پیشینه و مبانی نظری مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران (docx) 65 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 65 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
2-1 مقدمه......................................................................................................................................................................18
2-2 تعاریف.................................................................................................................................................................18
2-2-1 خطر...............................................................................................................................................................18
2-2-2 مخاطرات طبیعی........................................................................................................................................19
2-2-3بحران.............................................................................................................................................................19
2-2-4مدیریت بحران.............................................................................................................................................20
2-2-5واکنش بحران..............................................................................................................................................20
2-2-6پایگاههای پشتیبانی مدیریت بحران......................................................................................................20
2-2-6-1پایگاههای ویژه..................................................................................................................................20
2-2-6-2 پایگاه های چندمنظوره..................................................................................................................20
2-2-7مکان یابی................................................................................................................................................21
2-2-8 تقسیم بندی کلی بحران ها..............................................................................................................21
2-2-9 ارزیابی بحران.......................................................................................................................................23
2-2-10 جنبه های اجتماعی و مشارکت در ریسک.................................................................................24
2-2-11 هدف از ايجاد پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران................................................................26
2-2-12 كاركرد هاي پايگاه پشتيباني مديريت بحران............................................................................27
2-2-13 مدیریت و کارکنان پایگاه های چند منظوره............................................................................27
2-2-14 سيستم اطلاعات جغرافيايي(GIS).............................................................................................28
2-3 پویش تاریخی مکان یابی.....................................................................................................................29
2-4 نظریه های مکان یابی...........................................................................................................................29
2-4-1 نظریه ی وان تونن...........................................................................................................................30
2-4-2 نظریه مکان یابی بر مبنای مسائل زیست محیطی...................................................................30
2-4-3 تئوری آکتور.....................................................................................................................................30
2-5 کاربرد مدل در جغرافیا.......................................................................................................................31
2-6 مدل های مکان یابی...........................................................................................................................32
2-6-1 مدل منطق بولین...........................................................................................................................33
2-6-2 مدل همپوشانی شاخص ها..........................................................................................................33
2-6-3 مدل منطق فازی...........................................................................................................................34
2-6-4 مدل احتمالی بیزین.....................................................................................................................34
2-6-5 مدل های وزن دهی به معیارها.................................................................................................35
2-6-6 مدل سطح جاذبه.........................................................................................................................35
2-6-7 مدل های روی هم گذاری و ترکیب لایه های اطلاعاتی با هم دیگر...................................36
2-6-8 مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ...............................................................................38
298474032349002-6-9 مدل مکانیابی تخصیص...................................................................................................................38
2-7 شاخص های مکان یابی.......................................................................................................................39
2-7-1 ماتریس سازگاری............................................................................................................................39
2-7-2 ماتریس ظرفیت...............................................................................................................................40
2-7-3 ماتریس مطلوبیت............................................................................................................................40
2-7-4 ماتریس وابستگی............................................................................................................................40
2-8 توابع GIS..............................................................................................................................................41
2-8-1 توابع پیوستگی................................................................................................................................41
2-8-2 عملیات همسایگی..........................................................................................................................42
2-8-3 پلیگون های تیسن.........................................................................................................................42
2-9 کاربرد GIS در مدیریت بحران.........................................................................................................43
2-10 مکان گزینی به روش GIS ...........................................................................................................43
2-11 جمع بندی........................................................................................................................................44
2-1 مقدمه
امروزه یافتن مکان مناسب برای ایجاد یک فعالیت در حوزه ی جغرافیایی معین جزء مراحل مهم پروژه های اجرایی در سطح کلان می باشد. مکان های نهایی باید حتی الامکان همه ی شرایط و قیود قبل از اجرای پروژه ها را داشته باشند، در غیر این صورت نتایج نامطلوب فراوان به دنبال خواهد داشت. با توجه به مطالب فوق، اجرای صحیح، دقیق و همه جانبه مکان یابی در پروژه ها از اهمیت و ضرورت بالایی برخوردار است. براین اساس مدل های مختلفی بدین منظور مطرح گردیده که هدف همه آنها نظم بخشیدن به مراکز خدماتی و فراهم آوردن شرایط مناسب برای شهروندان است. در این پژوهش از مدل AHPبرای وزن دهی به معیارها استفاده شده است. از آنجا که مکان یابی دارای ماهیت مکانی است سیستم اطلاعات مکانی به عنوان ابزار توانمند مدیریت و تجزیه و تحلیل های مکانی، محیط مناسبی برای نیل به اهداف فوق محسوب می شود. اگر این مدل‌ها در تحلیل مکانی GIS به کار گرفته شوند می توان به طور جامع‌تر و فراگیر تر از دانش افراد خبره در تحلیل استفاده نمود، به عبارت دیگر استفاده از مدل های تصمیم گیری و دانش کارشناسان به افزایش توانایی GIS و کمک به اتخاذ تصمیمات مکانی خواهد انجامید (مهدی پور و مسگری، 1386: 2).
در این فصل ضمن ارائه ی تعاریف و مفاهیم مرتبط با موضوع، به معرفی نظریه ها و مدل های مختلفی که در رابطه با مکانیابی مطرح گردیده، پرداخته شده است.
2-2 تعاریف
2-2-1 خطر
خطر منبعی است که توانایی آسیب به افراد، خسارت به اموال و یا محیط زیست را دارد ( والث، 1379: 80). خطر عبارت است از جریان یا واقعه ای که به طور بالقوه، توان ایجاد خسارت را دراد، یعنی منبع خطر (اسمیت، 1996: 5). در این پژوهش خطر را زلزله معرفی کرده ایم.
خطر طبیعی، پدیده ای طبیعی است که در محدودۀ سکونت بشر اتفاق افتاده، زندگی او را مورد تهدید قرار می دهد و ممکن است باعث وقوع بلایایی گردد. این قبیل خطرات به علل زیست شناختی، آب و هواشناختی، یا فرآیندهایی از این دست، در محیط طبیعی به وجود می آیند (زنگی آبادی و دیگران، 1391: 27).
2-2-3 بحران
بحران حادثه ای است که در اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به طور ناگهانی به وجود می آید. مشقت و سختی و خسارت را به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل می کند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات و عملیات اضطراری و فوق العاده دارد.
طبق تعریف سازمان بهداشت، بحران عبارت است از درهم ریختگی شدید زیست محیطی و روانی – اجتماعی که بسیار فراتر از ظرفیت انطباقی جامعه مبتلا به آن است (میرجلیلی،77:1388).
2-2-4 مدیریت بحران
مدیریت بحران فرایند عملکرد و برنامه ریزی مقامات دولتی و دستگاه های اجرایی دولتی و عمومی است که با مشاهده، تجزیه و تحلیل بحران‌ها، به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود تلاش می کنند از بحران‌ها پیشگیری نمایند یا در صورت بروز آنها در جهت کاهش آثار، آمادگی لازم، امدادرسانی سریع و بهبود اوضاع تا سطح وضعیت عادی تلاش نمایند(میرجلیلی، 1388 :86). مدیریت بحران در برگیرندۀ عملیات و اقدامات پیوسته و پویاست و به طور کلی بر اساس تابع کلاسیک مدیریت ( برنامه ریزی، ساماندهی، تشکیلات، رهبری و کنترل) در مواقع بحرانی استوار است (پورمحمد وهوشمند مروستی، 1383: 13).
مدیریت بحران، نظام و سیستمی است منسجم با بهره گیری از علوم، فن‌آوری، برنامه‌ریزی و مدیریت برای مقابله با حوادثی که منجر به کشته شدن تعداد زیادی از انسان‌ها، تخریب و آسیب‌دیدگی کلی به اموال مردم و مختل شدن و برهم خوردن زندگی اجتماعی می شوند (رضایی و دیگران، 1390: 85).
2-2-5 واکنش بحران
عبارت است از مجموعه عملیاتی که به وسیله مردم یا ساز مان های دولتی، خصوصی و مردمی در مقابل با بحران جهت تقلیل خسارات و ضایعات، نجات افراد، عادی سازی شرایط و بازگرداندن به حالت قبل از بحران انجام می گیرد (بیرودیان، 1385: 70).
2-2-6 پايگاه پشتيباني مديريت بحران
پايگاه‌هاي پشتيباني مديريت بحران با دو كاربري اصلي ايجاد شده اند:
2-2-6-1 پايگاه هاي ويژه
منظور از پايگاه ويژه، پايگاهي است كه صرفا با كاركردهاي اختصاصي مديريت بحران احداث شده و مورد بهره برداري قرار مي گيرد .
2-2-6-2 پايگاه هاي چند منظوره
منظور از پايگاه چند منظوره پايگاهي است كه دو كاركرد مديريت بحران در زمان بحران و کارکرد معمولی در زمان عادي براي آنها در نظر گرفته شده است و به گونه اي برنامه‌ريزي شده كه حتي‌المقدور در هر يك ازنواحي شهری، يك پايگاه چند منظوره احداث شود (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 :9).
2-2-7 مکانیابی
مکانیابی فعالیتی است که قابلیت و توانایی های یک منطقه را از لحاظ وجود زمین مناسب
و کافی و ارتباط آن با سایر کاربری‌ها و پارامترهای دیگر برای انتخاب مکانی مناسب برای کاربری خاص مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد (حیدری، 1381: 31). پیدا کردن بهترین مکان برای یک کاربری باید به گونه ای باشد که هزینه‌های دسترسی و حمل و نقل کاهش یابد و متعاقباً منفعت عمومی را در بر گیرد (عسگری، 1381: 43). به عبارت دیگر مکان یابی سلسله عملیات و اقدامات و تمهیداتی است که در زمینه حصول از وجود شرایط و فراهم آمدن امکان اجرای یک فعالیت بوده و بر اساس آن دستیابی به هدف، نسبت به اجرای عملیات در مکان انتخاب شده اقدام می نماید و در این بین تبعات و عوارض موضوع بررسی شده و مد نظر قرار می گیرد (حیات روحی، 1380: 59).
اصول مکان یابی پایگاههای امداد و نجات در واقع همان مکان یابی و انتخاب بهینه و مطلوب نقطه و محل استقرار است به گونه ای که اصول پدافند غیرعامل برای یک هدف دفاعی را تأمین نماید و ضایعات ناشی از حملات مصنوعی و تهدیدات را به حداقل ممکن کاهش دهد (مطالعات اولیه (فاز صفر) پایگاه امداد و نجات جاده ای شهرستان اردستان،1390: 10).
2-2-8 تقسیم بندی کلی بحران ها
به طور کلی بحران ها در پنج دسته کلی طبقه بندی می شوند:
1-بحران های زمین شناختی
2-بحران های آب و هوایی
3-بحران های زیست محیطی
4-اپیدمی ها
5-بحران های مرتبط با فعالیت های انسان(میرجلیلی،1388 :81-80).
