پیشینه و مبانی نظری ارتباط بین اصول ارگونومی و استرس (docx) 45 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 45 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

HYPERLINK \l "_Toc62534064" مقدمه: PAGEREF _Toc62534064 \h 15 2-1-2) تعاریف استرس PAGEREF _Toc62534065 \h 18 2-1-3)نظریه ارزیابی شناختی استرس( لازاروس ): PAGEREF _Toc62534066 \h 22 2-1-4) منابع استرس شغلی: PAGEREF _Toc62534067 \h 24 2-1-5)) نشانه ها و علایم استرس شغلی PAGEREF _Toc62534068 \h 25 2-1-6) شیوه های مقابله با استرس: PAGEREF _Toc62534069 \h 26 2-1-7) ارگونومی PAGEREF _Toc62534070 \h 28 2-1-8) ارگونومی چیست؟ PAGEREF _Toc62534071 \h 29 2-1-9)) روان‌شناسي مهندسي PAGEREF _Toc62534072 \h 31 2-1-10) فيزيولوژي كـار PAGEREF _Toc62534073 \h 31 2-1-11)مقیاس فشار فیزیولوژیکی PAGEREF _Toc62534074 \h 32 2-1-12)آهنگ مصرف اکسیژن PAGEREF _Toc62534075 \h 33 2-1-13) علـم بيومكانيك PAGEREF _Toc62534076 \h 33 2-1-14) آنتروپومتري PAGEREF _Toc62534077 \h 33 2-2)مباحث پژوهشی PAGEREF _Toc62534080 \h 36 2-2-1)پژوهشهای داخل کشور PAGEREF _Toc62534081 \h 37 2-2-4)پژوهشهای خارج از کشور PAGEREF _Toc62534082 \h 38 2-3)چارچوب نظری پژوهش: PAGEREF _Toc62534083 \h 40 چارچوب نظری تحقیق PAGEREF _Toc62534084 \h 44 مقدمه: در این فصل از پزوهش ابتدا به تعریف کلی استرس پرداخته و تاریخچه علمی استرس تشریح می گردد و پس از آن تعاریع صاحبنظران مختلف از استرس و شیوه های مقابله با آن اشاره می شود, در ادامه به بیان تعاریف مختلفی از ارگونومی پرداخته می شود و متغیرهای ارگونومی تشریح می گردد. همچنین جداول تئوریهای مرتبط با استرس و ارگونومی و جدول خلاصه شده نظریات و کارهای تحقیقاتی کاربردی انجام شده در ارتباط با پژوهش آمده است, در انتهای فصل نیز به چارچوب نظری پژوهش اشاره شده است. 2-1) مباحث نظری در این قسمت از پژوهش ابتدا به بررسی استرس شغلی، تاریخچه، تعاریف مفاهیم، عوامل موثر بر آن علایم و نشانه ها و در آخر راهبردهای مقابله با استرس خواهم پرداخت. 2-1-1) بررسی تاریخچه علمی استرس: کلود برنارد بیولوژیست بزرگ فرانسوی قرن نوزدهم خاطر نشان کرده است که محیط داخلی بدن ما بایستی هماهنگی لازم را حفظ کند برای مثال تامین نیازهای حیاتی فشار خون پیوسته در حال تغییرات وبه همین ترتیب جریان قلب، مقدار اکسیژن و مواد غذایی در خون هماهنگ عمل می کند اما اگر هر یک از این ها بیش از اندازه تغییر کند بدن قادر به تحمل آن نبوده و حتی منجر به مرگ می گردد. بررسیهای دکتر کلود برنارد توسط والتر بی کانون فیزیولوژیست دانشگاه هاروارد تکمیل شد و دکتر کانون در بررسیهای خود به این نتیجه رسید که اگر تغییری از حد معینی تجاوز تجاوز کند، نظام بدن تعدیلات لازم را بعمل می آورد و از این جهت اعمال کوچک اما زیادی برای جلوگیری از گسترش تغییرات اصلی بوقوع می پیونددند.البته دکتر کانون به نحوه واکنش های بدن در مواقع اظطراری توجه داشت. وی در یکی از آزمایش هایش به مطالعه بر روی عکس العمل های یک گربه به هنگام روبرو شدن با یک سگ پرداخت، او مشاهده کرد که آدرنالین خیلی زود در جریان خون وارد شد و ضمنا واکنش شدیدی در سیستم عصبی سمپاتیک بوجود آمد. کانون تا آن زمان به این امر واقف نبود که این سیستم با ترشح تقریبا یکسان هورمونی به نام نورآدرنالین عمل می کند. این دو هورمون سبب تغییرات متنوعی بدین صورت می شوند که سرعت گردش خون گربه بالا می رود ،میزان قند خون بالا رفته ،مکانیزم لخته شدن خون تسریع می شود،عمل عضلانی تقویت و تنفس تند و سلول های خونی از مخزن ذخیره خود وارد جریان خون شده ضمنا حواس پنج گانه حساس تر می شوند .