني بذر است متوسط درجه حرارت خاك بعد از آبياري حدود 4-3درجه از حرارت هوا پايين تراست بافت خاك ،جهت شيب وميزان موادآلي خاك هم دردماي خاك موثر است .درجه حرارت خاك شني بيشتر ازخاك رسي است .نوع كشت هم موثراست ودرجه حرارت خاك درروش كشت كرتي كمتراز روش جوي پشته اي است.بطوركلي دراولين فرصت كه حرارت خاك مناسب باشداولين تاريخ كاشت را انتخاب مي كنيم .كشت بهاره گیاهان سرمادوست درشرايط نسبتا گرمسیربايد دراولين فرصت انجام شود و قبل از گرماي تابستان برداشت شود ولي کشت بهاره همین گیاه درمناطق سردسیر چون محدوديت دمايي نداريم تأخيردركاشت اشكالي ندارد.عامل ديگر درتعين تاريخ كاشت شرايط رطوبتي خاك است كه آياخاك اجازه ورود ماشين آلات به زمين را مي دهد يا نه خاكهاي شني از اين لحاظ محدوديت كمتري نسبت به خاكهاي رسي دارند.فصل رشد:طول دوره رشد گياه تابع تاريخ كاشت مي باشد.بعضي محصولات نياز به بهاره سازي دارندولذا تاريخ كاشت بايد طوري باشد كه گياه با درجه حرارتهاي 10-0درجه سانتي گراد به مدت كافي درشرايط خاك مرطوب (حداقل دوهفته )برخورد كند. درشرايط كشت بهاره آبي وكشت ديم بايد به مسئله رشدرويشي توجه داشته باشيم زيرا با افزايش رشد رويشي 1-مصرف آب زياد مي گردد 2-رشد زايشي ممكن است كاهش يابد.نكته ديگر اين است كه جلويا عقب بردن تاريخ كاشت دوره رشد رويشي را به همان تعداد روز جلو يا عقب نمي برد وممكن است كمتر يا بيشتر شودزيرا به دو عامل حرارت وطول روز نيز بستگي دارد. درتعين تاريخ كاشت شرايط ديم وجود رطوبت كافي براي جوانه زدن ضروری است .اگر بذر جوانه بزند وبعد رطوبت كافي در اختيار نداشته باشد ممكن است دراثر سرما دچار خسارت شود كه در اين صورت بهتر است تاريخ كاشت بعد از بارندگي انجام شود يا به روشهايي رطوبت خاك تامين گردد.درمحصولات آبي وكشت بهاره نيز كاشت زودتر ازموقع اگر دوره جوانه زدن واستقرارگياه را با سرماي آخرزمستان يااوايل بهارروبرو شودازقدرت توليدي گياهچه كاسته مي شود تأخيردركاشت نيزممكن است جوانه زدن محصول راباگرماي هوايا برداشت محصول رابا بارندگي درآخرتابستان روبرو سازد وعملكردكاهش يابددرضمن بايد زمان گلدهي گياه رادرنظرگرفت وزمان كافي براي رشدرويشي متعادل قبل ازگلدهي مهيا نمودهمچنين تهيه بستر براي محصول بعدي رابايددرنظرگرفت. مثالهایی از تاریخ کشت چند گیاه دارویی: کاشت بذر گیاهان مقاوم به سرما نظیر قدومه –خاکشیر –منداب-خردل-خشخاش –زیره درمناطق معتدل در پاییز ودر مناطق سردسیر در اوایل بهار صورت می گیرد. کشت پیاز زعفران وسیر در پاییز صورت می گیرد ودر مناطق خیلی سرد کشت سیر را می توان دراوایل بهار انجام داد . کشت گیاهانی نظیر اسفرزه-کدو تخم کاغذی تاج ریزی-شبت- داتوره-بذرالبنج -رازیانه-ریحان –سیاهدانه در بهار صورت می گیرد کاشت بذر گیاهان نیاز به سرما نظیر گل پر وکرفس کوهی بعد از تیمار سرمایی شامل ماسه مرطوب +بذر در فصل زمستان ودرمناطق سردسیر صورت می گیرد کشت گیاهانی مانند نعنا ع وآویشن –اسطوخودوس رزماری بادرنجبویه با اندامهای رویشی نظیر ریزوم –ریشه جوانه زا -قلمه ریشه وقلمه ساقه در فصل بهار صورت می گیرد. گیاهانی نظیر بادرنجبویه مرزنجوش آویشن ریحان با بذر و اندامهای رویشی تکثیر می شوند و درمناطق معتدله در فصل بهار کشت می شوند. تراكم بوته درواحد سطح Density دونوع رقابت درگياه وجوددارد 1-رقابت درون بوته اي (اجزاء يك بوته باهمديگر) 2-رقابت برون بوته اي(رقابت بين بوته هاي مجاور) بايد فاصله كاشت طوري باشد كه دونوع رقابت به حداقل برسد تاعملكرد حداكثرشود.اگرفاصله بوته ها ورديف ها زياد باشد نور خورشيدهدر مي رود وزمين بلا استفاده مي ماند وممكن است رقابت درون بوته اي ايجاد شود وتعداد گلها ي يك بوته زياد شود وباهمديگررقابت كنند ودانه ها پوك يا لاغر شود وعدم همزماني رسيدگي ايجاد گردد. بذر Seed بذر عبارت است ازاندامي از گياه كه در اثر توليدمثل جنسي وياغير جنسي توليد شده ومانند پلي ارتباط بين نسلهاي مختلف را برقرار مي كند.بذر قسمتي از گياه زراعي است كه درخاك مي كارند تا جوانه زند وپايه گياه زراعي را تشكيل دهد. بذر ممكن است به شكل دانه،غده،پياز،ساقه داراي جوانه باشدو اگر در خاك تحت شرايط مناسب قرار گيردبا استفاده از مواد غذايي ذخيره شده رشد كندوبه يك گياه كامل تبديل شود. شناخت بذر از روي ويژگيهاي زير صورت مي گيرد. 1- سلامت بذر: بخشهاي تشكيل دهنده بذر هيچ آسيبي نديده باشد ودر صد رطوبت بذر هم در طي بقاءروي بوته مادري ودرانبار پايين باشد رنگ طبيعي داشته باشد عاری از آفات ،عوامل بيماريزا باشد. 2-بلوغ بذر: دربعضي مواقع دانه قبل از رسيدن رويان برداشت مي شوددرنتيجه درصد جوانه زدن آنها كم است.اين دانه ها به زماني نياز دارندتا قدرت جوانه زني پيدا كنند كه اين مدت يك هفته تا چند ماه طول مي كشد. 3-اندازه بذر: ريزي ودرشتي بذردر يك رقم ازمسايل مهماست .بذور ريز رويان كوچك ومواد ذخيره اي كمتري دارندوگياهچه هاي كوچكي توليد مي كنند،بذور بزرگگياهچه هخاي بزرگتري توليد مي كنندومناسبتر هستند.اندازه بذور به عوامل زير بستگي دارد الف -محل قرار گرفتن دانه برروي گياه ب -نوع گياه ج- عوامل محيطي كشت 4-عمر بذر: اگر بذور مدت زيادي بمانند بتدريج قد رت زنده بودن خود را از دست خواهند داد.هر اندازه محيط نگه داري از نظر رطوبت وحرارت مناسب تر باشد عمر بذر بيشتر مي شود 5-خلوص فيزيكي وپاكي بذر: خلوص بذر عبارت است ازدرصدوزني بذر خالصي از يك رقم كه درنمونه موجود باشد از طرفي بذري كه عاري ازمواد خارجي وبذر علفهاي هرز باشدآن را بذر پاك وتميز شده نامند.ذرات ماسه،كلش و…موادخارجي را تشكيل مي دهند 6- ضد عفوني بذر: بذر را قبل از كاشت برعليه بيماريها وآفات گياهي ضد عفوني مي كنند براي اين منظور بيشتر از سموم شيميايي استفاده مي كنندكه عبارتند از كاپتان،تيرام،بنوميل،پي سي ان بي و…عليه قارچها وليندين وسوين عليه آفات كه با نسبت معين بصورت پودر ويا محلول شده در تماس با بذر قرار مي دهند وسپس اقدام به كشت بذر مي نمايند. 7- خواب بذر: عبارت است از حالتي در بذر زنده كه از جوانه زدن آن حتي در موقعي كه بذر در شرايط مناسب باشد جلوگيري مي كندوبا روشهاي خراش پوسته بذر-تیمار سرمایی-نوردهی خواب بذر از بين مي رود شرايط لازم براي جوانه زدن بذر: 1-عوامل داخلي بذر(تعادل هورموني)2-عوامل محيطي:الف-رطوبت ب-حرارت ج-اكسيژن د-نور تراکم مطلوب:عبارت است از تراكمي كه درنتيجه آن تمامي عوامل محيطي(آب-هوا-نور-خاك)مورد استفاده قرارگرفته ورقابت هاي برون بوته اي ودرون بوته اي به حداقل برسدوفضاي كافي براي انجام عمليات داشت وبرداشت تآمين گردد. عمق كاشت: عمق كاشت عبارت است ازلايه اي از خاك كه بالاي بذر قرار مي گيرد. عوامل تعين كننده عمق كاشت عبارتنداز : 1-عوامل مربوط به خاك2-عوامل مربوط به گياه عوامل خاك: عبارتنداز:حرارت –رطوبت-بافت-ساختمان-روش كاشت هرچه بافت خاك سبكترباشد سله بستن كمتر وعمق كاشت رابيشترمي گيرندوهرچه تراكم خاك كمتر عمق كاشت رابيشترمي گيرنداگرخاك به سرعت رطوبت خودرا ازدست دهد عمق كاشت رابيشترمي گيرند،هرچه خاك گرمترباشدعمق كاشت را بيشتر مي گيرنددرروش جوي پشته اي احتمال سله كمتر ومقاومت خاك كمتر وعمق كاشت بيشتراست. عوامل گياهي: 1-اپي جيل بودن (لپه بالاي خاك )ياهيپوجيل بودن(لپه زير خاك) بذر2-ريزي ودرشتي بذر3-ارتفاع گياه وميزان رشد محور ميان لپه(ارقام ديم در عمق بيشتري نسبت به آبي كشت مي شوند چون محور ميان لپه رشدبيشتري دارد. فصل هشتم عملیات داشت وآبیاری گیاهان دارویی عمليات داشت: كليه عملياتي را كه پس از جوانه زدن وسبزكردن تاموقع برداشت محصول بايد انجام دادعمليات داشت نامندكه عبارت است از:آبياري-تنك كردن-خاك دادن پاي بوته ها-واكاري-سله شكني-غلطك زدن-وجين كردن علف هرز-مبارزه وپيشگيري از آفات وبيماريها .آبياري (Irrigation) .بطور كلي مي توان آبياري را رساندن آب كافي به خاك جهت تامين رطوبت لازم براي رشد و نمو گياه دانست. تعريف ديگر آبياري رقيق نمودن و يا شستشوي نمكهاي خاك و يا اضافه نمود آب به خاك براي خشكي هاي موقت. با وجود تعريفات فوق، تعريف جامعتر آبياري را مي توان رساندن آب كافي به خاك جهت اهداف زير توصيف نمود: .1-افزودن آب به خاك جهت رشد و نمو گياه2- تامين ذخيره رطوبتي گياه براي مقاومت در دوره هاي كوتاه مدت خشك و بدون نزولات 3- خنك كردن خاك و هوا براي ايجاد شرايط مساعد جهت رشد گياهان 4- كم كردن خطر يخبندان 5-شستشوي نمك ها و املاح موجود در خاك 6- نرم كردن كلوخه هاي حاصل از شخم خاك .روشهاي مختلف آبياري: به هرروشي كه بتوان آب را به پاي بوته رسانده ورطوبت مورد نياز گياه را تأمين كرد روش آبياري گفته مي شودوبرسه نوع كلي مي باشد. الف-آبياري سطحي يا ثقلي: .دراين روش آب تحت تأثير ثقل به حركت درآمده وتمام يا قسمتي از سطح مزرعه را مرطوب مي سازد. .ب-آبياري بالوله هاي تحت فشار: .دراين روش آب درشبكه اي ازلوله ها به صورت تحت فشار جريان داشته وبه صورت باران(باراني) ويابصورت قطرات(قطره اي)رطوبت خاك را تامين مي كند. .ج-آبياري زيرزميني: .