2-2-9 ارزیابی بحران
ارزیابی بحران شامل تخمین سریع سطح، حجم، عمق و شدت بحران می باشد. بررسی
متغیرهای بحران اغلب بر اساس اطلاعات شاهدان، مشاهده ناظران و سیستم های هشدار دهنده انجام می گیرد. دانستن اندازه و شدت بحران، مسؤلین دست اندرکاران را در تدارک نیازمندی ها و تبیین برنامه های پاسخ به بحران کمک می کنند. مهم ترین اهداف ارزیابی عبارت از تهیه ی تصویر واضح، روشن و مختصر از شرایط بعد از بحران، به منظور شناسایی نیازمندی های بهسازی اضطراری و تبیین استراتژی های لازم برای بازسازی می باشد.
با توجه به گوناگونی انواع بحران ها لازم است معیارهایی برای اندازه گیری بحران در نظر گرفته شود. مناسب ترین معیار مربوط به متغیرهایی است که در غالب بحران ها به صورت مشترک وجود دارند. پیامد مشترک بحران ها، ضایعات و خسارات آنها می باشد. به طور معمول فعالیت‌هایی که به منظور ارزیابی بحران انجام می گیرد عبارت اند از:
-جمع آوری اطلاعات
-تجزیه و تحلیل اطلاعات
-تفسیر و نتیجه گیری به همراه راهکارهای مدیریتی و تصمیم‌گیری در مقابل بحران (میرجلیلی، 1388 :86-85).
برنامه ریزی در مدیریت بحران با برنامه ریزی های عادی متفاوت است و معمولا کلیات آن از پیش تهیه گردیده و در زمان بحران به سرعت مرور، تکمیل و اجرا می گردد(میرجلیلی،1388 :87).
مدیریت جامع بحران برای بهره گیری گسترده از کلیه ی عوامل مؤثر در بهینه‌سازی اقدامات و کاهش خسارات ناشی از بحران‌ها و مقابله هوشمندانه و برنامه محور با آن پدید آمده است. به طور کلی آنچه از مدیریت بحران انتظار می رود عبارت اند از:
1-پیش بینی و آمادگی برخورد با بحران به وسیله ی ارزیابی احتمال و آسیب پذیری
2-کاهش خسارات و ضایعات ناشی از سوانح، بحران ها و عوارض و پیامدهای آن
3-خروج از حالت بحرانی و بازگرداندن وضعیت عادی نسبی و ارتباطات اولیه به منطقه ی بحران زده
4- بازسازی، ترمیم و مقاوم سازی نسبت به مخاطرات و بحران ها (میرجلیلی،1388 :88).
2-2-10 جنبه های اجتماعی و مشارکت در ریسک
یکی از اهداف توسعه ی پایدار پذیرفتن نظر جمع در گرفتن تصمیمات مهم می باشد. اگر در تصمیمات مهم و اساسی از نظر افراد ذینفع استفاده کنیم این عملیات پایدارتر، مؤثرتر و مورد پذیرش عام خواهد بود. استفاده از نظر دیگران یکی از پایه‌های اساسی در گرفتن تصمیمات می باشد. اگر چه تصمیمات ممکن است بر اساس نکات علمی گرفته شود، اما برای موفقیت بیشتر می بایست جنبه های اجتماعی یک تصمیم را در نظر گرفت. در بررسی ریسک ها و بحران‌های محیط زیست باید همه‌ی اطلاعات را مدنظر قرار داد. نه تنها باید اطلاعات کمی، بلکه باید فاکتورهایی چون نگرش فردی به خطرات، اعتماد و درستی خبرها و ... را نیز مورد توجه قرار داد. محافظت از محیط زیست یک هدف اجتماعی است بنابراین مشارکت مردم و گروه های محافظ یک امر بدیهی است (میرجلیلی،1388: 95).
به دنبال وقوع زلزله بم در جلسه اي اضطراري ستاد مديريت بحران شهر تهران در تاريخ 15/10/1382 ساخت 120پايگاه پشتيباني مديريت بحران توسط سازمان پيشگيري و مديريت بحران پيشنهاد و تصويب گرديد و در تاريخ 6/12/1382 دستور احداث پايگاه‌ها به تمامي مناطق 22 گانه شهرداري تهران ابلاغ گرديد.
دقت نظر در طراحي اين پايگاه‌ها از جنبه هاي عملكردي، معماري و سازه اي، مجموعه پايگاه‌ها را در بين پروژه هاي عمراني شهرداري‌ها متمايز مي سازد. لزوم توجه همزمان به جنبه هاي كارايي، تطابق با بافت شهري، نزديكي به بخش هاي مسكوني، دسترسي، زمين شناسي مهندسي، مخاطرات زمين، ايمني و ... نيازمند بررسي‌هاي همه جانبه و متعددي بوده است. بررسي، انتخاب و تامين زمين مناسب با توجه به تنگناهاي موجود در شهرها و لزوم در نظر گرفتن پارامترهاي متعدد موضوعي حساس و دشوار است. مطابق برنامه‌ريزي به عمل آمده انتخاب زمين پايگاه‌ها به گونه اي انجام شده است كه حتي المقدور در هريك از نواحي شهری، يك پايگاه احداث شود. همچنين، در هر منطقه شهرداري يك پايگاه به كاربري " ويژه مديريت بحران " اختصاص داده شده است و ما بقي پايگاه ها، چند منظوره با كاركرد محوري مديريت بحران، آموزش و ورزش در نظر گرفته شده است (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 :4).
2-2-11 هدف از ايجاد پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران
هدف راهبردي از ايجاد اين پايگاه ها مهيا كردن بستر عملياتي و تاكتيكي مناسب براي تحقق اقدامات پيشگيري، آمادگي و مقابله در بحران هاي مختلف به ويژه بحران هاي طبيعي بزرگ نظير زلزله و به عبارت ديگر تاكتيك پذير نمودن سيستم مديريت بحران شهر ها مي باشد. جهت فعال، پويا و زنده نگه داشتن اين پايگاه ها در دراز مدت و شناسايي مؤثر آنها توسط مردم در شرايط عادي، كاربري هاي آموزشي و ورزشي(مختص بانوان) نيز براي اين مجموعه ها در نظر گرفته شده است. به اين ترتيب هدف عمده ديگر كه همانا فرهنگ سازي و ترويج شادابي و نشاط در جامعه مي باشد نيز تحقق يابد .
از جمله موارد استفاده ديگر اين پايگاه‌ها، توسعه شبكه شتابنگاري جهت ثبت اطلاعات زلزله و سيستم ارزيابي حادثه، مركز كنترل و هدايت عمليات مقابله سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر ها مي باشد(سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران،1385 :5).
لازم به ذکر است، قابليت استفاده ازاین پايگاه‌ها در موارد بحراني، هدف اصلی از احداث این پایگاه ها بوده و نسبت به سایر کار کردها اولویت دارد.
با توجه به كاركردهاي تعريف شده براي پايگاه‌ها، زير بنايي حدود 1250 متر مربع براي هر پايگاه در نظر گرفته شده و هر پایگاه از سه قسمت اداري ويژه مديريت بحران، آموزشي- ورزشي و فضاهاي پيراموني به شرح زير تشكيل شده است (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ، 1385 :6).
الف - قسمت اداري عمدتا مربوط به فعاليت‌هاي مديريت بحران مي باشد و داراي فضا‌هايي مشتمل بر بخش هاي مديريت، آتش نشاني، امداد و نجات، اورژانس، همراه با انبار هاي مربوطه، سالن سخنراني و محل نصب و نگهداري دستگاه هاي شتاب نگار مي باشد.
ب - قسمت ورزشي شامل زمين ورزشي سرپوشيده، سرويس هاي بهداشتي، دوش، رخت كن، سالن بدن سازي و ورزش‌هاي هوازي و اتاق مديريت ورزش مي باشد.
ج - فضاهاي پيراموني شامل محوطه، نگهباني، پد هليكوپتر، فضاي نگهداري سگ هاي زنده ياب و ... مي باشد.
از نظر ويژگي هاي ساختماني اين نكته قابل توجه است كه ساختمان پايگاه‌ها داراي نقشه واحد مي باشد. سازه اين پايگاه ها از دو قسمت تشكيل شده است :
الف - سازه اصلي كه به صورت قاب فلزي سبك در نظر گرفته شده
ب - سازه داخلي كه ساختماني دو طبقه با اسكلت فلزي مهاربندي شده و سقف مركب مي باشد.
دقت به كار گرفته شده در انتخاب زمين مناسب با لحاظ كردن معيارهاي هفت‌گانه مديريت بحران ( نزديك بودن به كاربري مسكوني، وجود فضاي باز در اطراف و دوري از ساختمان‌هاي بلند مرتبه، نزديكي به محل هاي اسكان موقت، وجود شبكه دسترسي مناسب، دور بودن از ساختمان‌ها و تاسيسات خطر‌ساز و ...) و همچنين معيار هاي مخاطرات زمين ( عدم احداث در مجاورت گسل و خاك هاي سست، حريم قنات، مجاورت شيب‌ها و زمين‌هاي ناپايدار و ...) و نيز ضرايب اطمينان منظور شده در طراحي سازه پايگاه‌ها باعث شده كه مجموعه پايگاه هاي احداث شده داراي ايمني مناسبي در برابر حوادث گوناگون از جمله زلزله باشند .
همچنين پيش‌بيني مخزن آب اضطراري (21 متر مكعب)، ژنراتور برق اضطراري(120KVA ) و محل فرود بالگرد در اين پايگاه ها نيز باعث مي‌گردد كه در صورت قطع شريان‌هاي حياتي پس از حادثه، كارايي آنها حفظ شود (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 :7).