عوامل فوق الذکر بدن را برای فعالیت های لازم هماهنگ کرده و از آسیب مصون می دارند.(بلوکراس،1371: 17)می توان گفت که واکنش بدن در حین استرس نیز شبیه فرایند بالا است. اما خود واژه فشار روانی یا استرس ریشه ای یونانی دارد و در قرن هفدهم میلادی بسیار متداول بوده و به معنی سختی ،فلاکت،دشواری و محنت به کار رفته است در اواخر قرن هجدهم معنی آن به نیرو ،فشار،زور و تلاش تغییر یافت و منظور از آن در وهله نخست نیروهای جسمی و ذهنی فرد یا افراد بود.(شفر،1367-10-9) می توان گفت که اصطلاح استرس بیش از هر جای دیگری در پزشکی به کار رفته و توسط هانس سلی در سال 1950 نامگذاری شده ،دکتر سلی در کتابی به همین نام که از جز بجز دهها هزار قسمت از تحقیقات پزشکی کمک گرفته بود به بررسی و شرح عکس العمل های جسمانی در مقابل آسیب های شدید ،ناخوشی ها ،مسمومیت ها،تحریکات شدید با کار های طاقت فرسا پرداخته بود .جالب اینکه دکتر سلی متوجه شد که در تمام آنها فرم کلی و مشخصی وجود دارد که علاوه بر تغییرات مخصوص مانند جوش ناشی از سرخک ،زخمهای موضعی ،واکنش های غیر مشخصی نیز در تمام آنها یافت می شدو او کل اینها را استرس نامید.(بلوکراس،1371: 18) البته لازم به ذکر است که گفته شود در قرن پانزدهم واژه نامه آکسفورد کلمه فشار را برای رسانیدن معنی تنش یا فشار فیزیکی به کار برده است .کاربرد بعدی این معنای خاص را بخصوص در رشته مهندسی و معماری که از فشار در مورد دیوار یا برای ستون سازی پل ها صحبت می شد حفظ کرد و به آن کلیت بخشید .در سال 1936 پژوهشگر جوانی هم از دانشگاه مگ گیل مقاله ای منتشر ساخت که باعث متحول شدن معنی این لغت شد اگرچه او از ابتدا آگاهانه از بکار بردن واژه فشار برای بیان حالتی که تحقیق او کشف کرده بود امتناع کرد ولی متعاقبا نظرش را تغییر داد و در اواسط سال 1940 شروع کرد به بیان یافته هایش در آن مورد .کاربرد این واژه هرچند تازگی داشت و به علت شمار گسترده انتشارش به ثبات کاربرد نوین این واژه در جامعه علمی کمک کرد ،این فرد کسی جزسلی نبود .او حالتی را که کشف کرده بود نشانگان سازگار کلی نامید که دارای سه گام بود: 1.واکنش اخطار 2.گام مقاومت 3.گام افسردگی( شفر،19-23 :1367 (. در واکنش اخطار آدرنالین به جریان خون وارد می شود .که در حالت هیجان یا ترس ضربان قلب بیشتر می زند .همزمان با این حالت تغییراتی در بدن صورت می گیرند دستها و پاها سردتر می شوند و تنفس ضعیف تر میشود .بناباین این واکنش فشار است که یک پاسخ فیزیولوژیکی پیچیده که شماری فعل و انفعالات سیستم های بدنی را وارد عمل می کند.