دراين روش آب از زيرخاك وارد شده وفقط به مقدار بسياركمي ممكن است سطح خاك را مرطوب كند. .هركدام از اين روشها چنانچه بصورت مناسب بكار گرفته شوندمي توانند اقتصادي بوده وبازده بالايي داشته باشند. .انواع آبياري سطحي : .آبياري كرتي: .استفاده از كرت ساده ترين ورايج ترين شيوهدرتمام روشهاي آبياري سطحي است .دراين روش زمين به قطعاتي كه داراي سطح صاف وبدون شيب هستند تقسيم مي شود پشته ها در اطراف كرتها ساخته مي شوندكه آب درداخل كرت باقي بماند. .اندازه كرت: اندازه كرت به عواملي مانند: بافت خاك-دبي آب .عمق آبياري-اندازه مزرعه-شيب زمين .شيوه زراعت بستگی دارد 2-آبياري نشتي:آبياري نشتي عبارت است از ايجادجويچه هاي كوچك بنام شيار در طول مسير آبياري كه ميزان شيب كمتر از يك درصدمي باشدودراكثرمحصولات ودرتمام خاكها بجز خاكهاي شني سازگار است. شيوه زراعت: درمزارع وسايل موجود براي كاشت وداشت وبرداشت در تعين شيارها نقش دارد و لذا كلأ3-2 فاصله كشت در يك مزرعه انتخاب مي گردد. عوامل موثربرطول شيارها: نوع خاك،مقدار جريان،عمق آبياري،اندازه وشكل مزرعه،شيب زمين و شيوه زراعت بطوركلي درخاكهاي شني آب بسرعت درخاك نفوذ مي كندولذا شيار بايد كوتاه باشد(100متر)تا آب زودتر به انتهاي مزرعه برسد ودرخاكهاي رسي آب بكندي درخاك نفوذ مي كند وشيارها مي توانند طولاني تر باشند (تا800متر) ب-آبياري تحت فشار: در اين باره آبياري تحت فشار به دو نوع كلي قطره اي وباراني تقسيم بندي مي گردد. آبياري باراني : در اين روش آب آبياري را با سرعتي مساوي يا كمتر از نفوذپذيري خاك به صورت باران برسطح زمين پخش مي كنيم تنك كردن: Thinning گياهان براي رسيدن به حداكثررشدوتوسعه وتوليد محصول بيشتر مي بايد نوركافي ودماي مطلوب ،هواي تازه،موادمعدني و…را تا مرحله برداشت دريافت كنند به حذف بوته هاي اضافي درروي رديف ها براي دستيابي گياه به نوروآب ومواد غذايي وجلوگيري از رقابت بين بوته اي تنك كردن گويند. واكاري: Gap filling گاهي اوقات براثر حمله آفات يا سله بستن خاك ياعدم رطوبت كافي براي جوانه زدن قسمتي از زمين سبز نشده باقي مي ماند .به عمليات به موقع كشت بذر يا نشاء در زمين سبز نشده واكاري گويند. خاك دادن پاي بوته ها: Earthing up دراين عمليات به كمك كالتيواتور خاك ريخته شده درون جوي دركشت هاي رديفي براثر آبياري وعوامل ديگر را پاي بوته ها مي دهند. خاكدهي باعث افزايش عملكرد وكيفيت محصولات مي گردد. دادن كود سرك: كود سرك عبارت است از كودي كه بعد از كاشت به زمين داده مي شود. بعداز كاشت محصول لازم است بسته به بافت خاك 3-2 مرتبه از كودهاي زود حل مانند اوره در زمان رشد رويشي تا اوايل گلدهي به ميزان لازم مصرف نمودكه با خاك دادن پاي بوته ها ووجين مكانيكي علف هرز همزمان مي باشد . دندانه زدن: Harrowing اين عمليات باعث نرم شدن قسمت سخت وسطحي خاك شده وبه خروج جوانه ها كمك مي كندوكلوخه هاي سطحي خاك را خرد مي كندوعلف هاي هرز با ريشه سطحي را ازبين برده وكودهاي سرك را با خاك مخلوط مي كند. هرس کردن: عبارت است از بریدن شاخه های اضافی از بوته را هرس کردن گویند .درگیاهانی مانند رازک هرس ریشه وساقه انجام می شود.درمورد گیاه اسطوخودوس هرس ساقه سبب بهبود کیفیت گیاه می گردد ودر شیرین بیان هرس شاخه سبب افزایش ریشه می گردد. فصل نهم کنترل آفات، بیماریها وعلف های هرز کنترل  علفهای هرز بایستی براساس یک برنامه مدیریت مبارزه تلفیقی باشد ، و هدف آن ترکیب تکنیکهای مخصوص کنترل علفهای هرز برای رسیدن به یک سطح اقتصادی با حداقل استفاده از سموم شیمیائی ، لذا کنترل علف های هرز همراه با روشهای پیشگیری نظیر - انتخاب بذر پاک - تهیه مناسب زمین - کشت گیاهان زراعی رقابت کننده با علفهای هرز - تاریخ کاشت مناسب سبب کاهش مصرف بیش از حد علف کشها می شود انتخاب مناسبترین روش در کنترل علفهای هرز یک محصول زراعی یا باغی ، به تجارب محلی ، وجود نیروی انسانی ، امکانات و وسائل ماشینی و وجود انواع علف کشها بستگی دارد تناوب زراعی تناوب زراعی عبارت است از تعویض نوع کشت در یک قطعه زمین در فصول متوالی ، این طریقه نه تنها باعث کنترل علف های هرز می گردد بلکه در مبارزه با آفات و بیماریها کمک می کند  ایجاد پوشش Mulching     ایجاد پوشش عبارت است از عمل پوشانیدن خاک به وسیله یک لایه سطحی از موادی که مانع رسیدن نور به سطح خاک شود و بدینطریق از رشد و نمو اغلب علفهای هرز جلوگیری می نمایند . همچنین این روش به عنوان محافظ رطوبت خاک به کار می رود . موادی که مورد استقاده قرار می گیرند ممکن است مواد آلی نظیر پوست درخت خرد شده ، کلش خانواده گرامینه ، برگ درختان مختلف ، یا ورقة پلاستیکی سیاه باشد ، پلی اتیلن سیاه به علت هزینه سنگین و دوام کم در برابر نور و گرما ، معمولاً در اراضی کوچک که دارای گیاهان زراعی با ارزش بالا هستند ، استفاده می شود  ضدعفونی خاک Soil Fumigation    ممکن است بذور گیاهان هرز را ، در قسمت محدودی در داخل خاک ، قبل از کاشت در اثر ضدعفونی کردن خاک با یک گاز سمی مانند متیل بروماید ، از بین برد . برای این منظور ابتدا خاک شخم زده می شود و آماده برای کشت می گردد و بوسیله یک ورقه پوششی جهت محبوس کردن هوا پوشیده شده و ماده ضدعفونی کننده زیر ورقه پوششی تزریق می گردد. ورقه پوششی را نباید به مدت چند روز از روی زمین حرکت داد ، سپس از برداشتن ورقه پوششی از روی خاک ، حداقل باید 10 روز قبل از کشت ، خاک را در جریان هوای آزاد قرار داد. میتل بروماید خیلی سمی است لذا عمل ضدعفونی با این ماده فقط باید بعهده کارگران کاملاً متخصص گذاشته شود   Soil – Solariation استفاده از حرارت آفتاب در خاک  روشی غیرشیمیائی که اخیراً برای ضدعفونی خاک مورد استفاده قرار گرفته و به نظر می رسد امیدبخش باشد در این روش به عمداً درجه حرارت خاک مرطوب را تا حدی بالا می برد که باعث از بین رفتن بذور علفهای هرز و یا مانع جوانه زنی آنها شده و گیاهک را از بین می برد . این روش بوسیله  قرار دادن یک ورقه پلی اتیلن شفاف ، روی زمینی که خوب شخم خورده و مرطوب باشد ، انجام می گیرد و به مدت 5 تا 6 هفته در طول گرمترین ماههای سال روی زمین نگهداشته میشود .  لوله ای در زیر سرپوش قرار می دهند که در موقع خشکی ، خاک را به طور قطره ای آبیاری می کنند و بعد از برداشت ورقه پوششی ، می توان در آن خاک با کمال اطمینان گیاه کشت کرد.  مبارزه مکانیکی با علفهای هرز کنترل مکانیکی  علفهای هرز عبارت است از بین بردن علفهای هرز با وسایل گوناگون که شامل - وجین دستی - کولتیواتور زنی  - شخم و دیسک اجرا می شود در این روش باید دقت کرد تمام علف های هرز از بین برده شود و ریشه و سایر اندامهای هوائی گیاهان زراعی صدمه نبینند این روش اغلب در مرحله اولیه رشد گیاهان زراعی بکار می رود و برای کنترل علفهای هرزی که نسبت به علفکش های شیمیائی مقاوم هستند روش مناسبی است .  مبارزه شیمیائی  یکی از روشهای کنترل علفهای هرز است که با استفاده از علف کش های رایج می توان با یکی از روشهای زیر علفهای هرز را کنترل نمود.  علفکش های خاک مصرف موقعی است که علفکش در روی خاک به کار برده شود و بوسیله ریشه های گیاه و گیاهک ضمن رشد و نمود در خاک ، جذب می گردد. بیشتر علفکش هایی که به این طریق استفاده می شود .  اثر مداوم آنها روی جوانه زنی علفهای هرز بستگی به درجه پراکندگی و تجزیه آنها دارد. این عفلکش ها به نام علفکش های پایا نامیده می شود.  علفکش های قبل از بذرپاشی یا قبل از کشت نشاء روشی است که علف کش قبل از کشت یا نشاء کردن گیاهان زراعی به کار برده می شود. ممکن است علفهای هرز جوانه زده باشند ، در اینصورت می توان علفکش تماسی یا سیستمیک به کار برد ، یا ممکن است علفهای هرز هنوز جوانه نزده باشند در اینصورت سمپاشی خاک توصیه می شود  . سمپاشی پیش رویشی  Pre - Emergence Treatment   روشی است که علفکش بعد از کشت گیاهان زراعی و قبل از جوانه زدن و خارج شدن آن از خاک به کار برده میشود. در این طریقه ممکن است از علفکش  تماسی ، سیستمیک یا پایدار استفاده کرد. اصطلاح قبل از جوانه زدن ، ممکن است در رابطه با جوانه زدن علفهای هرز نیز به کار رود و این ممکن است موجب اختلاف گردد. برای جلوگیری از ابهام روشن کردن این موضوع که قبل از جوانه زنی مربوط به گیاهان زراعی یک علف هرز است مهم باشد . از علفکشهای مورد مصرف می توان به ترفلان- داکتال- مرکازین اشاره نمود سمپاشی پس رویشی  Post – Emergence Treatment  روشی است که علفکش بعد از سبز شدن گیاهان زراعی در خاک مصرف می گردد. سمپاشی برگی ، بوسیله علفکش های تماسی ، سیستمیک ، و پایدار می تواند انجام شود. سمپاشی پس رویشی نیز ممکن است هم به گیاهان زراعی و هم به علفهای هرز مربوط باشد   سمپاشی عمومی Overall Treatment   روشی است که علفکش به طور یکنواخت روی همه مزرعه پاشیده می شود از علفکشهای عمومی می توان به پاراکوات ورانداپ اشاره نمود مفهوم بیماری در گیاهان گیاه سالم یا طبیعی گیاهی است ک بتواند عوامل فیزیولوژیک مختلف خود را به بهترین وجهی که توانایی ژنتیکی