2-2-12 كاركرد هاي پايگاه پشتيباني مديريت بحران
در شرايط زماني عادي و شرايط وقوع بحران و پس از آن، كاركردهاي متفاوتي براي اين پايگاه‌ها تعريف شده است. پايگاه‌ها در شرايط عادي محلي براي ارائه آموزش‌هاي امور مرتبط با مديريت بحران و ايجاد بستر مناسب جهت فرهنگ‌سازي مديريت بحران در بين عامه مردم خواهند بود. همچنين محلي جهت تهيه و نگهداري بانك اطلاعاتي ناحيه (آمار و اطلاعات جمعيتي و ساير اطلاعات مربوط در ناحيه) و محل تبليغ پيام هاي آموزشي و نصب تصاوير هشدار دهنده و نيز به عنوان مكان استقرار دفاتر شورا ومشاركت هاي مردمي، دپوي اقلام دارويي و تجهيزات پزشكي ومحل نصب تجهيزات شتابنگاري ويژه و سيستم ارزيابي خسارات مي باشند. همچنين به عنوان پايگاه بهداشتي- درماني، اوژانس و آتش‌نشاني بوده و علاوه بر آن مكاني براي ورزش بانوان نيز خواهد بود. كاركردهايي كه براي اين پايگاه‌ها در هنگام وقوع بحران و شرايط پس از آن در نظر گرفته شده شامل موارد زير مي‌باشد:
-محل استقرار ستاد مديريت بحران نواحي و تيم‌هاي استان‌هاي معين
-وعده‌گاه حضور نيروهاي امدادي داخلي و خارجي
- محلي براي تجهيز وسايل نجات تيم‌هاي نجات وامداد
-پايگاهي جهت ارائه خدمات درماني و بهداشتي، توزيع مواد غذايي و امدادي
- پايگاه مراقبت و سنجش و اطلاع رساني
- محل نگهداري آمار و اطلاعات جمعيتي وخسارات ناحيه و شناسايي افراد گمشده و مديريت اموات
- اسكان موقت خانواده‌ها به ويژه در بحران هاي كوچك، استراحتگاه امدادگران، مکان ذخيره سازي اجناس اهدايي مردم و محل نگهداري سگ‌هاي زنده‌ياب از كاركردهاي ديگر اين پايگاه‌ها در شرايط بحراني است (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 :8).
2-2-13 مدیریت و کارکنان پایگاههای چند منظوره
مديريت و كاركنان در هريك از پايگاه‌هاي چند منظوره بر اساس جدول مصوب نيروي انساني فقط چهار نفر شامل (مدير سالن، مسوول امور مالي و ثبت نام، خدمه و سرايدار و نگهبان ) مي باشد.
همچنين مدير پايگاه چند منظوره از طريق شركت‌ها و مؤسسات فرهنگي و ورزشي تحت نظارت معاونت اجتماعي و امور فرهنگي شهرداري منطقه و سازمان ورزش شهر انتخاب مي شود كه لازم است داراي سابقه ورزشي با مدرك ليسانس تربيت بدني بوده و زير نظر مدير ورزش منطقه انجام وظيفه كند.
تبصره : افرادي كه سابقه قهرماني در سطح كشور يا بين المللي داشته باشند با مدرك حداقل ديپلم متوسطه مي توانند به كار گرفته شوند(سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 : 9-10).
2-2-14 سيستم اطلاعات جغرافيايي(GIS)
يک سيستم اطلاعاتي است که در رابطه با داده‌هاي مکاني به کار مي‌رود و متشکل از مجموعه سخت افزار، نرم افزار و افراد متخصص است که جهت کسب، اداره، تجزيه و تحليل و به روز رساني و مدل سازي اطلاعات به کار رفته و راه حلي براي مديريت و طراحي پروژه است (احمدي،1:1375).
سيستم اطلاعات جغرافيايي عبارت است از وارد کردن، ذخيره نمودن، بازبيني کردن، ارتباط
دادن، اصلاح کردن، تحليل کردن، نمايش تصويري نقشه‌هاي اطلاعاتي و سرانجام ارائة نتايجي که
از نظر فضايي به سطح سيارة زمين مربوط است (شکوئي،37:1373).
مکانيابي از جمله تحليل‌هاي مکاني است که اهميت زيادي در کاهش هزينه‌هاي ايجاد و راه‌اندازي فعاليت‌هاي مختلف دارد. به همين دليل در انجام پروژه‌هاي اجرايي از مراحل مهم و تأثير گذار به شمار مي رود. امروزه با توجه به توانايي‌هاي سامانة سيستم اطلاعات جغرافيايي(GIS) در مديريت و تجزيه تحليل داده‌هاي مکاني، فضاي بسيار کارآمدي براي انجام مراحل مختلف و تحليل‌هايي مانند مکانيابي ايجاد شده است. همچنين اهميت مکانيابي به عنوان مرحلة تعيين کنندة اکثر هزينه‌هاي احداث و ساير برنامه‌هاي اقتصادي پروژه‌ها، آن را مورد توجه مديران و تصميم گيرندگان نيز قرار داده است که نتيجة آن استفاده از روش هاي مختلف تصميم گيري براي مکانيابي است. بنابراين استفاده از چنين روش‌هايي در GIS براي اجراي مکانيابي، نتايج دقيق تري را ممکن است ارائه دهد(آزادي نجات،105:1386).
2-3 پویش تاریخی مکان یابی
انسان همیشه مایل بوده است که با توجه به هزینه‌ی کمتر، سود بیشتر و دسترسی به منابع، مکان فعالیت خود را در نظر بگیرد. بنابراین نکته ای که همواره باید درباره‌ی نظریه های مکان یابی و ساختار اراضی ذکر شود این است که تمام آنها بر اصول مکانیسم بازار مبتنی است (عابدین درکوش،4:1372).
میتوان گفت مکان گزینی از ابتدای استقرار انسان هوشمند در زمین جهت دستیابی بشر به منابع غذا، پیدا کردن محل کمین در شکار و جنگ، ایجاد سر پناه و محل کار صورت گرفته، ولی استفاده از روش‌های علمی و مدرن در اواخر قرن گذشته خصوصا پس از جنگ جهانی دوم با پیشرفت ریاضیات و ظهور رایانه رایج شده است. در این راستا تئوری ها، نطریه ها و مدل های مختلفی ارائه شده است که هر کدام دارای مزایا و معایبی می باشد و برای کاربری های خاصی در نظر گرفته شده اند. در این نظریه‌ها سعی در کمی نمودن عوامل تأثیر گذار بر فرایند مکان گزینی بوده است و به ناچار که به نوعی این خصوصیت (کمی شدن) را نداشته اند، از مزایا کنار گذاشته شده اند.
مباحث تئوریک برنامه‌ریزی مکانی ابتدا توسط دانشمندان علوم اجتماعی مطرح گردیده و سپس در جغرافیا و برنامه ریزی شهری تسری یافت، تئوری‌های پرفسور پارسونز در خصوص روابط اجتماعی فضای کنش و واکنش یا حوزه‌ی عمل و عکس العمل، تئوری لوییس، استرونس در خصوص ساخت حوزه های فرهنگی و تئوری حوزه های لوین جملگی به بررسی روابط متقابل بین انسان‌ها و محیط پرداخته اند (اکبری، 1385: 18).
اولین کارهای مربوط به مباحث مکانیابی توسط لانهارد و وان تونن انجام شده است.کلیه ی نظریه‌ها با بکارگیری تکنیک های مختلف سعی می کنند که عوامل مؤثر بر استقرار فضایی فعالیت‌های گوناگون شهری را بشناسند (عابدین درکوش،80:1372).
2-4 نظریه های مکان یابی
نظریه های مکان یابی را وان تونن در سال 1826 در زمینه فعالیت‌های کشاورزی ابداع نمود. سپس لانهارد در سال 1882 و 1885 نظریه های مکان یابی را در صنت مطرح کرد، ولی چارچوب منظم و علمی این نظریه در مکان یابی صنعتی توسط آلفرد‌و بر آلمانی در سال 1909 شکل گرفت. بعد ها کریستالر و لوش در پیشرفت و گسترش آن در قالب نظریه های مکان‌مرکزی، نقش مؤثری ایفا کردند و در سال‌های بعد هوور و ایزارد در ایالات متحده و فرانسوا پرو در فرانسه، در نظریه های قطب رشد، آن را توسعه و بسط دادند (بند علی، 1387: 61).
2-4-1 نظریه ی وان تونن
وان تونن اقتصاد‌دان آلمانی در مطالعات خود به این نتیجه رسید که در قیمت فروش
تولیدات کشاورزی در بازار معین، علاوه بر تأثیر عوامل تولید عامل دیگری که همان تعرفه‌ی حمل و نقل می باشد اثر می گذارد. بنابراین تولیداتی که فراتر از فاصله ی معینی به بازار می رسد نمی‌توانند برای تولید کننده سود‌آور باشد. وان تونن عوامل اثر گذار بر قیمت یک محصول کشاورزی را عوامل تولید و حمل و نقل دانسته و در مکان یابی نوع کشتزارها در اطراف بازار به عوامل فاصله اهمیت داده است(فرید،504:1375).
2-4-2 نظریه مکان یابی بر مبنای مسائل زیست محیطی
مناسبترین مکان، مکانی است که از آن کمترین فشار ممکن بر محیط، خود کاربری و سایر کاربری ها وارد آید. میتوان بر پایه ی این نظریه به انتخاب مناسب ترین مکان جهت استقرار هر یک از کاربری های شهری مبادرت ورزید. از این دیدگاه، مناسب ترین مکان میانگینی است میان سه عامل نیازهای مکانی کاربری، آثار متقابل کاربری‌ها بر یکدیگر و آثار هر کاربری بر محیط(بهرام سلطانی،577:1371).
2-4-3 تئوری آکتور1
بر اساس این تئوری گروه‌هایی که از نظر آنها مکان خدماتی مورد نظر اهمیت دارد و ذی نفع و ذی نفوذ محسوب می گردند مورد توجه قرار گرفته و بر اساس نظرشان ارزش عوامل مشخص می گردد.
مثلا در مورد مراکز خدمات درمانی گروه های ذی نفع، مردم به عنوان مصرف کنندگان هستند و مراکز درمانی به عنوان ارائه دهندگان خدمات و منبع درآمدی، در نتیجه در مکان یابی این مراکز باید عوامل آسایش و راحتی مردم و فاکتورهای درآمد‌زایی برای مراکز خدمات درمانی در نظر گرفته شود (پویان،1379: 43).