در اینجا آن واکنش با مرحله مقاومت مواجه می شود و وارد مرحله دوم می شود و و بدن برای مقابله با عامل فشار بسیج می گردد. اما اگر مرحله مقاومت زیاد طول بکشد، بدن ذخایرش را به تدریج از دست می دهد وو هنگامی که چنین شد وارد مرحله سوم می گردد. و اینجاست که امراض مربوط به فشار روانی شروع به تظاهر می کنند در این مرحله به نظر سلی کاستن متناوب و شدت واکنش اخطار امکان پذیر است ولی حذف آن غیر ممکن است( شفر،19-23 :1367 ( . هانس سلی معتقد بود پاسخی که بدن به عامل استرس می دهد پاسخی غیر اختصاصی است به این معنی که عامل استرس زا هر چه باشد و فرد در معرض استرس هرکه باشد، بدن انسان درواکنشی که نشان می دهد همواره از الگوی عام و یکسان و معینی پیروی می کند. وقتی از سلی پرسیده شد که اگر واکنش بدن به استرس در افراد گوناگون متفاوت نیست پس چرا بر اثر استرس هر فردی دچار عارضه یا بیماری متفاوتی می گردد او در جواب گفت که آثارو عوارض استرس در بدن منتشر می گردد اما مثل زنجیری است که بر اثر فشار از سست ترین حلقه آن شکسته می شود بدن فرد نیز در عضوی آسیب پذیر است که آن عضوآسیب پذیرتر از اعضای دیگر است. اگرچه نظر سلی قابل قبول است ولی گفته می شود که نوعی بستگی میان عامل استرس زا و شدت و ماهیت استرس باید وجود داشته باشد یعنی پاسخ بدن در برابر عامل های گوناگون، گوناگون است و به نوع عامل استرس بستگی دارد انتقاد دیگری که به نظر سلی بود این است که افراد گوناگون حتی نه تنها در برابر عوامل مختلف بلکه در برابر عوامل مشابه واکنش و پاسخ یکسانی نمی دهند و در نتیجه به یک اندازه دستخوش استرس و آثار آن نمی شوند.(رندال ،1378: 15). هرچه باشد مطالعات سلی اولین مطالعاتی بودند که به بررسی موضوع استرس از یک نگاه علمی پرداختند. سلی در انجام مطالعات خود اگرچه به مطالعه نشانه ها و علایم افراد در حین فشار پرداخت ولی این کار او راه را برای محققان بعدی باز کرد و نیز باعث توجه محققان بعدی به این مسئله گردید. بعد از کار سلی می توان به کارهای محققانی همچون ریچارد ریه در دهه 40 و 50 اشاره کرد که به بررسی مسایل زندگی که استرس زا بودند از طریق مقیاس بندی آنها همت گماشت او برای این کار مقیاسی در نظرگرفت که با توجه به نمره ای که فرد به دست می آورد میزان استرس او را محاسبه می کرد. همچنین چارلز اسپاس برگر و کنت گریراستاد دانشگاه فلورایدای جنوبی به بررسی میزان استرس و آنچه باعث ایجاد فشار روانی در افسران پلیس می شد پرداختند. شایان ذکر است که اغلب این تحقیقات بر روی گروههای خاصی مانند بیماران، افراد پر مشغله و پرستاران صورت می گرفت ولی امروزه ما شاهد این هستیم که محققان در هر رشته و در هر سطحی به بررسی استرس شغلی می پردازند. کار بررسی استرس بجایی کشیده شده است که امروزه اتحادیه ها برای گرفتن دستمزد بالا یا مزایای بهتر برای کارکنانشان مطالعات بسیار وسیعی در این زمینه در سازمانها انجام دادند و حتی ادعاهایی نظیر اینکه بعضی مشاغل پر استرس و بعضی اشخاص در پر استرس ترین شغل ها خدمت می کنند را پیش کشیده اند و از این طریق با استفاده از نظر سنجی ها و بررسی ها و مطالعات در پی گرفتن مزایا و منافع بیشتری برای خود و کارکنانشان هستند. گذر از تاریخچه استرس شغلی از دهه 1950 تا بحال ما را به دوره های خاصی با ویژگی های منحصر به فرد هر دوره آگاه می کند، آخرین تلاش برای این کار امروزه مقابله با استرس به عنوان موضوعی برای اجتماع بهداشت شغلی و جنبش کار مطرح شده است. شاید امروزه بیش از هر زمان دیگری ما به استرس توجه می کنیم و این توجه ناشی از اهمیت موضوع، هزینه های ناشی از آن و تاثیراسترس در انواع بیماریها است. 2-1-2) تعاریف استرس بانگاهی به گستره تحقیق در زمینه استرس میتوان گفت گام اول در این راه، ارائه تعریف دقیق از استرس است. البته تعریف واحدی که مورد قبول عام باشد، در دست نیست. در اینجا تعدادی تعاریف ارائه شده تکرار میشود: کنون1 (1930) واژه استرس را در اشاره به واکنش فیزیولوژیکی که در اثر ادراک موقعیتهای آزارنده یا تهدید آمیز بروز میکند، معرفی نمود. (کنون، 1930: 14). سلیه2 (1983) استرس را به منزله یک پاسخ فیزیولوژیک دانست که منجر به نشانگان عمومی سازگاری میشود و در همه افراد ایجاد شده و شامل سه مرحله هشدار، مقاومت و تحلیل رفتگی میباشد.