آن اجازه می‌دهد، به انجام برساند. هرگاه بر اثر عوامل زنده بیماریزا یا شرایط زیست محیطی چنان اختلالاتی در عملیات فیزیولوژیک بروز کند که گیاه را بیش از حد مشخص از رشد متعارف باز دارد، گیاه بیمار می‌شود. سلولها و بافتهای گیاهان بیمار عموما توسط عوامل بیماریزا تعضعیف و یا تخریب می‌شوند. راههای ایجاد بیماری در گیاهان توسط عوامل بیماریزا تضعیف میزبان با جذب مداوم مواد غذایی از سلولهای آن و استفاده به نفع رشد خود. کشتن و یا ایجاد اختلال در متابولیسم سلولهای میزبان در اثر ترشح مواد سمی و آنزیمها و تنظیم کننده رشد. انسداد راه انتقال مواد غذایی ، معدنی و آب. مصرف و جذب مواد داخل سلولهای میزبان از طریق تماس. طبقه بندی بیماریهای گیاهی دهها هزار بیماری وجود دارد که به گیاهان اهلی در سراسر جهان صدمه می‌زنند. بطور متوسط هر یک از گیاهان به حدود صد نوع بیماری مبتلا می‌شوند. روشهای زیادی برای طبقه بندی وجود دارد اما مفیدترین روش طبقه بندی بر اساس نوع بیمارگری است که بیماری را بوجود می‌آورد. بر اساس روش مزبور طبقه بندی بیماریها به شرح زیر است. بیماریهای گیاهی واگیر بیماریهای که بوسیله قارچها تولید می‌شوند. مانند سفیدک- زنگ- بوته میری –پوسیدگی ریشه وطوقه بیماریهایی که بوسیله گیاهان عالی پارازیت مانند سس وگل جالیز بوجود می آیند بیماریهایی که توسط ویروسها تولید می‌شوند.مانند موزاییک توتون بیماریهای غیر واگیر دماهای پایین وبالا خاک وهوا کمبود یا زیادی رطوبت خاک خاک وهوا نورزیاد یاکم که نورکم باعث زرد شدن برگ ونور زیاد سبب سوختگی برگ می شود فقدان اکسیژن که سبب خفگی ریشه درخاک می شود که در خاکهای بدون زهکش بوجود می آید آلودگی هوازیادی میزان مونوکسید کربن وگوگرد وفلزات سنگین باعث سوختگی برگ می شود کمبودهای عناصر غذایی کمبود عناصری مانند ازت فسفر پتاس آهن منگنز روی سبب کاهش رشد وعلایمی روی برگ می شود. انواع بیماری در گیاهان بیماریهای گیاهی را از نظر میزان پیشروی انگل در گیاه می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. بیماری موضعی در این حالت پیشروی انگل محدود به اطراف منطقه نفوذ است. این وضعیت در اغلب بیماریهای گیاهی دیده می‌شود. برای مثال می‌توان از بیماری غربالی درختان میوه که عامل بیماری غربالی است نام برد و یا بیماری لکه گرد برگ کرفس. بیماری عمومی این بیماری در تمام اندامهای گیاه پخش می‌شود. این حالت در امراض ویروسی و بعضی قارچها که موجب پژمردگی نباتات می‌شود دیده می‌شود. آفات گياهي :Pest حشرات:Insectsحشره موجودي است که بدن آن از سه قسمت سر، قفسه سينه و شکم تشکيل شده است. در قسمت سر حشرات، چشمهاي ساده و مرکب، شاخک‌ها و قطعات دهاني از اهميت زيادي برخوردارند. در قسمت قفسه سينه پاها و بال‌ها قرار دارند و در قسمت شکم تخم ريز، سرسي‌ها و آلت جفت‌گيري مشاهده مي‌شود. . مراحل نشو ونما در حشرات: (دگرديسي) حشرات دارای دگردیسی کامل 4فرم زیر را حداقل دریک دوره زندگی دارند که عبارت است از1-تخم 2-لارو3-شفيره4-حشره كامل بهترین زمان کنترل حشرات توسط سموم مرحله لاروی می باشد که براحتی از بین می روند .كنـه‌ها : کنه ها از دسته بندپایان بوده وتعدادی از آنها جزو آفات گیاهی محسوب می شوند. زیست شناسی کنه ها اين گونه نيز جزء آفات مكنده مي‌باشد وبا تغذيه از شيره گياهي موجب ضعف گياه و ريزش برگها مي‌گردد. همچنين در گونه‌اي از اين آفت با توليد تارهاي در سطح برگ موجب جلب گرد وغبار ودوده بروي برگ شده و باعث مسدود شدن راههاي تنفسي و فتوسنتز گياه مي‌گردد كنه‌ها به محض گرم شدن هوا فعاليت خود را آغاز نموده و بسرعت تكثير مي‌يابند.4-مبارزه :شستشوي درختان وگياهان با استفاده از تركيبات صابوني باعث كاهش جمعيت اين آفت مي‌گردد.- همچنين با استفاده از كنه‌كش و يا تركيبات روغني موجود در بازار نيز در تراكمهاي بالاي اين آفت و خسارت شديد توصيه مي گردد  حلزون وراب حلزون وراب از آفات مهم كشاورزي هستند كه بخصوص در مناطق مرطوب و پر باران شمال كشورمان خسارات قابل توجهي به درختان مركبات و ساير محصولات زراعي وارد مي‌كنند.     روش متداول براي مبارزه با اين آفت در ايران، استفاده از طعمه‌هاي مسموم حاوي متالدهايد، بكارگيري سموم مختلف مانند سوين يا ليندين يا ايجاد برخي موانع فيزيكي بر سر راه آنان است. سموم شيميائي گرچه در از بين بردن حلزون‌ها موثر هستند ولي استفاده بي‌رويه از آنان مي‌تواند سبب عوارض خطرناكي براي ساير موجودات زنده و نيز آسيب‌هاي زيست محيطي گردد.جوندگان زيان آور:1-خرگوشها: عموما فعاليت شبانه دارند وحدود 8سال عمر مي كنند ودرسال4-2بار توليد مثل مي كنندوهردفعه 6-1بچه توليد مي كنند ومعمولا از علوفه سبز وگياهان يكساله استفاده مي كنند ودر زمستان به دليل كمبود علوفه پوست درختان را مي سايند وبه فراواني توسط روباه شكار مي شوند.1-مبارزه:بستن راه ورود به باغ در پاييز و زمستان2-پوشاندن تنه درخت با پلاستيك وكلش3-استفاده از مخلوط سم گامكسان + سريش +كود گاوي+آب وماليدن به تنه درختان4-مخلوط يونجه خشك +فسفردوزنگ+ روغن وايجاد طعمه مسموم نزديك لانه 2-جوجه تيغي:اين جانور درطول شبانه روز در حال فعاليت است واز انواع گياهان خصوصا اندامهای زیر زمینی استفاده مي كند .وخسارت زیادی به محصول وارد می سازدمبارزه:آغشته كردن پنبه به كلروپيكرين وداخل لانه كردن وبستن درب لانه3-موش:اين جانور گونه هاي مختلفي دارد كه عبارتند از :موش كلاهو-موش ورامين-موش سياه- موش آبي-موش مغانمبارزه:ا-تهيه طعمه مسموم با تركيب گندم+روغن+فسفر دوزنگ سپس بستن لانه ها باخاک وقراردادن طعمه در لانه هایی که مجدد باز شده اند. اصول مبارزه با حشرات 1-مبارزه زراعي:استفاده ازعمليات زراعي و ماشين آلات عليه آفات مي باشد كه بشتر حالت پيشگيري دارد وقبل از حمله آفات بايد اعمال شود وشامل موارد زير است تناوب زراعي-شخم زدن-ازبين بردن بقاياي گياهي-تغيير تاريخ كاشت يا برداشت-بكاربردن واريته هاي مقاوم 2-مبارزه مكانيكي:استفاده از ابزار مكانيكي براي مبارزه وانهدام آفات مي باشد و شامل جمع آوري –چاله كندن-تكان دادن درخت وبوته ها براي افتادن آفات و...مي باشد 3-مبارزه فيزيكي: بكار بردن سرما –حشرات در دماي 10-5درجه غير فعال مي شوند -بكاربردن حرارت هاي بالا درمورد آفات انباري-استفاده از نور واستفاده از تله هاي نوري در شبها وجمع آوري آفات-استفاده از امواج راديويي با فركانس زياد-استفاده از اشعه هاي آلفا بتا در آفات 4-مبارزه بیولوژیکی کنترل بیو لوژیک عبارت است از استفاده از یک عامل بیماریزا یا یک حشره به منظور کاهش خسارت ناشی از یک نوع آفت هدف از کنترل بیولوژیکی اداره کردن آفت و محیط زیست آن در مسیری که جمعیت آفت زیر آستانه اقتصادی بماند است. در حقیقت این روشی است که با عکس العمل محیطی بین موجودات زنده آفات را کنترل می کند. یکی از عوامل مهم برای شروع کار کنترل بیولوژیک آشنایی با مراحل مختلف رشد آفات و شناسایی مرحله ای است که آنها بیشترین خسارت را به گیاهان وارد می کنند .موجودات زنده ای که بیشتر برای کنترل بیولوژیک استفاده می شوندعبارتند از انگل ها، شکارچی ها، پاتوژن ها 5-مبارزه قانوني:نقش قرنطينه وکنترل واردات نهال وبذر به منطقه 6-مبارزه شيميايي:شامل سموم تغذيه اي-سموم تماسي- سموم تدخيني تعدادی از آفات وبیماریهای گیاهان دارویی: شته ها:جزو حشرات بوده وشیره گیاه را می مکند وبا سموم فسفره سیستمیک مانند متاسیستوکس وپریمور ومالاتیون و دیازینون آبدزدک:جزو حشرات بوده وازریشه گیاهان استفاده کرده وباایجاد کانال درخاک سبب هدرروی آب می شوند وبا طعمه مسموم ازبین می روند سن ها:جزو حشرات مکنده بوده سبب ضعیف شدن گیاه می گردد وباسموم تماسی از بین می روند پروانه ها:لارو این حشرات سبب قطع برگ وطوقه در نهالها می شود وباسموم تماسی از بین می روند کرم سفید ریشه:جزو سخت بالپوشان (سوسکها) بوده واز اندامهای زیر زمینی استفاده می کند وباضد عفونی خاک توسط سوین کنترل می شود. بیماری سفیدک:جزو قارچها بوده وبا ایجاد پودرهای سفید یا خاکستری سبب کاهش فتوسنتز وخشکیدن گیاه می شود وبا قارچکشهای گوگردی ویا مانکوزب وترکیبات مسی کنترل می شود. بیماریهای آوندی وبذری: عامل این بیماریها اکثرا قارچها وبندرت بعضی بیماریها هستند که ترشحات آنها راه آوندهای گباه را بسته وسبب خشکیدن گیاه می گردد وبا ضد عفونی بذور با قارچکشهای بنومیل وکاپتان کنترل می شود. بیماریهای ویروسی :از مهمترین بیماریهای ویروسی می توان به بیماری موزاییک برگ اشاره نمود که توسط حشرات ویروس از گیاهان آلوده به گیاهان سالم منتقل می شود وبرای کنترل این بیماری علاوه بر رعایت بهداشت بااین حشرات باید مبارزه نمود. فصل دهم برداشت گیاهان دارویی عملیات برداشت عبارت است کلیه عملیاتی که باید روی گیاه انجام شود تااز سطح زمین جمع آوری شود وبه مکانی دیگر انتقال یابد. در عملیات برداشت رعایت نکات زیر ضروری است زمان برداشت-اندام مورد برداشت –روش برداشت بعضی محصولات درمرحله رسيدگي فيزيولوژيكي برداشت مي شوند.