2-5 کاربرد مدل در جغرافیا
در سال های بعد از جنگ جهانی دوم علم جغرافیا در اروپا و به خصوص در آمریکا، دستخوش انقلاب عظیمی شد که از آن به عنوان انقلاب کمی یاد می شود. با توجه به این دگرگونی، علم جغرافیا از آن شیوه سنتی توصیفی خارج گشته و برای بیان دقیق مطالب جغرافیایی از اعداد و ارقام که از مطالعه پدیده های طبیعی و انسانی حاصل می آید، سود برد. ارائه نظریه های مکان کشاورزی فن تونن (1826)، آلفرد وبر (1909)، کریستالر (1933)، زمینه را برای پیدایش مکتب سازمان فضایی، هموار ساخت. فرد کورت شیفر (1904-1953)، اقتصاد دان آلمانی در سال 1953، با ارائه مقاله‌ی معروف تحت عنوان، استثناگرایی در جغرافیا، موضع ریچارد هارتشورن را در کتاب ماهیت علم جغرافیا، مشتمل بر بررسی این علم جدا از سایر علوم به شدت زیر سؤال می برد و بیان می‌کند که جغرافیا اساساً از علوم قانونمند است (حکمت نیا و موسوی، 1385: 35). نگرش علمی و سیستمی به جغرافیا به عنوان علم پراکندگی، جغرافیا را بیش از پیش به علوم ریاضی وابسته کرد. بنابراین روش های کمی و آماری وارد جغرافیا شد، که از آن به عنوان انقلاب کمی یاد می کنند. یکی از دستاوردهای انقلاب کمی، ساخت مدل ها بود، با رواج رایانه، در سال 1960 در غرب نوعی برنامه‌ریزی سیستمی بوجود آمد که اساس آن بر مدل استوار بود، به طوری که با ساختن مدل‌ها، می توان تصویری از واقعیت را بیان نمود. امروزه با تخصصی شدن علوم جغرافیا در شاخه های مختلف، کاربرد روش های کمی و مدل ها اهمیت زیادی یافته است. اگرچه تنها با استفاده از مدل نمی توان به تجزیه و تحلیل سیستم واقعی دست یافت، ولی آنها به مثابه ابزاری قانونمند، برای درک بهتر پدیده های جغرافیایی و سیستم واقعی و پیش بینی آنها کمک فراوانی می کنند. به نحوی که پیتر هاگت یکی از جغرافیدانان برجسته معتقد است که دنیای واقعی خیلی پیچیده است، لذا جغرافیدانان برای سهولت در مطالعه، به ساختن مدل ها پرداخته اند (بند علی، 1387: 70).
امروزه کاربرد روش های متعدد مدل ها در مطالعات فضایی، منطقه ای و مسائل شهری قدمت زیادی یافته است، به گونه‌ای که به منظور دستیابی به تعادل در توزیع فضایی منابع و خدمات‌رسانی نیز مورد استفاده قرار می گیرند (بندعلی،1387 :71).
2-6 مدل های مکان یابی
با توجه به سیر تحول تئوری‌ها ونظریه‌های مکان یابی، مدل‌های مکانیابی را از نظر تکامل و توسعه ی زمانی به سه دوره تقسیم کرده اند :
فرموله کردن مسأله ( از ابتدای قرن 20 تا 1940)
کاربرد مدل‌ها در بخش صنعت ( دهه های 1950 تا 1960)
توسعه مدل‌ها در بخش عمومی و خدمات رسانی (1970 به بعد).
وقتی این مطالعات از نظر تاریخی ارزیابی می‌شوند تأکید فوق العاده آنها روی هزینه‌های مرتبط با حمل و نقل که منتج از فاصله می باشد، بوضوح نمایان می شود. به طور کلی عامل فاصله، یک شاخص مهم برای برنامه ریزان و مدیران می باشد، اما تمرکز در فاصله و استثنا کردن سایر شاخص ها ممکن است مانند یک تمرین بی‌حاصل نگریسته شود. ولی در همان حال اهمیت فاصله فیزیکی بر سایر معیارها تسلط دارد. خصوصا در حالت‌های فوریت و اضطرار، مانند اعزام آمبولانس به محل بیمار یا خودروهای آتش‌نشانی به محل حریق ( خواجه ارزانی، 1384: 499).
2-6-1 مدل منطق بولین1
این مدل روشی برای بازیابی داده ها با استفاده از قوانین منطق بولی برای عمل کردن بر روی خواص مکانی و توصیف هاست. جبر بولی از اپراتورهای and، or، xor، not برای مشاهده اینکه آیا شرط مخصوصی درست است یا غلط استفاده می کنند (بارو، 1376: 181). در این مدل، وزن‌دهی به واحدها در هر لایه اطلاعاتی بر اساس منطق صفر و یک است. به عبارت دیگر هر واحد در نقشه یا مناسب است یا نامناسب، به تعبیر دیگر یا سازگار است یا ناسازگار، و حد وسطی وجود ندارد. در این نماگر and اشتراک و نماگر or اجتماع مجموعه ها را استخراج می کند. به عبارت دیگر نماگر andتنها پیکسلی است که در تمامی نقشه‌های پایه ارزش یک دارد و در نقشه های نهایی ارزش یک خواهد داشت و جزء مناطق مناسب قرار می گیرد. اما نماگر or پیکسلی را که فقط از نظر یک نقشه پایه مناسب بوده و ارزش یک داشته باشد و از لحاظ سایر لایه های اطلاعاتی دارای ارزش صفر باشد در نقشه خروجی و تلفیق یافته، ارزش یک داشته و مناسب تشخیص می دهد (آل شیخ و دیگران، 1382 :26). عملگر محدود کننده «یا» با نماد «xor» نمایش داده میشود و برای این استفاده می شود که یکی از شرایط مطرح شده را تعیین کند نه هر دو را (جان استار جفری،1377: 144).
مزیت و امتیاز دیگر این رویکرد سهولت و سادگی آن است، ترکیب منطقی نقشه ها در GIS به طور مستقیم قابل قیاس با انباشتن فیزیکی نقشه ها بر روی یک میز نور است، اما به طور معمول مناسب نیست که برای هر یک از معیارهای ترکیب شده اهمیت یکسان قائل شد. معیارهای مختلف باید بسته به اهمیت نسبت خود وزن داده شوند ( کارتر، 1379: 404).
2-6-2 مدل همپوشانی شاخص ها1
در این مدل نقشه های ورودی بته به اهمیتشان نسبت به فرضیه مورد نظر وزن دار می شوند. ساده ترین نوع وزن دار کردن شاخص ها وقتی است که نقشه ها دوتایی باشند و هر نقشه یک عامل وزنی منفرد داشته باشد.با این حال وقتی نقشه های چند کلاسه استفاده شوند، هر کلاس از نقشه یک امتیاز یا وزن متفاوت به خود می گیرد که این باعث می شود سیستم وزن دار کردن قابل انعطاف گردد ( نقیبی، 1382: 17).
2-6-3 مدل منطق فازی2
شیوه‌های بهینه‌سازی که کامپیوترها به کمک آنها استدلال های بشری را شبیه سازی می کنند، چندین دهه در رأس تحقیقات علمی قرار داشتند و در پیشرفت سیستم های توانمند در دهه های 1970 و 1980 میلادی مؤثر بوده اند. ظهور مدل سازی‌های مجموعه فازی یکی از نتایج آن است در نظریه های سنتی مجموعه های عوارض با توجه به شامل شدن یا نشدن آنها در یک مجموعه خاص طبقه بندی می شوند. برای مثال، اگر در یک طبقه بندی شهرهای بزرگ بر مبنای جمعیت بیش از 10000 سکنه تعیین شوند، یا یک شهر با جمعیت 100000 نفر سکنه در گروه شهرهای بزرگ و یک شهر با 99000 نفر سکنه جزء شهرهای کوچک محسوب می‌شوند. در حالی که طبق نظریه مجموعه فازی عضویت جزئی یک مجموعه با دادن ضرایب بین صفر ( عدم عضویت ) و یک ( عضویت کامل ) به عوارض طبقه بندی شده امکان پذیر می شود ( مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران، 1376: 230). در نظریه مجموعه های کلاسیک، عضویت یک مجموعه به صورت درست یا غلط تعریف می شود اما، عضویت در یک مجموعه فازی بر اساس مقیاسی از یک ( عضویت کامل ) و صفر ( عدم عضویت کامل ) بیان می شود. یعنی هر شی x در مجموعه فازی x یک عضویت به وسیله تابع عضویت که به (x)µ شناخته می شود، دارد که مقادیر آن بین صفر و یک است. تئوری فازی می تواند برای اهمیت‌دهی به نقش الگوهای مختلف دخیل در فرآیند تلفیق به کار گرفته شود. زیرا مجموعه فازی با طبیعت و واقعیت موضوعات تصمیم گیری درگیر میشود ( نقیبی، 1382: 19).
2-6-4 مدل احتمالی بیزین
این مدل برای ترکیب نقشه‌ها از مفاهیم احتمالات استفاده می کند و عمدتا برای نقشه‌های چند حالته ( مثل نقشه های زمین شناسی) که طبقه‌بندی شده‌اند و سطوح بالایی از معیارها را به کار می برند، مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از مفاهیم اصلی نگرش بیزین احتمال مقدم و مقدم تر است. احتمال مقدم می تواند به وسیله سایر منابع اطلاعات تغییر پیدا کند ( محمدی، 1381: 57).
2-6-5 مدل های وزن دهی به معیارها1
روش های وزن دهی مختلفی جهت ارزیابی اهمیت معیارها برای تصمیم گیران وجود دارد. این روش ها شامل روش رتبه ای، روش نسبی، روش مقایسه دوتایی و روش تحلیل توازن می باشد. تفاوت این روش ها در اصل تئوری، دقت، سهولت کاربرد و قابل فهم بودن آن برای تصمیم گیران است (عبادی، 1385: 32). در این پایان نامه از روش مقایسه زوجی استفاده شده است. این روش به دلیل داشتن مبانی تئوریک قوی، دقت بالا، سهولت استفاده، دارا بودن ارزش، اعتبار و درستی و دقت نتیجه، یکی از معتبرترین و پرکاربردترین روش ها می باشد. مقایسه در این روش بر اساس قضاوت‌های نظری انجام و نسبت آنها به صورت کیفی بیان می گردد. نسبت های یاد شده، با مقادیر کمی بین 1-9 بیان می گردند. در این روش به منظور اجتناب از خطاهای شخصی یا سلیقه ای می توان از نظرات متخصصین استفاده نمود(Bowen,1990:135).
2-6-6 مدل سطح جاذبه
مفهوم سطح جاذبه در تجزیه و تحلیل فضایی از قانون مشهور جاذبه نیوتن گرفته شده است. بر مبنای قانون جاذبه نیوتن، مرکز جاذبه نقطه‌ایست که در آن توازن و تعامل یک شیء حاصل شود. در تجزیه و تحلیل فضایی، مرکز جاذبه یک ناحیه جایی است که در آن حداکثر قابلیت دسترسی حاصل شود. حداکثر قابلیت دسترسی، بیانگر مرکز جاذبه ایست که فاصله حداقل به تمام نقاط داشته باشد. یافتن مرکز جاذبه می تواند فرآیند مکانیابی را بهینه سازد و می تواند به برنامه ریز کمک کند که بهترین مکان را برای یک فعالیت پیدا کند (الماسی پور، 1380: 15).
2-6-7 مدل‌های روی هم گذاری و ترکیب لایه های اطلاعاتی با هم دیگر
در عملیات روی هم گذاری دو یا چند نقشه با هم ترکیب می شوند. ارزش نقشه خروجی در هر نقطه تابعی از ارزش های نقشه های ورودی در همان نقطه می باشد. در سیستم های اطلاعات جغرافیایی، توانایی تلفیق داده‌های به دست آمده از دو منبع و همپوشانی نقشه بر روی یکدیگر، یکی از عملکردهای مهم آنها یکی روی دیگری و تشکیل لایه جدید امکان پذیر می گردد (هایوود و همکاران، 1381: 118).