(سلیه،1983: 3). لازاروس و فلکمن (1984) مقبولترین رویکرد را نسبت به استرس عنوان کرده است که رویکردی تعاملی است و نظریه روانشناختی درباره استرس قلمداد میشود. (لازاروس و فولکمن،1984: 6). آنها استرس را به عنوان رابطه بین شخص و محیط که توسط شخص به صورت فشارآور و فراتر از توانایی او ارزیابی میشود و سلامتی او را به خطر میاندازد، تعریف میکنند. آدر و کوهن،(1993) استرس را به هرنوع شرایط طبیعی یا ذهنی که توسط ارگانیزم به صورت تهدید واقعی یا ذهنی قلمداد میشود، تعریف میکنند. (آدر و کوهن، 1993: 84) براوین و کمپل(1994) استرس را به صورت محرکی میدانند که از خارج بر فرد تحمیل میشود و ناراحتیهای جسمانی و روانی را در پی دارد. (براوین و کمپل، 1994: 22). کرتیس (2000) معتقد است استرس( تنیدگی ) حالتی است که وقتی رخ می دهد افراد با رویدادهایی روبرو می شوند که آنها را تهدید کننده سلامت جسمی یا روانی خود می یابند. ( کرتیس 2000به نقل از فتحی آشتیانی 1385 : 4). لوتانز1، (2007) می گوید استرس را می توان پاسخ انطباقی به یک موقعیت خارجی که به خطا های جسمی، روحی ویا رفتاری افراد منجر می شود تعریف نمود. ( لوتانز، 2007 ، 21). کمنی (2002 ) معتقد است که انسانها به یک واقعه استرس زا ی یکسان براساس چگونگی ارزیابی ان به شیوه های فیزیولوژیک متفاوت پاسخ می دهند. به عقیده او بدن انچه که درمغز اتفاق می افتد پاسخ می دهد نه بر واقعه محیطی. (به نقل سایبان فرد، 1381: 18). جویس مرلین معتقد است که اکنون دیگر این باور عمومیت یافته است شرکتهایی که بهره وری و کنترل کیفیت را مدنظر قرار داده اند دخالت دادن ارگونومی را در برنامه هایشان بعنوان یک شم تجاری بکار می گیرندو شرکتهای موفق برنامه ارگونومی را با ایمنی, کنترل کیفیت و برنامه های تولیدی جهت دستیابی به حداکثر سود تلفیق نموده اند (طاهری :10:1378). کاراسک(1979) فرض می کند دو ویژگی محیط کاری برای پیش بینی استرس و فشار کار مهم هستند که شامل تقاضاهای کاری و اختیارات شغلی است. تقاضای شغلی میزان تلاش و توجه مورد نیاز برای انجام کار را در بر می گیرد و بیشتر به بار روانی کار و برانگیختگی مورد نیاز برای انجام کار مرتبط است (کاراسک و نئورل 1390)به نظر کاراسک کارهایی با تقاضاهای بالا و کنترل کمتر بیشتر استرس زا هستند, کارهایی با فشار و تقلای بالا یعنی جاهایی که دارای تقاضای بالا بلا سطح متناسب از کنترل حل نشده باشد استرس زا هستند(کاراسک 1990 :28). هرزبرگ و همکارانش نتایج بررسی های خود را چنین اعلام کردند : که اصولا دو دسته از عوامل در انگیزش تاثیر دارند اولی عوامل ابقاء (بهداشتی و یا حافظ وضع موجود) دومی عوامل انگیزشی (برانگیزاننده )می باشند (سید جوادین1380 : 186). تئوری X و Y مک گریکور : اولین بار در سال 1957 میلادی در کتاب خود تحت عنوان جنبه انسانی سازمان ها به بحث بستگی رفتار مدیران با چگونگی ادراک و دید آنها نسبت به اشخاص دیگر پرداخته, مک گریکور در مدل خود افراد را به دو دسته تقسیم و هر دسته را با عنوان تئوری X (انسان عنصری غیر فعال) و تئوری Y (انسان عنصری فعال) از یکدیگر متمایز ساخته است.