مرحله رسيدگي فيزيولوژيكي مرحله اي است كه وزن خشك دانه از اين مرحله به بعد اضافه نمي شود مانند برداشت بذر رازیانه –زیره گروهی از گیاهان دارویی گل شان باید برداشت شود مانندزعفران-گل همیشه بهار مریم گلی گروهی از گیاهان دارویی ریشه شان باید برداشت شود مانند رازک گلپر گروهی از گیاهان دارویی پیاز باید برداشت شود مانند زعفران سنبل ختایی سیر زنجبیل گروهی از گیاهان دارویی برگ قابل برداشت است مانند رزماری اسطوخودوس شبت گشنیز گروهی از گیاهان دارویی پیکره گیاهی باید برداشت شود زمان برداشت قسمتهای مختلف گیاهان دارویی اهمیت زیادی دارد که در زیر مختصری توضیح داده خواهد شد. 1-برداشت دستي يا سنتي: درقطعات كوچل ومناطق با كمبود ماشين آلات كليه مراحل توسط دست انجام مي شود 2-برداشت نيمه مكانيزه : يكسري ازمواردتوسط ماشين مكانيكي برداشت مي شوند ويكسري توسط دست ياوسايل مكانيكي ديگر انجام شودمانند مووربايندر غلات كه محصول را برداشت ميكند وبسته بندي كرده وكنار مي گذارد وبايد توسط خرمنكوب كاه وكلش محصول ازدانه جداشود 3-برداشت مكانيزه: در اين روش كليه مراحل برداشت توسط ماشين كمباين انجام مي شود اندامهای مورد مصرف گیاهان دارویی: 1-ريشه و ريزوم: ریشه : ریشه در طبیعت به شکل ساده ، منشعب ، مخروطی ، استوانه ای و ... دیده می شود که کار آن جذب آب و املاح و مواد غذایی و استقرار و استحکام گیاه در محل خود است . زمان جمع آوری ریشه دارویی در گیاهان یکساله شهریور تا اسفند ماه و در گیاهان دو و چندساله از زمان خزان برگ تا آخر زمستان می باشد . ( گیاه در هنگام خزان تمام مواد غذایی را در ریشه نگهداری می کند ریشه جمع آوری شده باید بدون آفت باشد . همچنین از ریشه های سخت شده ، تیره رنگ ( ریشه پوک و تو خالی ) و فاسد شده نباید استفاده کرد. ريشه ي قسمت زيرزميني گياه را تشكيل مي دهد.ريشه ها در اشكال مختلف از قبيل:ريشه ي ساده يا منشعب، مخروطي،استوانه اي،كلافي و .. ديده مي شوند.ريزوم نوعي ساقه ي خزنده زيرزميني است كه توليد ريشه هاي نابجا مي كند مانند زنبق. ريشه و ريزوم را در دوره ي خواب گياه يعني در هنگامي كه بيشترين مقدار مواد موثره در آنها موجود است جمع آوري مي كنند.گاهي اين كار در بهار نيز انجام ميگيردمانند پیاز سورنجان که حداکثر کلشیسین دربهاروجوددارد.بهترين هنگام براي جمع آوري ريشه و ريزوم گياهان دائمي حدود سالهاي دوم و سوم و براي گياهان دو ساله پائيز اولين سال است.هنگام جمع آوري گياهان كمياب هميشه يك قسمت از ريشه را در خاك رها مي كنيم تا شايددوباره سبز شود. ريشه و ريزوم را قبل از خشكاندن بايستي سريعا و به مدت كوتاهي با آب جاري شست تا گردوخاك،قسمتهاي آسيب ديده و ديگر مواد زائد آن پاك شود.پاك كردن با برس يا وسايل ديگر توصيه نمي شود.بعنوان مثال در مورد سنبل الطيب سلول هاي سطحي آن سرشار از اسانس روغني است. ريشه هاي نازك با حرارت طبيعي خشك مي شوند،اما ريشه هاي كلفت را بصورت طولي بريده و بعنوان مكملاز خشك كن براي جذب رطوبت و خشكاندن استفاده مي شودتا سخت شده و با خم كردن به راحتي شكسته شود.در هنگام انبار نمودن آنها بايد دقت كرد تا حشرات در ميان آنها نباشند. پوشت بعضي از ريشه و ريزوم ها را بايد كنده و نوعي حالت تخميري به آنها داد مانند:زنبق ريوند،ژنتيان و ختمي.2-سرشاخه:منظور قسمت انتهايي ساقه است كه برگ يا برگ و گل دارد و با چاقو يا قيچي باغباني چيده شود.به هيچ وجه نبايد اندام هاي گياه را با دست چيد،زيرا اين نوع شكستگي،همان طور كه قبلا نيز گفته شد،سبب آسيب ديدگي مي شود.براي اين كه گياه بتواند در سال بعد دوباره رشد كند،ريشه يا قسمتي از آن را بايد در خاك باقي گذاشت.به طور كلي قسمت هاي قابل برداشت اندام هاي جوان و تازه ي آنهاست.در گياهان بزرگ فقط قسمت بالايي شاخه به طول بيست تا سي(20تا30)سانتي متر مورد استفاده قرار مي گيرد،زيرا قسمت هاي پايين تر غالبا چوبي شده و داراي برگ هاي زردتري هستند.گياهاني كه روي زمين خوابيده يا خزنده باشند،بايد به مدت بسيار كوتاهي با آب شسته شوند تا مواد رائد روي آن ها زدوده شود. 3-برگ: برگ ها اندام فتوسنتزی گياه هستند كه روي شاخه به صورت يك شكل مي رويند.برگ ها از يك پهنك،يك (دمبرگ)و احتمالا يك غلاف تشكيل مي شوند. پهنك اشكال مختلفي از قبيل خطي،بيضي،سرنيزه اي،قلبي،پيكاني،و دارد و ممكن است ساده يا مركب باشد . برگ ها بايد در زمان آغاز گل دادن گياه جمع آوري شوند.در اين هنگام آن ها سرشار از مواد موثره هستند. براي اين كه گياه يكباره عاري از برگ نشود و صدمه نبيند،نبايد همه ي برگ هاي آن را چيد.برگ هاي جمع آوري شده بايد جوان،شاداب،سالم و عاري از علايم بيماري يا آفت باشند و بايد از تلمبار كردن و مچاله كردن آن ها در سبد يا ساك خودداري كرد. برگ گياهاني از قبيل بارهنگ،پنيرك،انگور فرنگي سياه،خطمي و توت فرنگي درصورت تلمبار شدن روي هم به آساني شروع به گرم شدن مي كنند و برگ هاي گل انگشتانه در صورت مچاله شدن گلوكوزيد خود را از دست مي دهند.براي اين كه از اين پيش آمدها جلوگيري شود،لازم است كه گياهان را به صورت لايه هاي نازك پهن و خشك كنند.در مورد گياهان اسانس دار بايد از قرا ر دادن آن ها در برابر نور مستقيم خورشيد يا حرارت هاي مصنوعي بالاتر از 35درجه سانتيگراد اجتناب كرد 4-گل: گل ها برگ هاي شكل يافته اي هستند كه روي يك شاخه ي كوتاه جاي گرفته اند،گل ها ممكن است به صورت ساده يا گا آذيني به شكل خوشه اي،چتري،محوري،سنبله اي،انتهايي و غيره باشند.بهترين زمان جمع آوري گل ها هواي خشك و هنگام ظهر است كه گل ها كاملا باز شده باشند.صبح ها و هواي مرطوب براي اين كار مناسب نيست.گاهي جمع آوري محدود به قسمت هايي از گل مي شود(گلبرگ پنيرك،خشخاش). گل ها با دست يا با كمك يك شانه (مانند بابونه) چيده مي شوند،آن ها بسيار آسيب پذيرند.براي حمل و ذخيره كردن هرگز نبايد از وسايل پلاستيكي غيرقابل نفوذ نسبت به هوا استفاده كرد.از نقطه نظر بيوشيمي گل ها نسبت به اثرات محيط اطراف خود حساس و آسيب پذيرند و ضمنا در مرحله ي خشك كردن بايد رنگ اوليه ي خود را حفظ كنند.هنگامي كه به مدت طولاني انبار شوند،قهوه اي مي شوند و عطر آن ها تغيير مي كند.كه در آن صورت بايد آن ها را فورا با مواد تازه تعويض كرد. 5-جوانه : اگر گیاهی دارای جوانه دارویی بود زمانی جوانه جمع آوری می شود که شیرابه درون آوندها جریان پیدا کرده باشد ( گیاه بیدار شده باشد 6-پوست : زمان جمع آوری پوست گیاهان دارویی موقعی است که در آوندها جریان شیرابه وجود د اشته باشد . اگر بخواهیم پوست ریشه را جمع آوری کنیم باید نمونه هایی را انتخاب کنیم که رشد و نمو کافی را انجام داده باشد . 7-بذر : زمان جمع آوری بذرهای دارویی وقتی است که بذر بطور کامل رسیده باشد که با توجه به نوع گیاه در فصل تابستان و پاییز این عمل انجام می شود . 8-میوه : گیاهان دارویی که میوه آن ها شفت و دارای خاصیت دارویی است به شکل تازه جمع آوری می شوند . ولی میوه هایی که به شکل سته هستند قبل از خارج شدن بذر از میوه جمع آوری می شوند . 9-گیاه کامل : بعضی گیاهان دارویی هستند که تمام قسمت های آن دارویی است زمان جمع آوری آن ها کمی قبل از ظاهر شدن گل یا با مقدار کمی گل می باشد . در جمع آوری گیاهانی که به شکل وحشی در مراتع پراکنده اند باید به این نکات توجه شود : الف ) حتما تعدادی پایه جهت حفظ نسل گیاه در سال های آینده باقی بماند . ب) جمع آوری بصورت متوالی (هر سال ) نباشد . ج) از جمع آوری قسمت هایی از یک گیاه که خاصیت دارویی ندارد باید خودداری شود . د) در چیدن قسمت هایی از گیاهان دارویی که سرشاخه های گلدارشان خاصیت دارویی دارد حتما باید از قیچی استفاده نمود . روشهاي برداشت،آماده سازي، گياهان دارويي چيدن(بريدن يا شكستن) قسمتي از گياه كه بهتر است به كمك چاقوي تيز يا اگر آن قسمت چوبي است توسط قيچي باغباني انجام شود،در قسمت جدا شده باعث يكسري تبديلات بيولوژيك شده و ياخته هاي گياهي شروع به ضعيف شدن مي كنند.جدا شدن قسمت هوايي از ريشه قبل از هر چيز قطع جريان مواد غذايي و تعرقي را باعث شده و آبي را كه مواد غذايي در آن محلول است،و به سمت بالا مي رود متوقف مي شود.در صورتيكه گياه فورا به صورت ورقه هاي نازك در معرض هوا پهن نگردد،خطر گرم شدن آن مي رود.زيرا آنزيمهايي كه در گياه وجود دارند،و قبلا تشكيل مواد محركه را مي داده اند،شروع به تجزيه شدن مي كنند گياهاني را كه داراي اسانس هاي روغني هستند بايد به طرز خاصي عمل آورد.قسمتهاي بيرون از خاك اين گياهان را نه در زمان خشك كردن و نه پس از آن براي اينكه اسانس آن از بين برود قطع نمي كنند.اين نوع گياهان را نيز بيش از يك نمي توان نگاه داشت.در رابطه با ذخيره آن دسته از گياهان دارويي كه مواد اوليه داروها ازآنها تهيه مي شود بايد توجه خاصي به آنها مبذول داشت(نظير زنگ گندم،ديجيتال،شاه بلوط.با توجه به ظرافت زياد آنها اغلب بايستي وضعيت اين گياهان نگه داري شده به دقت مورد بررسي قرار گرفته تا طوبت،كپك و حشرات كه باعث از بين رفتن ارزش دارويي آنها مي شوند،گياه را از بين نبرند. فصل یازدهم فراوری گیاهان دارویی مواد طبیعی گیاهی بطور کلی به دو دسته شامل مواد اولیه ومواد ثانویه تقسیم می شوند مواد اولیه برای گیاه اساسی وحیاتی است ولی حضور مواد ثانویه برای تداوم حیات چندان ضروری نیست .