عملیات انطباق با قرار دادن لایه ها بر روی یکدیگر به دو صورت منطقی و حسابی صورت می گیرد. انطباق حسابی شامل عملیاتی نظیر جمع، تفریق، تقسیم و ضرب مقادیر در لایه ها با مقادیر مربوط در یک لایه دیگر می باشد.
انطباق منطقی شامل یافتن آن مناطقی است که در آن ها یک مجموعه مشخص از شرایط صادق باشد. برای مثال مناطق مناسب برای ساختن یک کلبه روستایی ممکن است مناطقی باشد که در آنها پوشش گیاهی جنگلی وجود داشته، دارای خاک خشک و دامنه‌ای آفتاب گیر باشند. اگر پوشش گیاهی و خاک و جهت دامنه های هریک در لایه‌ای جداگانه در GIS قرار گرفته باشند، آن گاه برای تعیین موقعیت‌هایی که در آنها این شرایط صدق کنند، میتوان از عملیات منطقی استفاده نمود( آرنوف، 1375: 212).
عملیات منطقی در تابع روی هم‌گذاری، بر پایه جبر بولین استوار هستند و معمولا برای تفکیک مناطقی که دارای مجموعه‌ای از شرایط و ویژگی های مورد نظر می باشند، کاربرد دارند.
در ضمن یکی از شروط لازم برای انجام عملیات روی هم‌گذاری، برخورداری تمامی نقشه‌های ورودی از سیستم مختصات یکسان و همچنین صحت مکانی بالای پدیده‌ها می باشد. بعلاوه بر داده‌های رستری اندازه سلول تمامی نقشه‌های ورودی نیز باید با هم برابر باشند ( مخدوم و دیگران، 1380: 63).
2-6-8 مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از کارآمدترین تکنیک های تصمیم گیری است که اولین بار توسط توماس ال ساعتی در سال 1980 مطرح شد (زبردست، 1380). این تحلیل از جامع ترین سیستم های طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است، زیرا امکان فرموله کردن مسائل را به صورت سلسله مراتبی فراهم می‌کند. این روش ابزاری قدرتمند و انعطاف پذیر برای بررسی کمّی و کیفی مسائل چند معیاره می باشد که خصوصیات اصلی آن بر اساس مقایسه زوجی می باشد (Ngai, 2005: 29). به همین جهت در این تحقیق برای ارزش دهی به معیارها و انتخاب مکان مناسب از این مدل استفاده می کنیم. روش مبتنی بر فرآیند تحلیل سلسله مراتبی بر پایه ی سه اصل قرار دارد: تجزیه، قضاوت مقایسه ای و ترکیب اولویت ها. اصل تجزیه مستلزم آن است که مسئله تصمیم گیری را به سلسله مراتبی که دربرگیرنده عناصر اصلی مسئله است تجزیه کند. بنابراین اصل قضاوت مقایسه ای لازم است که در سطح مورد نظر از ساختار سلسله مراتبی و در ارتباط با منشأ آنها در سطح بالاتر به مقایسه دو به دو از عناصر مورد نظر پرداخته شود. بنابر اصل ترکیب نیز با در نظر گرفتن هر یک از اولویت‌های محلی مبتنی بر نسبت – مقیاس که در سطح متفاوتی از سلسله مراتب به دست آمده است، مجموعه مرکبی از اولویت‌های مربوط به عناصر در پایین ترین سطح سلسله مراتبی ( یعنی گزینه ها ) ایجاد می گردد. با در نظر گرفتن این اصول، روش کار مبتنی بر AHP سه مرحله اصلی دارد:
ایجاد سلسله مراتب AHP: اولین قدم در روش کار مبتنی بر AHP ، تجزیه مسأله تصمیم در قالب طیفی از سلسله مراتبی است که در برگیرنده مهم ترین عناصر مسأله تصمیم گیری است. ساختار سلسله مراتبی AHP اغلب 4 سطح دارد: هدف عالی، اهداف عینی، صفات و گزینه ها (پرهیزگار، 1385: 364).
مقایسه عناصر تصمیم گیری در قالب دودویی باهم دیگر: در روش AHP مقایسه دودویی به عنوان سبک پایه مورد استفاده برای اندازه گیری به حساب می آید. مقایسه دودویی در سه مرحله شکل می‌گیرد:
الف) بسط یک ماتریس مقایسه ای در هر سطح از ساختار سلسله مراتبی که از بالا به پایین قرار دارد، ب) محاسبه وزن ها در هر سطح از ساختار سلسله مراتبی، ج) برآورد نسبی پایندگی یا سازگاری. البته باید توجه داشت که روش کار مبتنی بر مقایسه دوبه دو را فقط می توان در رابطه با تعداد نسبتاً کوچکی از عناصر مطرح در هر سطح از سلسله مراتب تصمیم گیری به کار گرفت. لذا این روش تنها مبتنی بر مسائل علمی است که تعداد نسبتا کوچکی گزینه دارند (بنایی و کاشانی،1989: 685).
ایجاد یک درجه بندی کلی از اولویت ها: در قدم نهایی برای ایجاد وزن های مرکب، وزن های نسبی مربوط به سطوح بدست آمده را تجمیع می کنیم. این امر به کمک یک توالی از ضرب‌های مربوط به ماتریس وزن‌های نسبی در هر سطح از ساختار سلسله مراتب صورت می گیرد. وزن مرکب نمایانگر درجه بندی گزینه ها در رابطه با هدف کلی است، این وزن ها مبنایی محسوب می شود که بر اساس آن می توان به اتخاذ تصمیمات پرداخت (پرهیزگار، 1385: 366).
2-6-9 مدل مکانیابی تخصیص1
مدل‌های مکان یابی تخصیص، مکان‌هایی را برای مراکز خدمات مشخص می کنند و اختصاص تقاضا برای مراکز بر اساس موضوعات خاصی را فراهم می کنند تخصیص برنامه ای در محیط شبکه است که تحلیل‌های اختصاص منابع را انجام می دهد. این برنامه نزدیک ترین مرکز ( حداقل هزینه سفر) را برای هر اتصال در شبکه پیدا می‌کند. برای نمونه تخصیص را می توان برای یافتن نزدیک ترین ایستگاه آتش نشانی به هر خیابان شهر یا مشخص کردن نزدیک ترین مدرسه به هر دانش آموز مورد استفاده قرار داد. تخصیص، این امکان را فراهم می‌سازد که مدلی برای چگونگی توزیع میان مراکز مختلف ( مانند مدارس، ایستگاه های آتش نشانی یا سایر مراکز خدماتی) و خطوط اطراف آنها (که ممکن است خیابان‌های، خطوط برق و غیره باشد) به وجود
آورد (عزیزی،1383: 54).
تخصیص منابع تا زمان رسیدن به حداکثر مقاومت به حرکت، یا رسیدن به ظرفیت هر مرکز و به صورت تجمعی از اتصال های اختصاص یافته به هر مرکز ادامه می یابند. برای مثال به منظور یافتن خیابان هایی که در فاصله زمانی 5 دقیقه از یک ایستگاه آتش نشانی می باشند، بایستی مقدار حداکثر مقاومت به حرکت را به میزان 5 دقیقه برای شبکه تعریف کرد. مدل تخصیص مکان یابی برای یافتن موقعیت بهینه مراکز خدماتی که به تمام کاربران به بهترین وجه قابل دسترس می باشند، توسعه یافته اند. این مدل ها ارتباط بین خدمات بالقوه و استفاده‌کنندگان مشخص شده برای آن (تخصیص) را بهینه می سازد (اسمعیلی، 1381: 48).
2-7 شاخص‌های مکان یابی
شاخص‌های مورد استفاده در مکان یابی نسبت به نوع کاربرد آنها متفاوت هستند. اما همه‌ی آنها در جهت انتخاب مکان مناسب همسو می شوند. استفاده از این شاخص‌ها نیاز به داشتن اطلاعات صحیح و کامل از مکان دارد و دستیابی به اطلاعات نیازمند تحقیقات گسترده و جامعی است که تنها پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده و ارزیابی آنها، امکان تصمیم گیری مکانی وجود دارد (فخری، 15:1378).
2-7-1 ماتریس سازگاری
کاربری‌هایی که در یک منطقه استقرار می یابند نباید موجب مزاحمت و مانع اجرای فعالیت‌های دیگر گردند.کاربری‌های همجوار می بایست با یکدیگر کاملا سازگار باشند. برای تعیین میزان سازگاری و ناسازگاری بین دو کاربری باید مشخصات و نیازهای مختلف هریک را برای انجام دادن فعالیت های عادی آن تعیین و سپس با مقایسه این مشخصات موارد توافق و عدم توافق را مشخص کرد، زمینه‌های قابل بررسی در این مورد عبارت اند از: اندازه و ابعاد زمین، شیب زمین و شبکه ارتباطی، تأسیسات و تجهیزات، کاربری های وابسته، کیفیت صدا، میزان نور، بو دید و منظره.
همچنین نیازهای هر کاربری را بر اساس استانداردهای کمی و کیفی موجود تعیین وسپس آنها را با هم مقایسه می کنند و چنانچه مشخصان بدست آمده با یکدیگر مساوی یا نزدیک به هم باشند، سازگارند و در غیر اینصورت ممکن است نسبتا ناسازگار یا کاملا ناسازگار باشند (بحرینی،1377 :193-191).
2-7-2 ماتریس ظرفیت
هر فعالیت شهری مقیاسی دارد، همچنان که ساختار یک شهر از نظر کالبدی سطوح مختلفی دارد و چنانکه دو مقیاس مذکور با یکدیگر منطبق باشند، هر کاربری عملکرد مناسبی خواهد داشت و اگر نباشد مشکلات عدیده ای را برای هر دو پدیده بوجود خواهد آورد. از طرف دیگر هر سطح از ساختار فضایی شهری نیز تنها ظرفیت پذیرش مناسبی از فعالیت‌ها را دارد ( بحرینی، 1377 :197-195).
2-7-3 ماتریس مطلوبیت
در این ماتریس سازگاری بین کاربری و محل استقرار آن ارزیابی می شود و بر این اساس می توان گفت که هر کاربری طبق ویژگی های خاص آن برای محل خاصی مناسب است و هر محلی نیز کاربری خاص خود را می‌طلبد. برای تهیه‌ی ماتریس باید خصوصیات و نیازهای هر کاربری با ویژگی های محل استقرار تطبیق داده شود. خصوصیات محل استقرار ممکن است این عوامل باشند، اندازه و ابعاد زمین، موقعیت، شیب، خصوصیات فیزیکی زمین، دسترسی، تأسیسات و تجهیزات، صدا، هوا، بو و کاربری‌های همجوار.