(سید جوادین 1380 : 207). بنابراین مفهوم استرس به صورتهای مختلف مدنظر گرفته شده است. عدهای از محققان، استرس را به عنوان شرایط محیطی تعریف میکنند. (به طور مثال استرس شغلی، استرس مربوط به رقابت و یا استرس پرورش دادن فرزندان). طبق این دیدگاه، استرس از طریق تعامل فرد یا گروه با نیروهای خارجی به وجود میآیند. دیدگاههای دیگر، استرس را پاسخ فرد در موقعیتهای چالش برانگیز و تهدید آمیز در نظر میگیرد. طبق این دیدگاه استرس واکنش فیزیکی و روانشناختی فرد یا گروه به موقعیت چالش برانگیز است. (مایکنبام2،1985: 44). در این رویکرد استرس تنها به عنوان محرک و یا پاسخ در نظر گرفته نمیشود، بلکه استرس به عنوان نتیجه تبادل و تأثیر متقابل فرد و محیط در نظر گرفته میشود. بنابراین رویکرد تقابلی3، استرس را به عنوان مفهوم ارتباطی مداخلهای ادراکی تعریف میکند. این تعریف منعکس کننده رابطه بین فرد و محیط میباشد که این رابطه توسط فرد به عنوان خطری برای سلامتیاش یا زیادهروی و تجاوز در منابعش ارزیابی میشود. طبق گفته فولکمن ، استرس مختص فرد و یا محیط نیست و نیز استرس یک محرک یا پاسخ نیست. بلکه استرس یک رابطه پویای خاص (تغییرات دائمی و دو طرفه) بین فرد و محیط است که در آن هر دو بر روی هم تأثیر میگذارند. لازاروس1 اظهار داشته است که افراد به خودی خود قربانی استرس نیستند بلکه چگونگی ارزیابی موقعیت استرسانگیز (ارزیابی اولیه) و چگونگی ارزیابی توانایی خود در مقابل با آن و حل آن (ارزیابی ثانویه)، تعیین کننده ماهیت استرس است. روند ارزیابی فرد، بر رابطه پویا و متقابل بین فرد و محیط اجتماعی تأثیر میگذارد. (لازاروس و فولکمن، 1984، به نقل از مایکنبام، 1985: 11). در زندگی همه افرادی که دارای شغلی هستند، استرس‏ وجود دارد و به گونه‏های مختلف بر آنها فشار روانی وارد می‏کند.تحولات شغلی مانند تغییرات سازمانی،تغییر حقوق و دستمزد،ترفیعات شغلی،کاهش یا افزایش‏ نیروی انسانی و دگرگونیهای اجتماعی موضوع‏هایی‏ هستند که به شکلی بر فرد فشار آورده و او را دچار آشفتگی،نگرانی،تشویق و اضطراب می‏نمایند (رابینز3:1374).این نگرانی‏ها و تشویش‏ها در پیشه‏های گوناگون متفاوت است. هر چند برخی از پیشه‏ها دارای استرس بیشتر و برخی‏ کمتر است،با وجود این کمتر اطلاعات معتبر و قابل‏ اعتمادی در مورد میزان تنش به هنگام کار یا درباره‏ جمعیت شاغلی که از نشانه‏های تنش شدید رنج می‏برند در دست است.انجمن پزشکان خانوادگی آمریکا،برآورد نموده‏اند که حدود 2/3 کسانی که در محل کار یا دفتر خود مورد معاینه قرار می‏گیرند دارای نشانه‏هایی از تنش یا استرس هستند.بررسی تیپ گوس‏ (1977،به نقل از عطار،1374: 86) نشان داد که 65%از مدیران در آمریکا بر این باورند که مشاغل آنها بیش از مشاغل عادی‏ تنش‏زاست.کرنز (1973،به نقل از همان جا)به برخی‏ از عوامل استرس‏زا مانند مسافرت زیاد،ساعات طولانی‏ کار،رویارویی با تغییرات و مشکلات کاری و جبران‏ هزینه‏های مربوط به اشتباهات و خطاهای کاری اشاره‏ کرده است.کورون هازر (1970،به نقل از همان جا)بین‏ شرایط نامطلوب کاری،تند کار کردن،کار زیاد و طولانی و کاهش سلامت روان و خشنودی شغلی رابطه معنی‏داری‏ پیدا کرد.