موادتشکیل دهنده گیاهان دارویی حاصل از دوفرایند مختلف است که عبارتند از : الف-فرایند های متابولیکی عام :فراین هایی که در تمام گیاهان انجام می شوند مانند فتوسنتز وتنفس ب-فرایندهای متابولیکی خاص: این فراین ها به طور اختصاصی در گیاهان دارویی وجود دارند مانند فرایند تولید آلکالوئیدها طبقه بندی موادموثره گیاهی: شامل :الف-الکالوئیدها ب–گلیکوزیدها ج-روغن های فرار (اسانس) د-سایر موادموثره سایر مواد موثره شامل ترکیباتی چون مواد تلخ-فلاونها –فلاونوئیدها-موسیلاژها-ویتامینها-تاننها-اسیدسیلیسیلیک هستند. آلکالوئیدها: مواد ازته ای که دارای خاصیت قلیایی هستند و روی سیستم عصبی اثردارند. الکالوئیدها برحسب خصوصیات بیوشیمیایی وشیمیایی به 3گروه تقسیم می شوند: الف-الکالوئیدهای حقیقی: منشا آنها اسیدهای امینه وترکیبات شیمیایی حلقوی ازت دار است ب-پروتوالکالوئیدها: ازاسیدهای امینه ساخته شده ومحتوی ترکیبات شیمیایی ازت دار غیر حلقوی هستند ج-الکالوئیدهای کاذب: از اسیدهای امینه ساخته نشده اند ولی در ساختمان آنها ازت وجود دارد بسیاری از محققین معتقدند الکالوئیدها بواسطه داشتن مزه تلخ دافع حشرات از گیاهان هستند.بعضی الکالوئیدها دارای اثرات کاملابارزی هستند مانند کافئین-مرفین-کینین-استرکنین.قابل توجه است الکالوئیدها بواسطه سمی بودن باید توسط کارخانجات بخصوص ودر حضور متخصصین استخراج شوند. گلیکوزیدها: این مواد درگونه های زیادی دیده می شوند ودارای ساختمان شیمیایی پیچیده ومخصوصی هستند واکثرا سمی هستند گلیکوزیدها پس از هیدرولیز توسط اسیدها وآنزیمها به ترکیبات قندی یاغیر قندی تبدیل می شوند. یکی از مهمترین ترکیبات گلیکوزیدی الف-گلوکوزید سیانوژنتیک می باشد واز مهمترین این گروه می توان به آمیگدالین اشاره کرد که در تیره گل سرخ مانند بادام هلو آلو وبقولات مانند شبدر لوبیا آقطی –کتان وجود دارد. از گلیگوزیدهای دیگر ب- گلیکوزیدهای آنتراکینون اشاره نمود که برای درمان یبوست بکار می رود ودر گیاهان سنا-سیاه توسه-ریواس اشاره نمود.گروه دیگر ج-گلیکوزیدهای قلبی هستند ودر گیاهان خرزهره-گل انگشتانه-آلاله-استبرق وجود دارند گروه دیگر د-گلوکوزیدهای ساپونینی ر-گلوکوزیدهای فلاونوئیدی-ز-گلوکوزیدهای کومارینی هستند. اسانسها: (روغنهای فرار) اسانسها از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند وبصورت ترکیبات مختلف مشاهده می شوند ومنشاء ترپنی دارند دارای بو ومزه تندی هستند ووزن مخصوص آنها کمتر از آب است. اسانسها درسلولها وکرکهای ترشحی منفرد یامجتمع غده های ترشحی مجاری ترشحی درقسمتهای سطحی ودرونی اندامهای مختلف مانند برگها -گلها -میوه ها -جوانه ها -شاخه های گیاهان وجود دارد..اسانسها معمولا درداخل سلولهای گیاهی به شکل قطرات کروی وجوددارند.درگیاه نارنج اسانس حاصل از گلهای نارنج تلخ درمقایسه با اسانس استخراج شده از پوست ومیوه گیاه ازکمیت و کیفیت بالاتری برخوردار است. گیاهان دارویی حاوی اسانس متعلق به تیره های نعناع(اسطوخودوس-نعنا-ریحان-آویشن-رزماری)-سداب(نارنج-پرتقال-لیمو)-مورد-چتریان (شبت-گلپر-کرفس-مرزه) کاسنی-(مارتیغال-همیشه بهار-خارمقدس)-کاج-سرو هستند. اسانسها بازمانده ناشی از فرایندهای اصلی متابولیسم گیاهان بویژه در شرایط تنش هستند. خواص اسانسها: موادی فرارند درالکل ودیگر حلالهای آلی حل می شوند وقتی تازه باشند اکثرا بی رنگ هستند.اسانسها متعلق به ترپنها -سزکویی ترپنها-الکلها-استرها-الدئیدها-فنلها-اترها-پراکسیدها هستند.این مواد اغلب مانع رشد باکتریها بوده وخاصیت ضد تورم ضددل درد-آرام بخش- ضدنفخ-اشتها آور –خلط آوردارند.استخراج اسانسها عموما به شکل تقطیر با بخار آب انجام می شود مواد تلخ: دارای مزه تلخی بوده وقابلیت تحریک غدد گوارشی درترشح شیره های گوارشی موجود درمعده می شوند این مواد حرکات کیسه صفرا وحرکات دودی دستگاه گوارش را تشدید می کنند. مواد تلخ به سه دسته مواد تلخ خالص –مواد تلخ معطر-مواد تلخ گس تقسیم می شوند. الف-مواد تلخ خالص:هیچ موادی به همراه ندارند ودرگل گندم-ژنتیانا-منیانتیا مشاهده می شوند. ب-موادتلخ معطر:علاوه برمواد تلخ دارای اسانس نیز هستند ودرگیاهانی مانند سنبل ختایی –درمنه-اکسیر ترکی مشاهده می شوند. ج-مواد تلخ گس: علاوه برمواد تلخ دارای مواد گس هستند ودرمناطق گرمسیری یافت می شوند ودرگیاهانی مانند فلفل-زنجبیل دیده می شوند وباعث کمک به هضم غذا می کنند. فلاونها وفلاونوئیدها: این ترکیبات بصورت آزاد یا بصورت ترکیب با گلیکوزیدها وجوددارند. این مواد متعلق به فنلها می باشند از ترکیبات متعلق به این گروه می توان به کومارینها-آنتوسیانینها اشاره نمود. مهمترین مشتقات فلاونها معمولابه رنگ زرد می باشند.ازآنجا که فلاونها درمواد مختلف بسادگی حل نمی شوند خارج ساختن آنها از پیکر سلول مشکل است .فلاونها در تیره کاسنی-بقولات-سداب –هفت بند وجود دارند. هیسپریدین-نارنجین-روتین ازمهمترین فلاونوئیدها هستند.هسپریدین در پرتقال ومرکبات وروتین در گیا ه فاگوپیروم از تیره علف هفت بند مشاهده می شوند وسبب کاهش فشارخون مویرگها می شوند.فلاونوئیدهای گیاه مارتیغال شامل سیلیبین وسیلی مارین برای مداوای بیماریهای کبدی به کارمی روند.ریشه گیاه شیرین بیان برای مداوای بیماریهای دوازدهه وتورمهای دستگاه گوارش بکار می رود. موسیلاژها: کربوهیدراتهایی باساختمان شیمیایی پیچیده ووزن مولکولی زیاد بوده ودرالکلها در آب حل می شوند وسپس متورم می شوند.ازگیاهان موسیلاژی می توان به ختمی-سینوم- ستراریا اشاره نمود .این مواد لایه محافظی روی غشاء مخاطی معده تولید میکنند ومانع اثرات اسید معده می شود. بخاطر قابض بودن درمداوای اسهالهای مزمن کاربرد دارند همچنین برای درمان بیماریهای پوستی بکارمی روند ساپونینها: گلوکوزید هایی با وزن مولکولی زیاد بوده وبصورت محلول در آب تولید کف می کنند لذا خاصیت پاک کنندگی دارند.درصورتی که وارد گردش خون شوند سبب همولیز گلوبولهای قرمز می شوند لذا تاحدی سمی هستند. بااینحال خاصیت مدر ملین خلط آور ضد سرفه هستند.ساپونینهای استروئیدی در تیره سوسن-نرگس مشاهده می شوند. اسید سیلیسیک: این ترکیبات در تیره گندم(یولاف-چاودار-برنج-ذرت)-دم اسب-گاوزبان (گاوزبان-آفتاب پرست) درغشاء سلولهای گیاهی وجوددارند از پودر گیاه دم اسب برای محلول شوی دهان وغرغره استفاده می شود. تاننها: ترکیباتی دارای خاصیت سخت وقابض هستند وبرای دباغی پوست استفاده می شوند.تاننها از پوست درخت بلوط و ریشه وریزوم تیره گل سرخ مانند بادام –آلو قابل استخراج است. از خصوصیت سختی وقابض بودن تاننها برای درمان اسهالهای معمولی-خونی- التیام زخمها عفونتهای گلو ونای وتنفسی استفاده می شود. این مواد دارای خاصیت ضد باکتریایی میکرب کشی نیز هستند.این مواد همچنین خاصیت سرطان زایی نیزدارند. ویتامینها: دارای ساختمان پیچیده هستند واگر طولانی مدت انبار شوند موادشان ازبین می رود از منابع عمده ویتامین می توان هویج-جعفری- میوه سنجد تلخ-میوه نسترن-مرکبات را نام برد. پارامترهای مؤثر در مواد مؤثره : 1-برداشت و جمع آوری گیاه دارویی الف- زمان برداشت ومرحله زندگی ب- اندام مناسب 2-حذف برخی از اندام های زائد 3-خشک کردن تمام اجزاء گیاه به جز ریشه در سایه . 4-آسیا کردن : یعنی جدا کردن ناخالصی ها با الک کردن . 5-شرایط مناسب انبارداری اندامهای مورد مصرف گیاهان دارویی: 1-گل : درزمان برداشت گل ها باید حتما گرده افشانی را انجام داده باشند . معمولا قبل از شکفته شدن کامل گل گیاه برداشت نشود . هوای محیط کاملا خشک و سرد و شرایط انبارداری مناسب باشد 2-برگ : برگ قسمت فتوسنتزی و تنفسی گیاه است . زمان برداشت باید برگ ها جوان ، شاداب ، سالم و عاری از هر گونه آفت و بیماری باشد . از انبار کردن و فشرده کردن برگ ها در یک محیط کوچک باید پرهیز شود 3-سرشاخه ی گلدار : برخی از گیاهان دارویی هستند که مجموعه برگ و گل آن خاصیت دارویی دارد نکات مهم جهت جمع آوری: الف- حتما باید گل ها و غنچه های زیادی بر روی سرشاخه بوجود آمده باشند . ب-جهت جمع آوری سرشاخه ها حتما باید از قیچی استفاده شود تا جای زخم به حداقل برسد . ج- سرشاخه های جوان و تازه را جهت جمع آوری انتخاب می کنیم 4-جوانه : اگر گیاهی دارای جوانه دارویی بود زمانی جوانه جمع آوری می شود که شیرابه درون آوندها جریان پیدا کرده باشد ( گیاه بیدار شده باشد 5-ریشه : ریشه در طبیعت به شکل ساده ، منشعب ، مخروطی ، استوانه ای و ... دیده می شود که کار آن جذب آب و املاح و مواد غذایی و استقرار و استحکام گیاه در محل خود است . زمان جمع آوری ریشه دارویی در گیاهان یکساله شهریور تا اسفند ماه و در گیاهان دو و چندساله از زمان خزان برگ تا آخر زمستان می باشد . ( گیاه در هنگام خزان تمام مواد غذایی را در ریشه نگهداری می کند ریشه جمع آوری شده باید بدون آفت باشد . همچنین از ریشه های سخت شده ، تیره رنگ ( ریشه پوک و تو خالی ) و فاسد شده نباید استفاده کرد. 6-پوست : زمان جمع آوری پوست های دارویی گیاهان موقعی است که در آوندها جریان شیرابه وجود داشته باشد . اگر بخواهیم پوست ریشه را جمع آوری کنیم باید نمونه هایی را انتخاب کنیم که رشد و نمو کافی را انجام داده باشد . 