با مقایسه ی عوامل مذکور می توان نتیجه گرفت که محل هر کاربری کاملا مطلوب، نسبتا مطلوب، نامطلوب و یا کاملا نامطلوب است و بر اساس آن تصمیم مناسب را گرفت (بحرینی،1377
:195-194).
2-7-4 ماتریس وابستگی
گاهی اوقات فعالیت یک کاربری وابسته به فعالیت یا فعالیت‌های دیگر کاربری‌هاست.در این ماتریس میزان وابستگی کاربری‌ها به یکدیگر و لزوم همجواری آنها بررسی می شود.
اما مطالب مهم در ارزیابی کاربری اراضی شهری رابطه ی بین کاربری‌هاست، چرا که در تأثیر و تأثر کاربری های شهری امکان دارد حوزه‌ی عمل آنها با یکدیگر تداخل داشته باشد و پارامتر فاصله می تواند آثار آنها را کم کند، طوری که در کاربری‌های ناسازگار نسبت به هم بی تفاوت باشند. مانند پالایشگاه و منطقه‌ی مسکونی که فاصله‌ی زیادی از هم دارند. به طور کلی در ارزیابی برای دقت در این امر لازم است یک کاربری که در موقعیت خاصی قرار گرفته با کاربری دیگر در موقعیت خاص خود بررسی و ارزیابی شود(بحرینی،1377 :199-198).
2-8 توابع GIS
2-8-1 توابع پیوستگی1
علامت مشخصه توابع پیوستگی این است که در این نوع عملیات از توابعی استفاده می شود که مقادیری را بر روی منطقه مورد مطالعه باهم جمع می کند یعنی آنها نیاز به آن دارند که یک یا چند مشخصه توصیفی ارزیابی و نتیجه کلی به صورت مرحله به مرحله حذف گردد. هر مرحله نشان دهنده یک حرکتی در فضا مثلا حرکت در یک قسمت 100 متری از یک خیابان می باشد. نتیجه کلی ممکن است به صورت کمّی از قبیل، مجموع یکسری فواصل مکانی یا مجموع زمان سفر باشد و یا به صورت کیفی باشد مانند این مسأله که یک نقطه هنوز قابل مشاهده است یا خیر. پارامترهای اساسی مورد نیاز برای توابع پیوستگی عبارت اند از:
مشخصاتی درباره چگونگی ارتباط متقابل عناصر فضایی با یکدیگر ( مثل جاده ها)
مجموعه قواعد برای تعیین حرکات مجاز در این روابط متقابل
یک واحد اندازه گیری
برای نمونه یک تابع پیوستگی را برای حرکت در خیابان‌های یک شهر در نظر بگیرید. برای تعریف چگونگی ارتباط عناصر فضایی با یکدیگر از یک نقشه خیابان‌های شهر می توان استفاده نمود. قواعد حرکت می تواند جهت حرکت در خیابان‌های یک‌طرفه و سرعت‌های مجاز باشد و واحد اندازه گیری هم می تواند فاصله باشد (اسمعیلی، 1381: 44).
رایج ترین انواع توابع پیوستگی عبارت اند از:
مجاورت، نزدیکی، شبکه، توابع انتشار، توابع جریان و توابع قابلیت دید (اسمعیلی،1381: 45).
2-8-2 عملیات همسایگی1
عملیات همسایگی به ویژه برای ارزیابی مشخصه یک منطقه محلی مفید می باشد، مثلا برای یافتن تمامی مناطق مسکونی داخل حوزه یک مدرسه یا پارک (الماس پور، 1380: 26).
بسیاری از عملیات همسایگی باید به وسیله نوع تقسیم بندی مورد نظر اجرا شوند. به این دلیل معمولا از مدل دسترسی استفاده می گردد. در بعضی از سیستم‌های برداری داده‌های جغرافیایی به فرم رستر به منظور انجام آنالیز‌های تبدیل و بعد مجدداً به فرمت برداری برگردانده می شوند و برخی از سیستم های برداری، همسایگی را مستقیماً ایجاد کرده و آنها را به وسیله نوعی عملیات انطباق بر روی داده جغرافیایی منطبق می کنند (پوراسکندر، 1380: 26).
معمولی ترین انواع این نوع عملیات عبارت اند از: تابع جستجو، توابع توپوگرافیک، تابع تیسن و توابع درون یابی.
2-8-3 پلیگون های تیسن
پلیگون های تیسن تعریف کننده مناطق منحصر به فرد نفوذ یا تأثیر در اطراف مجموعه ای از نقاط می باشد (الماس پور، 1380: 27). پلیگون های تیسن برای پیش‌بینی مقادیر در نقاط اطراف یک نقطه مشاهده مورد استفاده قرار می گیرند. این روش دارای محدودیت‌هایی است، به عنوان مثال تقسیم بندی یک منطقه به پلیگون های تیسن کاملا وابسته به موقعیت نقاط مشاهده است و ربطی به چگونگی توزیع طبیعی پدیده مورد مطالعه ندارد و بالاخره اینکه در پلیگون‌های تیسن این مطلب در نظر گرفته نمی شود که نقاط نزدیک به یکدیگر شبیه‌تر از نقاط دور خواهند بود، یعنی فرضی که معمولا در تجزیه و تحلیل‌های جغرافیایی مناسب می باشد (اسمعیلی، 1381: 44).
2-9 کاربرد GIS در مدیریت بحران
مدل سازی برای تعیین نقاط آسیب پذیر و روند‌های آینده.
امکان آگاهی از میزان وسعت تخریب ایجاد شده در شهرها.
مکان گزینی نقاط سکونتگاهی با در نظر گرفتن نوع خاصی از بلایای طبیعی.
تعیین نقاط مخاطره آمیز (سیل خیز، زلزله خیز و ...).
تعیین الگوی توسعه فیزیکی شهر در رابطه با جهات گسل.
ایجاد سیستم‌های پشتیبانی از تصمصم‌گیری‌های فضایی در هنگام بروز بحران و تهیه سناریوهای تصمیم‌گیری در مواقع بحرانی.
تعیین الگوی توزیع مکانی کاربری‌های مختلف در رابطه با مخاطرات طبیعی.
تجزیه و تحلیل و تعیین بهترین مسیر دسترسی به مراکز بحران زده.
توزیع فضایی مناسب خدمات فوریتی ( آتش نشانی، مراکز درمانی و ...) در رابطه با میزان جمعیت مناطق مخاطره آمیز شهری.
ارزیابی تأثیرات مخاطرات محیطی پس از بحران و قبل از بحران.
تحلیل الگوهای توزیع و تراکم جمعیت در رابطه با توزیع مکانی مناطق مخاطره آمیز (زنگی آبادی و دیگران، 1391: 156).
2-10 مکان گزینی به روش GIS
مکان گزینی به روش GIS طی مراحل زیر صورت می گیرد:
ابتدا مجموعه ای از معیارها برای انتخاب مکان تعریف می شود.
معیارها ارزش گذاری می شوند.
معیارها به لایه های موضوعی تبدیل می شوند.
با استفاده از توابع تحلیلی (حاشیه گذاری، برهم نهی) تعدادی مکان مناسب استخراج میشود.
مکان های استخراج، تحلیل و بررسی می شوند و از بین آنها مناسبترین مکان انتخاب می شود، گزینش مکان مناسب از بین تعدادی انتخاب مشابه می تواند با استفاده از روش های MCDM صورت پذیرد و بدین ترتیب در مرحله ی تعداد بدیل های موجود کاهش می یابد با تعیین یک ارزش آستانه برای معیارهای ارزیابی و محدود تر نمودن آن در مراحل نهایی ارزیابی دقیقتر و سریعتر خواهد بود بویژه زمانی که بدیل ها خیلی زیاد شده باشند این روش سریعتر به نتیجه خواهد رسید(اسمعیلی، 1381: 49).
2-11 جمع بندی
آشنایی با تعاریف و مفاهیم به کار گرفته شده در یک پژوهش و آگاهی از نظریات و دیدگاه‌های صاحب نظران و متخصصان موضوع، به درک بهتر آن کمک مؤثری می نماید. این فصل شامل تعاریف واژه‌ها و اصطلاحات کلیدی و پرکاربرد و مفاهیم جغرافیایی همچون شهر، برنامه ریزی شهری، مکان یابی و ... می باشد. همچنین به بررسی و معرفی نظریه ها، روش ها و تکنیک‌های به کار گرفته شده در این پژوهش پرداخته ایم، که شامل روش فازی، جاذبه، AHP و می باشد.
منابع و مآخذ
آذر، عادل و علی رجب زاده، (1387): نتیجه گیری کاربردی رویکرد (MADM)، نگاه دانش، تهران.
آرنوف، استان (1375): سیستم های اطلاعات جغرافیایی، مترجم سازمان نقشه برداری كشور(مدیریت سیستم های اطلاعات جغرافیایی)، انتشارات سازمان نقشه برداری کشور، تهران.
آزادی نجات، سعید، غلامعلی جمالی و حسن قدسی پور (1386): مکان یابی پارک های جنگلی جدید شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و تصمیم گیری چند معیاره، ماهنامه شهرداری ها، شماره 86، تهران.
آقا‌بابایی، محبوبه (1388): تحلیل فضایی ایستگاهها و آتش نشانی شهر خمینی شهر با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
آقايي، احمد، (1386)، طراحي مجموعة فرهنگي تقرچه سميرم، پايان نامةکارشناسي ارشد رشتة معماري دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان.
آل شیخ، علی اصغر و شهرام حسینیان، (1385): مکان یابی بهینه کاربری اراضی شهری با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی( نمونه موردی: فضای سبز شهر یاسوج)، همایش ژئوماتیک، تهران.
آل شیخ، علی اصغر، حسین هلالی و محمد جعفر سلطانی (1382): کاربرد GIS در مکان یابی عرصه پخش سیلاب، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال هفدهم، شماره 4، تهران.
اجاق، سروش، اصغر آل شیخ و محمدرضا ملک (1382): استفاده از منطق فازی و روش تحلیل سلسله مراتبی در تعیین مکان بهینه استقرار ایستگاه های امداد رسانی پس از وقوع بحران ( مطالعه موردی منطقه 10 تهران )،پایان نامه کارشناسی ارشد نقشه برداری، دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی، تهران.