همچنین کیفیت ذهنی پرکاری با سیگار کشیدن‏ که خود خطر ابتلاء به بیماری‏های قلبی و بیماریهای‏ روان‏نژندی را به همراه دارد در ارتباط دیده شده است. افرادی که ناگزیرند زیاد با تلفن صحبت کنند،کارمندان‏ دفتری و افرادی که ناگزیرند در جلسات طولانی شرکت‏ کنند بیشتر از دیگران سیگار می‏کشند. مارگولیس‏ (1974)نشان داد که استرس ناشی از میزان کار زیاد با نشانه‏های استرس و بیماریهای روان‏ نژندی ارتباط دارد.نشانه‏هایی چون غیبت از کار، می‏بارگی،بی‏تفاوتی در کار و کاهش انگیزش کاری در این‏ افراد بیشتر از سایرین است. ابهام نقش و تعارض نقش از دیگر عوامل استرس شغلی است. ابهام نقش هنگامی روی‏ می‏دهد که شخص درباره کاری که انجام دهد اطلاعات‏ کافی نداشته باشد.تعارض نقش هنگامی بروز می‏کند که‏ فرد در محیط کار خود با وظایف و درخواستهایی روبرو شود که به آنها علاقه ندارد(کوپر،1987: 23) ابهام نقش‏ باعث ناخشنودی شغلی و کاهش سلامت بدنی و روانی‏ افراد شده، فشار خون و تپش ققلب را افزایش می‏دهد و نشانه‏های روان نژندی را پدید می‏آورد. مارگولیس و کروز (1975،به نقل از عطار،1374: 64) بین نشانه‏های‏ افسردگی،پایین بودن اعتماد به نفس،ناخشنودی از زندگی‏ و ترک کار رابطه معنی‏داری را نشان دادند(بیر،1985؛ ایوانویچ‏ و ماتسون‏،1980 به نقل از عطار،1374: 33) دریافتند که ابهام نقش با شکایت‏های بدنی و نشانه‏های‏ روانی کارکنان ارتباط دارد. میزان مسئولیت افراد و شیوه ارتباط فرد با همکاران و سرپرستان خود،سر و صدا،میزان نور و نوبت کاری نیز از عواملی هستند که بر سلامت روان افراد و خشنودی‏ شغلی آنها تأثیر می‏گذارد(کوپر،1373: 52). شناخت اثرات زیانبار مشکلات روانی بر کیفیت و میزان کار کارکنان،بررسی استرسهای شغلی در کارکنان‏ و شناخت روشهای رویارویی با استرس‏ها می‏تواند به افراد برای رویارویی با استرس کمک‏ نماید(ملکوتی و همکاران،1373: 12). 2-1-3)نظریه ارزیابی شناختی استرس( لازاروس ): شاید بتوان نظریه لازاروس را یکی از مقبولترین دیدگاه ها درباب استرس دانست. لازاروس مانند بسیاری ازنظریه پردازان به جنبه شناختی استرس پرداخته است. نظریه های شناختی دودسته هستند. در دو مدل تبادلی وتعاملی جای می گیرند.درمدل تبادل ، فرد وموقعیت ازهم مجزا نیستند، بلکه فرد جزءی از محیط محصوب می شود وان را ارزیابی می کند. در مدل های تعامل توانایی های فرد وچگونگی مقابله او با وقایع به طور مجزایی از محیط سنجیده می شود وبعد رابطه فرد ومحیط در صورت بروز مساله برسی می شود درواقع فرد ومحیط در تعامل با هم استرس را می توان ترکیبی از مدلهای محرک وپاشسخ دانست. ازنظر لازاروس وفلکمن ( 1984 ) تئوری آنها تعاملی نیست بلکه تبادلی است. آنها معتقدند که مدل تبادل فرایند محور است وطبیعت پویای بین فرد ومحیط را در نظر دارد. این تاکید بر پویایی فرایند استرس توسط پژوهشگران دیگر نیز مطرح شده است. چنانچه براساس نظریه لازاروس، استرس به عنوان رابطه بین شخص ومحیط که توسط شخص بصورت فشارآور وفراتر از توانایی او ارزیابی شده است وسلامت اورا به خطر می اندازد، تعریف شده است. آدرو کوهن نیز استرس را به دو نوع شرایط طبیعی و یا ذهنی که توسط ارگانیسم تهدیدی واقعی یا ذهنی قلمداد می شود، تعریف می کنند. کمنی نیز معتقد است که انسانها واقعه استرس زای یکسانی را براساس چگونگی ارزیابی آن