7-بذر : زمان جمع آوری بذرهای دارویی وقتی است که بذر بطور کامل رسیده باشد که با توجه به نوع گیاه در فصل تابستان و پاییز این عمل انجام می شود . 8-میوه : گیاهان دارویی که میوه آن ها شفت و دارای خاصیت دارویی است به شکل تازه جمع آوری می شوند . ولی میوه هایی که به شکل سته هستند قبل از خارج شدن بذر از میوه جمع آوری می شوند . 9-گیاه کامل : بعضی گیاهان دارویی هستند که تمام قسمت های آن دارویی است زمان جمع آوری آن ها کمی قبل از ظاهر شدن گل یا با مقدار کمی گل می باشد . در جمع آوری گیاهانی که به شکل وحشی در مراتع پراکنده اند باید به این نکات توجه شود : الف ) حتما تعدادی پایه جهت حفظ نسل گیاه در سال های آینده باقی بماند . ب) جمع آوری بصورت متوالی (هر سال ) نباشد . ج) از جمع آوری قسمت هایی از یک گیاه که خاصیت دارویی ندارد باید خودداری شود . د) در چیدن قسمت هایی از گیاهان دارویی که سرشاخه های گلدارشان خاصیت دارویی دارد حتما باید از قیچی استفاده نمود . خشک کردن گیاهان دارویی : خشک کردن عبارت است از کاهش مقدار رطوبت دراندامهای جمع آوری شده بطوری که بتوان بدون هیچ خطری آنها را برای مدتی نگهداری نمود انواع رطوبت: رطوبت شیمیایی: این رطوبت درمولکولها وپیوندهای شیمیایی ترکیب وجود دارد وخارج نمودن آن مدنظر نیست. رطوبت فیزیکی-شیمیایی: این رطوبت به دو صورت چسبنده ورطوبت پیوسته وجود دارد .انرژی مولکولی رطوبت چسبنده بسیارزیاد بوده وقابل خارج کردن نیست ولی رطوبت پیوسته را براحتی می توان خارج نمود رطوبت مکانیکی: این نوع رطوبت بوسیله لوله های موئین گیاه ازمحیط اطراف جذب ودرگیاه ذخیره می شود ومقدار آن به اختلاف غلظت بین اندام مورد نظر ومحیط خارج بستگی دارد ودرجه حرارت نقش زیادی در خارج سازی آن دارد. منظور از خشک کردن خارج کردن رطوبت پیوسته ومکانیکی ازدرون اندامهاست وسرعت خشک کردن به رطوبت هوا ودرجه حرارت بستگی دارد. نکات مهم هنگام خشک کردن گیاهان دارویی: داشتن رطوبت بالا دراندامها 80درصد وعدم توقف فعالیتهای فیزیولوژیکی وخسارت ناشی از عوامل بیولوژیکی باکتریایی قارچی وآنزیمی به مواد موثره گیاه شامل تغییر در رنگ بو طعم وکیفیت الف-عدم تغییر درمیزان ماده موثره ب-عدم تغییر در صفات خارجی رنگ-بو طعم ج-عدم تاثیر نامطلوب اقتصادی بر محصول تغییرات رطوبت:رطوبت پایین ممکن است روی مواد موثره اثر سوء گذارد رطوبت بالا احتمال خسارت واکنشها را زیاد می کند-برای نگهداری باید از مکانهای کاملا خشک استفاده نمود. نکات مورد نظر هنگام خشک کردن اندامهای گیاهان دارویی: 1-درجه حرارت مطلوب برای خشک کردن اندامهای حاوی اسانس50-40درجه سانتی گراد است 2-درجه حرارت خشک کردن آلکالوئیدها مانند اندام داتوره –تاج ریزی-پروانش 70-60درجه سانتی گراد است. 3-درجه حرارت برای خشک کردن اندام حاوی گلیکوزید60-50درجه سانتی گراد است 4-درجه حرارت خشک کردن اندام حاوی ویتامین حداکثر80درجه سانتی گراد است روشهای مورد استفاده برای خشک کردن گیاهان دارویی: روش طبیعی: این روش متکی به تابش آفتاب است تغییرات اقلیمی رطوبت زیاد بارندگی سنگین با این روش مناسب نیست لذا اندامها را در سالنهای مخصوص خشک می کنند.بهتر است اندامها در طبقات تورسیمی وبالایه کم ضخامت خشک شوند. بطور متوسط در هرمتر مربع تورسیمی برای 5/0کیلوگرم گل تازه-2-1کیلوگرم برگ تازه-5/2-2کیلوگرم پوست وریشه مناسب است روش مصنوعی : الف-خشک کنهای دارای جریان هوای خنک درجه حرارت مورد استفاده همان درجه حرارت محیط است وهوای خنک به جریان می افتد وتهویه سبب خروج رطوبت بوجود آمده می گردد استفاده از تهویه در روزهای گرم وخشک جایز است ودر روزهای ابری که رطوبت بیش از 50درصد باشد جایز نیست .طول دوره خشک کردن 20-8 روز می باشد. ب-خشک کن دارای جریان هوای گرم: این خشک کنها مجهز به هیتر بوده وسرعت خشک کردن تسریع می شود وشامل خشک کنهای کابینتی وخشک کن های تسمه ای می باشد خشک کن کابینتی: از مزایای آن کوچک بودن آن است ومی توان درجه حرارت وسرعت تهویه را تنظیم نمود.اندامهای گیاهی به نحو مطلوبی خشک می شوند ودر 24 ساعت 5-3 تن از محصول تازه را قادر است خشک نماید.کارپر نمودن وتخلیه توسط نیروی کارگر انجام می شود لذا امروزه کمتر استفاده می شود. خشک کن تسمه ای: این سیستم نیاز به نیروی کارگر کمتر است وبرای خارج کردن اندامهای خشک شده نیاز به توقف دستگاه نمی باشد ودرجه حرارت سرعت تهویه ورطوبت قابل تنظیم است .این دستگاه بازده زیادی داشته ونیروی کارگر کمی نیاز دارد ولی قیمت آن گران است. خشک کن خورشیدی پلاستیکی با خاصیت جذب نور: از نور خورشید برای گرم کردن استفاده می شود وسقف آن از پلاستیک گلخانه ای می باشد ودرشرایط مناسب دما به 70درجه سانتی گراد می رسد. تاثیر خشک کردن برگیاهان دارویی: گیاهان حاوی اسانس اگر بلافاصله خشک نشوند اسانس آنها کاهش مییابد.درجه حرارتهای بالا جهت خشک کردن اسانس سبب کاهش مقدار اسانس می گردد.درگیاهان چای واکالیپتوس میزان اسانس بعد از خشک کردن افزایش می یابد.درگل انگشتانه میزان گلیکوزید بعد از خشک کردن افزایش یافت.در پوست گیاه سیاه توسه بعد از خشک کردن میزان مواد تهوع آور کاهش یافت وبعنوان گیاه ملین بکار می رود..در برگهای گیاه شابیزک بعد از خشک کردن میزان الکالوئید هیوسیامین به آتروپین تغییر یافت.خشک کردن کلاله زعفران در سایه مناسب تر از آفتاب می باشد در گیاه مرزنجوش خشک کردن درهوای سرد سبب افزایش کیفیت می گردد.درگیاهان آویشن ومریم گلی درجه حرارت خشک کن 30درجه مناسب تر از درجه حرارت بالاتر می باشد.خشک کردن اندامهای گیاهان اسطوخودوس-نعناع ملیس اکلیل کوهی در سایه سبب حفظ اسانس گیاه نسبت به خشک کردن در آفتاب گردید. اسخراج اسانس Aetheroleum) قسمت اعظم مواد معطره موجود درگياهان، از (اسانسها) تشكيل مي شوند. اسانسها عمدتاً ازترکیبات تريپ نوئيدي يا از تركيباتي كه منشا تريپني دارند، تشكيل شده اند.اما برخي از اسانسها نيز وجود دارند(نظير اسانس پيازوسير يا اسانس خردل) كه از تركيبات گوگرددار حاصل شده اند در بعضي ديگر هم از موادي نظيرفنلها، آلدئيدهاي معطر و كومارينها به وجود آمده اند. اسانسها بسته به ماهيت عمومي خود معمولاً بو وطعم خاصي دارند و در دماهاي معمولي، درجه حرارتهاي كمتر از 100 درجه درجه سانتي گراد تبخير مي شوند. شدت تبخير به فشار بخار و درجه حرارت محيط بستگي دارد.اسانسها معمولا، در آب حل نمي شوند یا به سختی حل می شوند ولی در تركيبات آنها مواد شيميايي نظير بنزول وگزيلول به خوبي حل مي شوند. وزن مخصوص اسانسها معمولاً، كمتر از آب است و شدت انتشار اسانس در فضا به كيفيت اسانس، فشار هوا ودماي محيط بستگي دارد. مثلا ًاگر درجه حرارت محيط بالا باشد، ذرات اسانس با شدت بيشتري در محيط پراكنده مي شوند. در اين حالت مي توان بوي تند آن را احساس كرد. چون اسانسها از تركيبات متفاوتي برخوردارند، استخراج آنها از گياهان به يك صورت انجام نمي گيرد. وبراي استخراج هر يك بايد از روش مناسب خاص خود استفاده نمود. به طور كلي سه روش براي استخراج اسانس وجود دارد:1-اسخراج اسانس از راه تقطير با آب يا بخار تقطيریا Distillationعبارت است از تبديل بخارات آب به قطرات آب كه اين تغيير وتحول تحت تاثير جريان هواي سرد صورت مي پذيرد.تقطير يكي از قديمي ترين روش هاي تبديل بخار آب مايع است. تقطير ممكن است به يكي از دو روش زير انجام گيرد: 1-تقطير ساده: با اين روش، مي توان اقدام به جدا كردن مواد تشكيل دهنده مايعاتي نمود كه آن مواد نقاط جوش متفاوتي دارند در اين اقدام با افزايش درجه حرارت مواد تشكيل دهنده يك به يك، به حسب نقطه جوش خود به تدريج بخار و از هم جدا مي شوند. 2-تقطير با آب Water Distillation از اين روش براي جداسازي مواد غير محلول در آب( مثل اسانسها) استفاده مي شود. در واقع آب و اسانس با هم تقطير مي شوند. با استفاده از اين روش به آساني مي توان اسانسها را از گياهان مورد نظر استخراج نمود. وقتي مخلوط بخارهاي آب و اسانس به محيطي با فشار هواي كمتر رسيد، چون نقطه ي ميعان آب بانقطه ميعان اسانس يكسان نيست، پس در دو فاز متفاوت قرار مي گيرند در اين حالت رابطه زير برقرار مي گردد:P=Pv+Po(P ؛فشار داخل دیگ،PV ؛فشار بخار آب و PO؛فشار جسم فرار یعنی اسانس به طور كلي در محيط بخار آب، فشار هواي كمتري وجود دارد ودر فشار كمتر نقطه جوش اسانس پايين مي آيد و در دماي كمتري تبخير مي شوند. براين اساس ميتوان اسانسهايي بانقطه جوش 300درجه سانتي گراد را استخراج نمود. اسانس پس ازاستخراج از اندام مورد نظر، به صورت ذرات كوچك همراه باذرات بخار آب به سردكن هاي مخصوص هدايت مي شود و در آنچا به صورت قطره هاي مايع همراه با قطره هاي آب ازسردكن خارج ميگردد. قبل