احمدی، لیلا (1390): تحلیل فضایی مدیریت بحران در بخش مرکزی شهر تبریز، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
اخگر، محمدفاضل (1387): بررسی کاربری اراضی شهر مریوان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
اريسيان، نسرين ، شناسايي و معرفي جاذبه هاي اکوتوريسم در شهرستان سميرم ، پايان نامةکارشناسي ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
اژدر، سوسن (1385): لزوم مدیریت بحران زلزله در بافت های قدیمی و تاریخی، مجوعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
اسدی نظری، مهرنوش(1383): برنامه ریزی و مکان یابی اردوگاه های اسکان موقت بازماندگان زلزله، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
اسلامي، عليرضا، ( 1385 ): مكانيابي مراكز امداد و اسكان (نمونه موردي منطقه يك شهرداری)، www.civilica.com.
اسمعیلی، اکبر (1381): بررسی و تحلیل کاربری فضای سبز ( پارک های درون شهری ) از دیدگاه برنامه ریزی شهری( نمونه موردی مناطق 1 و 8 شهرداری تبریز)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
اصغرپور، محمد (1387): تصمیم گیری‌های چند‌معیاره، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
اکبری، محمدرضا (1385): ارزیابی و مکان گزینی اماکن ورزشی و فرهنگسراها با استفاده از GIS ( نمونه موردی: منطقه پنج تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشدرشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه یزد، یزد.
الماس پور، فرهاد (1380): کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل شبکه در مکان
یابی داروخانه ها، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
امیری، فرشاد (1386): مکان یابی پست های فشار قوی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد نقشه برداری دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران.
بارو، پی ای (1376): سیستم اطلاعات جغرافیایی، ترجمه حسن طاهر کیا، انتشارات سمت، تهران.
بندعلی، مریم (1387): تجزیه و تحلیل و مکان یابی میادین میوه و تره بار و بازارهای روز شهر اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
بهرام سلطانی، کامبیز (1371): مجموعه روش ها و مباحث شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
بيات، عزيزالله، (1367):کليات جغرافياي طبيعي ايران، انتشارات اميرکبير، تهران.
بیرودیان، نادر (1385): مدیریت بحران، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، مشهد.
پرهیزکار، اکبر و عطا غفار گیلانده (1385): سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری، انتشارات سمت، تهران.
پوراسکندر، عباس (1380): سنجش توزیع فضایی سوانح آتش سوزی در شهر با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
پورقیومی، حسین (1389): تحلیلی بر توزیع فضایی و مکان یابی خدمات شهری شهر کازرون با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
پورکرمانی، محسن و مهران آرین، (1377): لرزه خیزی ایران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
پورمحمد، بهزاد و هوشمند و محمد رضا مروستی (1383): بحران زمین لرزه و مدیریت آن، ماهنامه شهرداری ها، شماره 68، سازمان شهرداری ها و دهیاریها.
پویان، مریلا (1379): مکان یابی بازارهای مکاره در شهر مشهد، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
تشکر، زهرا (1378): آتش نشانی ها و کاستی های ساختاری، مجله شهرداری ها، شماره 10، تهران.
تقوایی، علی اکبر و سارا نیکوسرشت (1385): مدیریت بحران در شهرها، مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
جان استار جفری، واتسن (1377): مقدمه ای بر سیستم اطلاعات جغرافیایی، ترجمه سید حسن ثناعی نژاد، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول، مشهد.
جلالی، احمدرضا، وحید حسینی جناب، بهرام عبدی فرکوش، مرسده فامیلی و سارا ، بحرینی، (1385): مدیریت بحران در سازمان میراث فرهنگی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
جلالی فراهانی، مجید (1388): مدیریت اماکن تأسیسات و تجهیزات ورزشی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
جمعیت هلال احمر (1383): بم هشدار می دهد، خبرنامه جمعیت ویژه سالگرد زلزله بم، شماره 11.
جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران ( 1385): بلایای طبیعی، نشریه پیام هلال، شماره 121.
جناب، مير سيد علي (1371)، الاصفهان، انتشارات گلها، چاپ دوم.
جوان، جعفر (1383)، جغرافياي جمعيت ايران، انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد، چاپ دوم، مشهد.
حافظ نیا، محمدرضا (1387): مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران.
حبیبی، سیدمحسن و صدیقه مسائلی (1378): سرانه های فضاهای شهری، انتشارات سازمان ملی زمین و مسکن.
حسین زاده دلیر، کریم (1384): برنامه ریزی ناحیه ای، انتشارات سمت، تهران.
حسيني، عليرضا (1371)، مجموعه مقالات انساني و اجتماعي: استانداردهاي حداقل سرانة کاربري اراضي در طراحي هاي شهري، سازمان برنامه و بودجه، شيراز.
حقيقت، عبدالرفيع (1376)، فرهنگ تاريخي و جغرافيايي شهرستان هاي ايران، انتشارات کوش، چاپ اول.
حکمت نیا، حسن و میرنجف موسوی (1385): کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای، انتشارات علم نوین، یزد.
حیات روحی، سعید (1380): سومین همایش علمی و تخصصی سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، شماره 9، تهران.
خواجه ارزانی، مهدی (1384): تحلیل مکانیابی بهینه میادین میوه و تره بار ( منطقه 8 اصفهان )، پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
داداش پور، هاشم (1391): تحلیل فضایی و مکان یابی مراکز اسکان موقت با استفاده از تلفیق فرآیند تحلیل شبکه ای (AHP) و سامانه اطلاعات جغرافیایی، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره اول.
درابک، توماس، (1383)، مدیریت بحران اصول و راهنمای عملی برای دولت‌های محلی، ترجمه توسط مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، شرکت پردازش و برنامه ریزی، تهران.
دفتر فني وزارت آموزش و پرورش، ضوابط و معيارهاي ساختمان هاي آموزشي در ايران، نشرية شمارة1.
دلال پور محمدي، محمد رضا، (1379)، برنامه ريزي مسکن، انتشارات سمت، تهران.
دلفوس، اولیویه (1374): فضای جغرافیایی، مترجم سیروس سهامی، چاپ اول، نشر نیکا.
رحمانی، محمد، مهدی وجودی، سید رمضان موسوی و ساره ملاآقاجان زاده (1385): مدیریت بحران کلانشهر تاریخی تبریز با استفاده از داده های ماهواره ای و GIS، مجوعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
رستگار، موسی (1388): ارائه الگوی مکان یابی بهینه فضاهای ورزشی با استفاده از GIS نمونه موردی شهر زنجان، پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری دانشگاه زنجان، زنجان.
رضازاده خویی، رحیم (1383): دفاع شهری، دانشگاه مالک اشتر.
رضایی، علی اکبر و مریم بختیاری (1390): مدیریت بحران، انتشارات یادآوران، تهران.
رضوانی، علی اصغر (1377): روابط متقابل شهر و روستا، انتشارات پیام نور.
رضويان، محمد تقي (1381)، برنامه ريزي کاربري اراضي شهري، انتشارات منشي، تهران.
روابط عمومی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران (1385): گزارش پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران، مجله همگامان، شماره 9.
رودینی، عزیزاله (1383): فرآیند مدیریت برای توسعه ایمنی و آمادگی در برابر سوانح، مجموعه مقالات مدیریت امداد و نجات، مؤسسه آموزش عالی علمی – کاربردی هلال احمر.
رهنمایی، محمد تقی (1382): مجموعه مباحث و روش های شهرسازی، تهران، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.
زبردست، اسفندیار (1380): کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، نشریه علمی پژوهشی هنرهای زیبا، شماره 10.
زبردست، اسفنديار و عسل محمدي ( 1384 )؛ مكان يابي مراكز امداد رساني (در شرايط وقوع زلزله) با استفاده از GIS و روش ارزیابی چند معیاری AHP، فصلنامه هنرهاي زيبا شماره 21 ،.تهران.
زنگی آبادی، علی، صفر قائدرحمتی و لیلا سلطانی (1391): برنامه ریزی مدیریت بحران زلزله در شهرها، چاپ اول، انتشارات شریعه توس.
زیاری، کرامت الله (1383): برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه یزد، یزد.
سازمان نظام مهندسی ساختمان (1382): ماهنامه شمس، بیانیه شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی کشور به مناسبت زلزله بم، سال اول، شماره سوم، تهران.
سرتیپی پور، محسن (1383): مشکلات مسکن در ایران، دانشکده معماری و شهرسازی، مجله صفه، دانشگاه شهیدبهشتی، تهران.
سرداری، محمدرضا، و رها پولادی (1387): تلفیق GIS و AHP با روش مارینونی، ماهنامه شهر نگار، سال هشتم، شماره 48، تهران.
سرور، رحیم (1383): استفاده از روش AHP در مکان یابی جغرافیایی (نمونه موردی شهر میاندوآب)، فصلنامه پژوهش های جغرافیایی، شماره 49، دانشگاه تهران، تهران.
سعیدنیا، احمد (1378): تأسیسات و خدمات شهری، کتاب سبز شهرداری، جلد دوم، انتشارات سازمان شهرداری های کشور، چاپ سوم.
سيد صدر، سيد ابوالقاسم (1369)، اصول شهرسازي و محاسبات مربوط به آن، انتشارات بهارستان.
شادي طلب، ژاله، (1371)، مديريت بحران، فصلنامه علوم اجتماعي، دوره اول، شماره 3 و 4 انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي.
شجاع عراقی، مهناز، سیمین تولایی و پرویز ضیائیان (1390): مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از GIS (مطالعه موردی منطقه 6 شهرداری تهران)، مجموعه مقالات مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال سوم، شماره دهم.
شکویی، حسین (1373): دیدگاه های نو در جغرافیای شهری، چاپ اول، انتشارات سمت.
شورورزی، حسین (1390): مکان یابی بیمارستان ها با استفاده از fuzzy GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد نقشه برداری دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران.
شيراني، كورش، ستار چاوشي بروجني و جعفر غيوميان (1385): بررسي و ارزيابي روش هاي پهنه بندي خطر زمين لغزش در پادناي علياي سميرم، مجله پژوهشي علوم پايه دانشگاه اصفهان، شماره 20.
شیعه، اسماعیل (1387): مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، چاپ چهاردهم، تهران.
صحرائیان، زهرا (1390 ): تحلیل فضایی و مکان یابی مراکز خدمات شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی( نمونه موردی شهر جهرم )، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
صفر نژاد، اصغر، (1388)، مکان يابي مراکز آموزشي، پايان نامةکارشناسي ارشد برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
صمدزادگان، فرهاد ( 1384 )؛ ، مكان يابي اماكن اسكان موقت به منظور مديريت حوادث غير مترقبه بر مبناي بكارگيري سيستم هاي اطلاعات مكاني(GIS) هوشمند ، اولين كنفرانس بين المللي مديريت جامع بحران در حوادث غير مترقبه، تهران.
صمدی، نادر (1380): مکان گزینی مراکز خدمات شهری با استفاده از GIS (نمونه موردی شهر اردبیل)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه یزد، یزد.