به شیوه های فیزیولوژیکی متفاوت پاسخ می دهند. به اعتقاد او بدن به آنچه در مغز اتفاق می افتد پاسخ می دهند نه به واقعه محیطی. در واقع باید گفت در نظریه های شناختی استرس فرایندی است که طی آن فرد رویداد های محیطی و توانایی مقابله خود را ارزیابی و تعبیر و تفسیر کرده و به دنبال آن به رویداد پاسخ عاطفی، رفتاری و فیزیولوژیکی می دهد. اگر چه می توان پاسخ هایی را نیز در فرد مشاهده کرد که به طور خودکار در فرد فعال می شود. این پاسخ های خودکار استرس شامل عادتهای قدیمی یا پاسخهای شرطی می شود که ممکن است به آگاهی راه پیدا کنند یا نکنند. پاسخ های غیر اختیاری به استرس می توانند بیشتر تمایز داده شوند زمانیکه زیاد به کار می روند یا برای منابع استرس و هیجانهای فرد نا کارآمد هستند. افکار خودکار نا خوداگاه یک نوع از پاسخهای ناخودآگاه فراوان در طی استرس است که می توانند پریشانی قابل توجهی در فرد ایجاد کند. ( لوکن وهمکاران، 2004 : 124). استرس حالت فیزیولوژیکی یا روان شناختی ناخوشایندی است که در پاسخ به محرک های تنش زا ایجاد می شود. (برمنرداگلاس1 ، 2002: 35) فشار روانی در نتیجه حوادث غیر مترقبه یا چالش بر انگیز در محیط ایجاد می شود در حوادث تنش فرد را وا می دارد تا خود را مجددآ با محیط سازگار کند.(کوپر و مارشال ،2001 ،به نقل از رستگار ،1389: 17). بدن انسان به صورت سازمان واحدی عمل می کند دو قسمت از بدن فرد بر عملکرد قسمت های دیگر تاثیر می گذارد .اگر فرد تحت تنش زیادی قرار بگیرد و نتواند به طور صحیح با آن برخورد کند ،موادی در بدن تولید می شود که موجب عرق کردن کف دست ها ،تند شدن ضربان قلب،افزایش ادرار و اسهال و ...می گردد.واضح است که افراد نسبت به تنش ،واکنش های متفاوتی نشان می دهند.گاهی اوقات چیز هایی که در زمانی استرس زا هستند در زمان دیگر استرس زا نیستند،اگر چه مقداری از تنش برای سازگاری فرد ،مثبت و لازم است ولی قرار گرفتن در معرض استرس زیاد و شدید موجب ایجاد و تشدید برخی از بیماری های جسمی و روانی می شود. ( برمنر داگلاس ،2002: 29). 2-1-4) منابع استرس شغلی: در خصوص عوامل موثر بر استرس شغلی می توان گفت که استرسورهای سازمانی ، فردی، محیط کار و فیزیولوژیکی از مهم‏ترین‏ پیش‏بینی‏کننده‏های استرس و تحلیل قوای روانی کارکنان‏ به شمارمی‏آید. همانطور که اشاره شد دربعضی از مواقع کار متاثر از استرسورهای سازمانی همانند عدم تشویقهای مالی ، عدم رشد شغلی، سیاستهای اجرایی ، تغییر سازمانی، رفتار مدیریت است و گاهی متاثر از استرسورهای محیط کار می باشد، همانند: شرایط کاری، خشونت در محیط کار، عدم حمایت اجتماعی، عدم امنیت کاری، همکار، تغییر و تطابق زیاد و یا استرسورهای فردی از قبیل: عدم شفافیت نقش و شرح وظایف، عدم رضایت شغلی، عدم رضایت از نقش، تبعیض، بوروکراسی و بار کار زیاد . این متغیرها از مهم‏ترین‏ پیش‏بینی‏کننده‏های استرس و تحلیل قوای روانی کارکنان‏ به شمارمی‏آید (ستوده، 1388: 18). بدیهی است که شرایط بدکار، نه تنها بازده بلکه رضایت، نارضایتی و میزان استرس را تحت تاثیر قرار می دهد. امروزه ثابت شده است که شرایط محیط کار از جمله میزان روشنایی، تکنولوژی، سروصدا، موسیقی، ساعات کار، استراحت، تعطیلی هفتگی، شرایط آب و هوایی، رنگ و طراحی و دکوراسیون محل کار، همه بر عملکرد فرد اثر دارند. (ستوده، 1388: 18). و در انتها استرسورهای فیزیولوژیکی نیز یکی از مهمترین پیش‏بینی‏کننده‏های استرس شغلی کارکنان‏ به شمارمی‏آید که عبارتند از: تغییر ساعت کار ، سروصدا، نور ، کامپیوتر و خستگی چشم ، سندرم تونل کارپال ، وضعیتهای بدن در حین کار ، درجه حرارت، تهویه هوا، گرد و غبار ، جنسیت. (ستوده، 1388: 18). طراحی محیط کار نیز یکی از مهم ترین پیش‏بینی‏کننده‏های استرس شغلی کارکنان به شمار می رود.