ازعمل تقطير بايد مقدار بخار آب را به منطور استخراج مقدار مشخصي از اسانس ، محاسبه نمود. بدين منظور از رابطه زير ميتوان استفاده كرد: در رابطه فوق: Go وزن اسانس، Gv وزن بخار آب، Mo وزن مولکولی اسانس، Mv وزن مولکولی آب Pv فشار بخار آب می باشد. با مشخص بودن فشارآب و فشار اسانس، مي توان از رابطه بالا چنين استنباط كرد كه مثلاً براي توليد يك كيلوگرم اسانس چه مقدار بخار آب مورد نياز است. براي مثال براي توليد يك كيلوگرم تركيبات تزپيني اكسي‍ژن دار، به 8 كيلوگرم بخار آب وبراي تولید يك كيلوگرم تركيبات سزكويي ترپن به 18 كيلوگرم بخار آب نياز خواهد بود. به طور عملي مقادير بيشتري بخار آب نياز است. اسخراج اسانس به وسيله حلال ديگ استخراج از گياه مورد نظر پر مي شوند. سپس حلال مورد نظر روي آن ريخته مي شود، اين حلال ، ميتواند تولوئن، هگزان،پنتن، بنزن Banzen یا سايرحلال هاي شيميايي مناسب باشد. در اين مرحله درجه حرارت را مي توان تا نقطه جوش حلالها (60 تا80 درجه سانتيگراد )تنظيم كرد. يا پس از چند ساعت تا چند روز ماندن گياه در حلال(Maceration) در دماي محيط به حلال از مواد موثره گياه مورد نظر اشباع مي شود. حلال پس از مناسب شدن جدا شدن از گياه وارد ديگ تغليظ مي شود. در ديگ تغليظ، در محيط خلاء تحت تاثير حرارت قرار مي گيرد. تا مقداري حلال خارج و نسبت ماده حل شده گياهي به حلال1به10 برسد. محصول حاصل كانكرتCancret نام داردكه كم وبيش غليظ است. عمل استخراج با اضافه كردن الكل اتيليكEthilic alcohol تكرار مي شود با كاهش درجه حرارت مومها وساير مواد نا مناسب رسوب مي كند. محلول الكلي صاف و سانتريفو‍ژ مي گردد تا بقاياي مواد نامناسب از محلول جدا شود. سپس الكل در دماي محيط ودر خلاءاز محيط خارج مي شود. آنچه باقي مي ماند در الكل محلول خواهد بود. پس از حل اين ماده در الكل يا بنزن محلول صاف مي شود. حلال مجدداً تقطير شده و حاصل آن يك ماده غليظ نيمه جامد به نام رزينوئيدResinoidمي باشد. استخراج اسانس به وسيله فشار سردCold press: پوست اكثر گياهان خانواده مركبات (نظير نارنج،ليمو،پرتقال و...)داراي اسانس مي باشند. اسانسهاي مذكور به درجه حرارت بالا بسيار حساسند و معمولا ًدر 100 درجه سانتي گردد تجزيه مي شوند. از اين رو اين نوع اسانسها را نمي توان به وسيله تقطير با بخار آب يا ساير روشهاي تقطير مبتني بر دماي بالا استحصال نمود در اين موارد معمولا پوست ميوه گياهان مذكور را به منظور استخراج اسانس يا تحت تاثير فشارهاي مكانيكي مناسبي قرار مي دهند. ويا پس از كوبيدن وله كردن آنها،مواد حاوي اسانس وساير تركيبات را از آن خارج مي كنند.روش ديگري كه براي جدا كردن اسانس مرکبات وجود دارد، عبارت است از متلاشي كردن غده هاي محتوي اسانس پوست ميوه با ماشين مخصوص به طوري كه، صفحات دنده اي ماشين،غده هاي محتوي اسانس سطح پوست ميوه را مي تراشند و اسانس را از آن خارج مي كنند در هر دو حالت فوق ،مخلوط اسانس و ساير تركيبات پوست مركبات را داخل سانتريفو‍ژ ريخته ودر سرعت بالا و دماي پايين اقدام به جدا كردن اسانس مي نمايند. عطرگيري به وسيله روغنهاي جاذبEnflurage اين روش به منظور استخراج مواد معطر گلها براي تهيه عطر به كار مي روند.و در كشور فرانسه (بخصوص صنايع عطر وادكلن سازي جنوب فرانسه )كاربرد فراواني دارد. در اين روش پس از قرار دادن يك لايه چربي روي شيشه هايي كه بدين منظور تعبيه شده اند(شيشه هاي مذكور در ابعاد مشخص داخل چارچوب هايي از جنس چوب قرار گرفته و در طبقات خاص خود جابجا مي شوند) بعد اقدام به جدا كردن گلبرگها از گل مورد نظر مانند بهار نارنج وياس كرده، و آنها را تك تك روي لايه چربي قرار مي دهند. پس از 24 ساعت (معمولاً اوايل صبح)، اقدام به برداشتن گلبرگهاي روز قبل و قرار دادن گلبرگهاي جديد مي نمايند. پس از چندين بار تكرار اين عمل، مواد موثره موجود در گلبرگها در داخل چربي حل مي شوند(چربي به عنوان حلال عمل مي كند) سپس چربي ها را جمع آوري كرده و به آن مقادير مناسبي الكل يا حلال مناسب ديگر مي افزايند. در اين مرحله مواد معطر موجود در چربي داخل الكل (یا حلالهاي ديگر) حل مي گردد كه با تبخير حلال مي توان به مواد موثره مورد نظر دست يافت.استخراج مواد مورد نظر به روشهاي مذكور گران است وبه مواد شيميايي خاصي نيازدارد. همچين اكثر مواد شيميايي مورد استفاده در اين روش آتشزا وخطرناكند وتنها هنگامي مواد به روش فوق استخراج مي گردد كه اين عمل به روش تقطير با بخار آب(به دليل احتمال از بين رفتن مواد معطر درتقطير با بخار آب) امكان پذير نباشد. كميت و كيفيت اسانسها تحت تاثير روش استخراج انها قرار مي گيرد. نکات لازم در مورد دستگاه های خشک کن طبیعی و مصنوعی : 1-مقدار ، تعداد و توان دستگاه ها و فضاهای خشک کن هر کشاورز و یا جمع کننده به حجم سالیانه محصول تازه برداشت شده بستگی دارد . 2-حجم سالیانه گیاه تازه بر حسب وسعت سطح کشت ، انبوهی رشد گیاهان قابل جمع آوری و نیز تعداد انواع گیاهان و اندام های گیاهان کشت شده تعیین می گردد . 3-سطح خشک کن گل ها و برگ ها طبق بررسی های انجام شده باید 100درصد سطح زیر کشت گیاه باشد . 4-سطح خشک کن گیاهان و ریشه ها باید 15درصد زیر کشت یا جمع آوری شده باشد . 5-جهت صرفه جویی در فضا ، نمونه هایی که بذر و میوه آن ها دارویی هستند پس از جمع آوری روی هم انباشته و به آرامی خشک می گردد نگهداری و انبارداری گیاهان دارویی 1- کنترل رطوبت 2-کنترل درجه حرارت 3- از ورود موجودات زنده به آن جلوگیری شود 4-ضد حریق باشد. ترکیبات موجود درگیاهان دارویی به عنوان ماده موثره: کربن-لعاب-اسانس –رزین-تانن-موسیلاژ-ساپونین-گلوکوزید-هیدراتهای اسید-آلکالوئید. شرایط انتقال گیاهان دارویی از مزرعه به انبار : 1-گیاهان دارویی جمع آوری شده با چرخ های دستی و در صورت نبود آن ها توسط کیسه های پلاستیکی با حجم کافی به انبار انتقال داده می شوند 2-از فشردن و انباشته شدن گیاه خودداری شود 3-اگر اندام مشابهی از گیاهان دارویی جمع آوری شده باید از مخلوط شدن آنها جلوگیری نمود .4- از مخلوط شدن گیاهان سمی با گونه های دارویی جلوگیری شود . دستگاه هایی که به شکل مصنوعی نمونه های جمع آوری شده را خشک می کنند 1-خشک کن سطحی : کاربرد این دستگاه برای تمام گیاهان دارویی و ادویه ای و علوفه ای ، سبزی ها و میوه ها ، قارچ ها و بذرها می باشد . به این شکل که محصول های بدست آمده را در واگن های متحرکی قرار می دهند . در داخل واگن ها هوای گرم وجود دارد که در زمان مشخصی نمونه را خشک می کنند . در این حالت نمونه ساکن است . 2-خشک کن تسمه ای : برای خشک کردن گیاهان دارویی و ادویه ای کاربرد دارد . نمونه گیاهی بر روی یک تسمه پهن ، پخش شده و نمونه با تسمه شروع به حرکت می کند . در مسیر حرکت باد گرمی بر خلاف جهت حرکت تسمه بر روی نمونه ها می وزد که این امر باعث خشک شدن گیاهان می شود . 3-خشک کن دوار : این نوع خشک کن سریع و حرکت آن به شکل دوار است که به شیوه معلق و دائمی عمل خشک کردن را انجام می دهد . این دستگاه بیشتر برای نمونه هایی بکار می رود که برگ های آن گوشتی هستند . 4-خشک کردن سیلویی : برای خشک کردن غلات ، رازیانه ، زیره ، گشنیز و ... به شرط بذرگیری از آن ها بکار می رود . این دستگاه همزمان با خشک کردن محصول و رساندن حداکثر رطوبت نهایی به 80% ، کار می کند . در عین حال عمل بوجاری بذر را نیز انجام می دهد . عوامل موثر بر تولید اسانس 1-خاک مزرعه (محل کشت ) : اثر مستقیم بر روی میزان کمی اسانس دارد 2-ارتفاع ، شیب و جهت محل مورد نظر اثر مستقیم بر روی کیفیت اسانس دارد 3-سن گیاه بر کیفیت اثر مستقیم و غیر مستقیم دارد 4-نحوه بهره برداری 5- نحوه انتقال 6-نحوه انبار داری 7- زمان بهره برداری 8-روش های خشک کردن بطور کلی اسانس ها به دو شکل کمی و کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند . جهت اندازه گیری مقدار اسانس ها بطور کلی 5 روش وجود دارد الف) روش تقطیر : که به چهار شکل مورد استفاده قرار می گیرد : 1- تقطیر با آب 2- تقطیر باآب و بخار 3- تقطیر با بخار 4- تقطیر با آب و همزمان با یک حلال هدف از روش تقطیر اینست که سطح تماس آب را با مواد مؤثره گیاه زیادتر کرده و در نهایت باعث جابجا شدن اسانس از جای خود به جایی که مورد نظر ماست می شود ب) روش خراش ، فشار و تیغ زدن : بعضی از اسانس ها زمانی که حرارت می بینند تجزیه می شوند که برای استخراج آن ها باید از روش خراش دادن ، فشار و تیغ زدن استفاده شود . این روش شامل دو نوع روش اسفنجی و روش تیغ زدن و سوراخ کردن اندام مورد نظر می باشد . بطور کلی این روش برای گونه های گیاهی انتخاب می شود که اندام های گوشتی دارند. روش استخراج با حلال : با توجه به نوع اسانس از دو نوع حلال فرار و حلال غیر فرار استفاده می شود . اگر گیاه دارای ترکیبات اسانسی باشد که اگر با حلال ترکیب شود جداسازی آن سخت باشد از حلال های فرار استفاده می شود د) استخراج با استفاده از آنزیم های هیدرولیز کننده : معمولا این روش برای گروهی از اسانس ها استفاده می شود که منشا گلوکزیدی دارند ( مثل بادام تلخ هـ) استخراج اسانس به روش دی اکسید کربن : در بیشتر اسانس هایی که منشا ترپنی دارند از این روش استفاده می شود در روش کیفی بطور کلی جهت جداسازی ترکیبات مختلف اسانس از دو روش طیف سنجی جرمی و کاراماتوگرافی گازی استفاده می شود . در ایران بیشتر از روش دوم استفاده می شود که یک روش فیزیکی است که جهت جداسازی ، شناسایی و اندازه گیری اجزای فرار استفاده می شود . برای مثال برای جداسازی ترکیبات مختلف بنزن از روش تقطیر نمی توان استفاده کرد زیرا این روش باعث تجزیه ترکیبات مختلف در این ماده شیمیایی می شود در صورتی که در عرض چند دقیقه با این روش می توان ترکیبات مختلف را از هم جدا سازی کرد فصل دوازدهم اقتصاد وفروش گیاهان داروی امروزه هرفعالیت موفقی باید اقتصادی باشد در کشاورزی سوددهی درازمدت مد نظر است وکشاورزی باید پایدار باشد. اقتصادی بودن یک طرح را باسایر طرحها باید مقایسه نمود ویک طرح رابه تنهایی نمی توان سنجید بلکه آن را باید باسایر طرحها سنجید .