طرح جامع شهر سمیرم (1379): مهندسین مشاور سپاهان طرح آرا.
طرح جامع شهر کمه، (1386): مهندسین مشاور بنا و آبادی.
عابدین درکوش، سعید (1372): درآمدی بر اقتصاد شهری، مرکز نشر دانشگاهی تهران، چاپ دوم.
عادلی، محسن، علی اکبر متکان، پرویز ضیائیان و حسین پورعلی (1386): مکان یابی ایستگاه‌های آتش نشانی شهر گرگان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد سنجش از دور دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
عازم، پرویز (1378): ساختمان و تجهیزات کتابخانه در دبیرخانه هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور، تهران.
عبادی، عیسی (1385): کاربرد GIS در مکان یابی پارکینگ های عمومی طبقاتی به روش OWA ( منطقه یک تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشد سنجش از دور دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
عباسی شوازی، محبوبه (1389): تحلیلی بر توزیع فضایی و مکانیابی فضای سبز شهر یزد با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، اصفهان.
عزیزی، منصور (1383): کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در مکانیابی توزیع فضایی و تحلیل شبکه مراکز بهداشتی درمانی( نمونه موردی شهر مهاباد)، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز، تبریز.
عسگری، علی و اکبر پرهیزکار(1385): کاربرد روش های برنامه ریزی در کاهش آسیب پذیری خطرات زلزله با GIS( مطالعه موردی: منطقه 17 تهران)، شماره 554.
عسگری، علی، اکبر پرهیزگار، اسد ارزانی و پدرام رخشانی (1381): برنامه ریزی کاربری اراضی شهری (سیستم ها و مدل ها)، انتشارات نور علم، چاپ اول، تهران.
عکاشه، بهرام (1383): آماده نبودن ما بحران می آفریند، ویژه نامه همایش علمی کاربردی توسعه محل های چشم انداز توسعه پایدار شهر تهران، شماره هشتم، تهران.
فخری، مجید (1387): تحلیل مناسب برای مکان گزینی پادگان های لجستیک با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
فرزاد بهتاش، محمدرضا ( 1387 ): مديريت سوانح، دانشنامه مديريت شهري و روستايي، انتشارات سازمان دهياريها و شهرداريهاي كشور تهران.
فرزاد بهتاش، محمدرضا و مهرنوش اسدی نظری (1385): مدیریت بحران در بافت تاریخی شهرها، مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
فرزاد بهتاش، محمدرضا و وحید حسینی جناب (1385): نقش GIS در ارتقاء کارایی مدیریت بحران زلزله در کلانشهرها با مروری بر تدابیر پایگاه اطلاعات جغرافیایی کلانشهر کانادا، همایش سراسری راهکارهای ارتقاء مدیریت بحران در سوانح و حوادث غیر مترقبه، تهران.
فرج زاده، منوچهر (1384): سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه ریزی توریسم، انتشارات سمت.
فرجی، امین و مهدی قرخلو (1388): زلزله و مدیریت بحران شهری ( مطالعه موردی: شهر بابل)، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال هشتم، شماره 25.
فرید، یدالله (1375): جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ چهارم.
فلاحتی، علیرضا (1383): نقش خود امدادی محله ای در مدیریت سوانح شهری، همایش علمی کاربردی توسعه محله ای چشم انداز توسعه پایدار شهری تهران، شهرداری تهران.
قاسمي، امرالله (1389): سيماي سميرم در ادوار تاريخ، انتشارات بقيه عتره، چاپ اول.
قائدرحمتی، صفر و صباح الخیر حاج نبیان (1390): ارزیابی وضعیت بیمارستان های شهر اصفهان در بحران زلزله، ماهنامه دانش نما، شماره 156، انتشارات سازمان نظام مهندسی اصفهان.
قدسی پور، سید حسن (1385): فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
قنواتی، عزت الله، شبنم قلمی و اصغر عبدلی، (1388): توانمندسازی مدیریت بحران شهری در جهت کاهش بلایای طبیعی(زلزله) نمونه موردی: شهر خرمآباد، فصلنامه جغرافياي طبیعی، سال اول، شماره4،صص15-24.
کارتر، بونهام گریم اف (1379): سیستم اطلاعات جغرافیایی برای دانش پژوهان علوم زمین مدل سازی به کمک GIS، ترجمه گروه زمین مرجع سازمان زمین شناسی و اکتشاف معدنی کشور، تهران، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشاف معدنی کشور.
کرمی، محمدرضا ( 1382): مکانیابی هنرستان های فنی وحرفه ای با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی ( نمونه موردی شهر تبریز)، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا وبرنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز، تبریز.
محمدی، جواد (1381): تحلیل پراکندگی فضایی و مکانیابی فضای سبز شهری در منطقه دو شهرداری تبریز، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
محمدی، عباسعلی و فرهاد الماس پور (1381): کاربرد سامانه های اطلاعات جغرافیایی برای تجزیه و تحلیل شبکه، توزیع فضایی و مکان یابی داروخانه ها، نشریه تحقیقات جغرافیایی، شماره 67.
محمود زاده، حسن (1385): کاربرد روش همپوشانی وزن دار با هدف مدل سازی توسعه فیزیکی شهر تبریز به طرف گسل شمالی تبریز در محیط GIS، مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، چاپ اول، دانشگاه یزد.
مخدوم، مجید، علی اصغر درویش صفت، هورفر جعفر زاده و عبدالرضا مخدوم (1380): ارزیابی برنامه های محیط زیست با سامانه های اطلاعات جغرافیایی (GIS)، انتشارات دانشگاه تهران.
مرکز آمار ايران، سالنامه هاي استان اصفهان 1355 الي 1395.
مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران (1376): کاربرد سیستم های اطلاعات جغرافیایی در جهان، تدوین و ترجمه مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران (TGIS)، تهران.
مسائلی، صدیقه (1375): برنامه ریزی کاربری زمین در مناطق زلزله خیز، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ایران، چاپ اول.
مطالعات اولیه (فاز صفر) پایگاه امداد و نجات جاده ای شهرستان اردستان (1390): مهندسین مشاور نقش کنگره سال.
مك نامارا، كارتر (1387): مديريت، ترجمه، عباس سعيدي، دانشنامه مديريت شهري و روستايي، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های كشور، تهران.
مهدی پور، فاطمه و محمد سعدی مسگری (1386): الگویی برای مکان یابی بر اساس متدهای تصمیم گیری چند معیاره در GIS، همایش ژئوماتیک، تهران.
مهدی زاده، محمد (1379): برنامه ریزی کاربری زمین، تحول در دیدگاه ها و روش ها، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 4.
میرجلیلی، سیدعلی رضا و سید علی اصغر (1388): اصول و مبانی ارزیابی و مدیریت ریسک در محیط زیست، جلد اول، ناشر اندیشمندان یزد.
نادری، لیلا (1389)، تحلیل جغرافیایی خدمات شهری سمیرم با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان، دانشگاه اصفهان.
نشست مدیران سازمان آتش نشانی کشور (1381): تجهیزات ایستگاه های آتش نشانی، شماره 43، مجله شهرداری ها.
نقیبی، فریدون (1382): مسیر یابی بهینه خطوط لوله نفت و گاز به وسیله سیستم اطلاعات مکانی GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی نقشه برداری، گروه مهندسی نقشه برداری، دانشکده فنی، دانشگاه تهران، تهران.
نگارش، حسین (1384): زلزله، شهرها و گسل ها، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال نوزدهم، شماره 40، انتشارات قدس رضوی.
وزارت کشور (1381): موضوعات مهم در طراحی و ساختار ایستگاه‌های آتش نشانی، انتشارات بی تا، تهران.
ویلیافر، جاناتان (1376): اطلاعات جغرافیایی از فضا، ترجمه علی اصغر روشن نژاد، سازمان اطلاعات جغرافیایی، تهران.
والث، یان جی (1379): سیستم های ایمنی، ترجمه لاهیجانیان، همایون، انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
هادیانی، زهره و شمس اله کاظمی زاد (1389): مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی با استفاده از روش تحلیل شبکه و مدل AHP در محیط GIS (مطالعه موردی شهر قم)، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 17.
هادیزاده بزاز، مریم، (1386)، مدیریت بحران و کاهش آسیب پذیری در برابر بلایای طبیعی، انتشارات آذر برزین، تهران.
هاروی، دیوید (1376): عدالت اجتماعی و شهر، مترجمین حسامیان و دیگران، شرکت پردازش برنامه ریزی شهری.
همتی، فرشاد، محمد رضا ملک، نادر جاهدی و مهدی فرداد (1387): مکان یابی بهینه استقرار ایستگاه های آتش نشانی شهر زنجان با استفاده از تحلیل شبکه، منطق فازی و GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد سنجش از دور دانشگاه علوم تحقیقات تهران، تهران.
هایوود، یان، سارا کورنلیوس، استیو کارور (1381): مقدمه ای بر سیستم اطلاعات جغرافیایی، ترجمه گیتی تجویدی، انتشارات سازمان نقشه برداری.
هدمن و یازوسکی (1370): مبانی طراحی شهری، ترجمه راضیه رضازاده و مصطفی عباس زادگان، دانشگاه علم و صنعت ایران.
یگانی فرد، احمدرضا ( 1380): اصول مکان یابی مراکز درمانی، فصلنامه شهرداری ها، سال سوم، شماره 23.
Banai- Kashani, R, A (1989): new method for site suitability analysis: the analytic hierarchy process. Envirnomental management.
B.Kar, M.E Hodgson, (2008), A GIS-Based Model to Detemine site suitability of Emergency Evacuation Shelters, Transactions in GIS.
Bowen, W.M (1990): AHP: Multiple Critteria Evaluation Spreadshee models for urban and regional analysis, New Brunswick: center for urban policy Research.
Evans, D, 2004, Investigation of Active Fire Protective Systems Projec 4. Building and Fire Research Laboratory National Institute of Standard and Technology. U.S. Eepartment of commerce.
Kuyler, P (2006), Application of Multi-Criteria Analysis in Land uses Decisions, Center for Environmental Management, and University of the Free State.
Malczewski, Jacek (1999), GIS-based Multy-Criteria Decision Analysis: a Survey of the Literature, International Journal of Geographical Information Science Vol. 20. No.7.
Ngai, E, W.T.E. W.C (2005): Chan, evolution of knowledge management tools using AHP, export systems with application.
Smith. Keith. (1996), Environment Hazards assessing Risk and Reducing disaster 2nd ed. Routledge. New york and Londen.
Turner. B.L & Meyer.W. B (1994) : Global land use and landcover.change: An overview, Cambridge University Press.