کشاورزی وتولید به عوامل مختلفی بستگی دارد که بعضی عوامل در اختیار زارع است مانند انتخاب گونه گیاهی –میزان کود –تاریخ کاشت و... وتعدادی از عوامل محیطی را زارع هیچ کنترلی روی آنها ندارد مانند درجه حرارت محیط –باد –بارندگی و...زارع موفق باید با بکارگیری موفق عوامل تولید وباتجربیات قبلی محصولی تولید نماید که با کمترین هزینه بیشترین تولید را داشته باشد .هزینه های تولید گیاهان دارویی به دوگروه هزینه های ثابت وهزینه های متغییر تقسیم بندی می شوند هزینه های ثابت هزینه هایی هستند که در ابتدای تولید باید توسط زارع پرداخته شوند مانند هزینه خرید یا اجاره زمین هزینه تاسیسات آبیاری و... هزینه های متغییر شامل هزینه عملیات تهیه بستر،کاشت وداشت وبرداشت می باشند. هزینه کاشت شامل هزینه خرید بذر پیاز یا غده وخرید کود دامی و هزینه ادوات کاشت می باشد .هزینه کاشت برای محصولاتی مانند زعفران نعناء سیر رازک بالا است زیرا به پیاز یاریزوم وکوددامی زیادی قبل از کاشت نیاز دارند .هزینه داشت شامل هزینه های مربوط به آبیاری هرس وجین علف هرز واکاری دادن کود سرک وخرید سم برای مبارزه با آفات وبیماریها می باشد هزینه داشت گیاه رازک نسبتا زیاد است.هزینه برداشت محصولاتی مانند زعفران زیاد است زیرا هزینه کارگری زیادی برای برداشت گلها نیاز است البته مسئله عرضه محصول وبازاریابی هم بسیار مهم است که به عوامل مختلف محیطی ،داخلی وخارجی بستگی دارد .دراینجا برای درک بهتر موضوع مختصری درمورد اقتصاد کشاورزی توضیح داده می شود. اجزاءاقتصادکشاورزی 1-اقتصاد توليد محصولات كشاورزي 2- عرضه محصولات كشاورزي 3- تقاضا براي محصولات كشاورزي 4- بازار يابي و توزيع محصولات 5- كاربرد تكنولوژي 6- بررسي مشكلات و راه حل آنها .در كشاورزي توليد بر 2 اصل استواراست براي مصرف خانوار 2- براي كسب درآمد . عوامل مؤثر در كشاورزي شامل : 1- عوامل داخلي 2- عوامل خارجي مي باشد. 1-عوامل داخلي :عواملي كه اختيار انجام آنها دردست زارع است مثل : كود،بذر،ماشين آلات كار، مديريت ، تكنولوژي.2 2-عوامل خارجي : عواملي كه اختيار كنترل آنها خارج از دست زارع است مثل: درجه حرارت امراض و آفات ، بارندگي . بخش كشاورزي در مقايسه با ساير بخشهاي اقتصادي جامعه روي قيمت كنترل ندارد . در كشورهاي پيشرفته در مقايسه با كشورهاي عقب مانده كنترل عوامل خارجي به نحو احسن انجام مي شودو زارع در اثر اين عوامل كمتر متحمل خسارت مي گردد زيرا زارع توانایی مالي بيشتري دارد و نيز سيستم هاي اعتباري وام دهنده به او كمك مي كنند . در كشورهاي پيشرفته زارعين مي توانند روي محصولات خود تصميم گيري كنند و با هم تفاهم كنند كه قيمت توليداتشان را حدود 5% بالا ببرند. سؤالات مربوط به رابطه توليد و بازار يابي محصولات كشاورزي براي زارعين : چه محصول يا محصولاتي توليد شود؟ از هر محصول معين چقدر توليد شود؟ با چه روشي محصولات را توليد كنند؟ عوامل توليد(كودو...) از كجا تهيه شود؟ زارع چگونه محصولاتش را بفروشد ؟ محصول در كجا فروخته شود؟ درچه زماني به فروش برسد؟ تابع توليد (Production function) عبارت است از رابطه فيزيكي بین عوامل توليد و محصول . تعريف عامل توليد متغير : (نهاده متغير) عبارت است از اينكه مقدار عامل همراه با كم و زياد شدن محصول تغيير مي كند 0يعني اگر كود بيشتر مصرف گردد محصول هم بيشتر توليد مي گردد . و با صفر شدن عامل توليد متغير اصلاً كوداستفاده نكنيم .مقدار محصول ناشي از آن عامل نيز صفر مي گردد. قانون كاهش بازده LAW OF DIMINISHING RETURN : هنگامي كه واحدهاي متوالي عامل توليد متغير به يك يا چند عامل توليد ثابت اضافه گردد محصول اضافه شده MARGINAL OUT PUT ناشي از آخرين واحدعامل توليد متغير اگر چه در ابتداي اضافه شدن عامل توليد متغير زياد مي شد ولي بتدريج از مقدار آن كم تانهايتاً نزول كند كه اين اصل به قانون كاهش بازده معروف است . سود Profit سود عبارت است از درآمد خالص حاصل شده از یک فعالیت.( هزينه – درآمد ناخالص = سود) اصل جايگزيني عوامل توليد : عبارت است از اينكه براي توليد مقدار معين محصول ( مثلاً 10تن گندم مي توان از تركيبات مختلف 2 عامل توليد (کوداوره یا نیترات آمونیوم) استفاده كرد به نحوي كه سطح مقدار محصول ثابت بماند و اينكه مقدار محصول ما با كمترين هزينه بدست آيد . بر اين اساس 2 سؤال وجود دارد : با مقداري معين هزينه ماكزيمم محصول را توليد كنيم . با سطح بخصوصي محصول مينيمم هزينه را داشته باشيم. با ادغام اين 2 سؤال مقدار مطلوب محصول بدست مي آيد و مقدار مطلوب محصول عبارت است از : مقداري كه ماكزيمم سود را همراه داشته باشد.دراقتصاد عرضه مترادف تولید است چون هرچه عرضه بیشتر باشد تولید هم بیشتر است. عرضه محصولات کشاورزی: دوعامل برای تولید وعرضه محصولات وجود دارد که عبارتند از زمین کشاورزی وآب .در اقتصاد عرضه مترادف توليد است چون هرچقدر عرضه زيادتر باشد توليد هم بیشتر است تقاضاي محصولات كشاورزي DEMAND در مبحث عرضة محصولات كشاورزي ملاك ااین است كه تا چه سطحي عرضه كنيم تاحداكثر سود بوجود آید. درمبحث تقاضا ملاك مصرف حداكثر رضايت خاطر فرد است . در عرضه براي بدست آوردن مقدار بخصوص محصول تركيبي از عوامل توليد بكار گرفته می شد‌كه كمترين هزينه را داشت و در مصرف معمولا" براي يك مقدار بخصوص رضايت خاطر از تركيبي از محصولات استفاده مي‌كنيم كه كمترين هزينه را داشته باشند . كشش تقاضا : Elasticity of Demand : تصميم گيرنده تقاضا در منحني رضايت خاطر مي باشد و ربطي به هزينه و توليد ندارد .   هزینه تولید و مدیریت زراعی به‌طوركلی در تولید محصولات كشاورزی ما به هفت نوع هزینه برخورد می‌كنیم. 1. هزینه كل(Total cost) 2. هزینه متغیر كل (Total variable costs) 3. هزینه ثابت كل (Total fixed costs) 4. هزینه نهایی (Marginal costs) 5. متوسط هزینه متغیر (Average variable costs) 6. متوسط هزینه ثابت (Average fixed costs) 7. متوسط هزینه كل (Average Total cost) هزینه‌های مالك هزینه مالكیتDIRII5 نامیده می‌شود. آنها عبارتند از: استهلاك 2. بهره 3. تعمیرات 4. مالیاتها 5. بیمه استهلاك وقتی كه داراییهای با دوام برای تولید در چند دوره تولیدی استفاده می‌شوند، بایستی هزینه‌هایشان (قیمت‌شان) در طول عمر مفیدشان محاسبه شود. استهلاك روشی است برای تعیین مقدار استفاده از داراییهای با دوام در دوره‌ای كه مربوط به یك نوع فعالیت می‌شود، یا اینكه مجدداً مورد استفاده قرار می‌گیرند (مستهلك می‌گردند) یك مدیر با مستهلك نمودن یك دارایی، كاهش در ارزش دارایی به واسطه استفاده از آنها به وجود می‌آورد (فرسودگی و ساییدگی)، عمر و كهنگی (متروك شدن). ترازنامه یا بیلان عبارتست از صورتحسابی است که وضعیت مالی یک موسسه را در یک زمان مشخص نشان می‌دهد.ترازنامه معمولاً در پایان یک دوره مالی و یا در پایان هر ماه تهیه می‌گردد. در ترازنامه سه قلم اطلاعاتی دارایی، بدهی و سرمایه مشخص می‌گردد. ترازنامه به زبان ساده مشخص می‌نماید که یک موسسه چه میزان دارایی دارد: زمین، ساختمان، اثاثه، وجه نقد در صندوق و... همگی میزان دارایی موسسه را نشان می‌دهند. بدهکاران به شرکت نیز جز دارایی‌های شزکت محسوب می‌گردند. زیرا بدهکاران نیز در نهایت با پرداخت پول به صندوق شرکت و یا پرداختهای از نوع دیگر (چک و...) موجب افزایش دارایی شرکت می‌گردند.از طرفی در ترازنامه میزان بدهی سازمان نیز مشخص می‌گردد. هر سازمان ممکن است به افراد مختلف بدهی داشته باشد (حساب بستانکاران) و یا موسسه ممکن است با صدور چکهای مختلف اسناد پرداختنی مختلفی داشته باشد. خلاصه اطلاعات بدهی موسسه و در نهایت سرمایه تشکیل موسسه نیز در قسمت بدهیهای ترازنامه مشخص می‌گردد. علت امر این است، که شرکت همواره به صاحب سرمایه بدهکار می‌باشد. در حقیقت بدهی و سرمایه دیون یک موسسه را به افراد حقیقی یا حقوقی دیگر مشخص می‌کند. ترانامه بر اساس اصل زیر استوار است: دارایی = بدهی + سرمایه به این اصل، معادله اصلی حسابداری می‌گویند.