بطوریکه می توان گفت، مشکلات بهره وری ،استرس و رضایت مندی شغلی و ایمنی با طراحی محیط کار در صنایع ارتباط مستقیم دارد. محیط کار مطلوب محیطی است که نه تنها از نظر بهداشتی آسیب رسان نباشد، بلکه موجب ارتقاء سطح بهداشت و سلامتی کارکنان چه از نظر فیزیکی چه از نظر روانی گردد. طراحی محیط کار مطلوب از طریق بهبود بهره وری و کاهش غیبت از کار، سود اقتصادی سرشاری را به دنبال خواهد داشت. برای طراحی محیط کار مطلوب و مناسب، ابتدا طراح باید به ابعاد فیزیکی افراد یا کارکنان توجه و سعی کند که در طراحی خود حداقل 90 در صد از آنان را در محدوده طراحی قرار دهد. (اشنوی، 1989: 76). در این رابطه، اصلی وجود دارد:در مورد حد دسترسی و اعمال نیرو، افراد کوچک تر یا ضعیف ترمورد توجه قرار می گیرند و برای درهای ورود و خروج، فضاهای خالی مورد نیاز و... افراد بزرگ تر هستند که در طراحی مد نظر قرار می گیرند. تغییر طراحی و در نظر گرفتن دستورالعملهای ارگونومی در مرحله ای که طرح هنوز روی کاغذ است بسیار ساده تر از زمانی است که محیط کار ساخته شده و به بهره برداری رسیده است. محیط کار باید برای کار واقعی طراحی شود و شرایط ارگونومیک بهینه با توجه به ساختار تجهیزات تعیین گردد به گونه ای که محیط کار به سادگی برای هر فرد مطلوب وقابل تنظیم باشد. یکی از اهداف عمده در طراحی محیط کار جلب پذیرش استفاده کننده است. بیلی سه عامل مهم وابسته به استفاده کننده را که بر روی ساختار و شکل محیط تاثیر دارد به ترتیب زیر تبیین می کند: 1-حوزه دسترسی و فضای خالی اضافی. 2- موقعیت استفاده کننده با توجه به محل نشانگر (در یک کارخانه، دفتر اداری، ازمایشگاه و ...)و یا میدان دید(در یک وسیله نقلیه). 3- وضعیت بدنی کارگر( ایستاده، نشسته) و وسیله حمایت از وزن بدن (صندلی، کرسی). (اشنوی،1989 : 76). اگر محیط کار به نحو مطلوبی سازماندهی شده و اسایش و راحتی کارگر را فراهم اورده باشد می تواند موجب برانگیختن وی جهت انجام هر چه بهتر وظیفه گردد. عواملی که محیط کار صنعتی را تحت تاثیر قرار میدهند عبارت اند از: انسان،ماشین الات، شغل و فضای کار و همچنین عواملی وجود دارد که طراحی محیط کار را تحت تاثیر قرار می دهند و شامل عوامل اجتماعی، روانی، فیزیکی، فیزیولوژیکی، سازمانی،تکنولوژیک و ارگونومیک می شوند. این عوامل همواره بایستی در طراحی محیط کار مورد توجه قرار گیرند. (اشنوی، 1989: 77). 2-1-5)) نشانه ها و علایم استرس شغلی بیر و نیمون در سال 1978، سه دسته از نشانه های استرس شغلی را نام برده اند که عبارتند از1) نشانه های روانی که آن دسته از شکلهای عاطفی وشناختی هستند که بر اثر ناراحتی های ناشی از استرس بروز می کنند. از جمله نارضایتی از شغل، افسردگی، اضطراب، احساس ناکافی و انزوا و بیزاری.2) نشانه های جسمی، که مشکلتر قابل تشخیص اند زیرا در حالی که شرایط کاری معینی با بیماریها و ناراحتی های جسمانی معینی همراه هستند اما دشوار می توان فهمید که این ناخوشی ها تا چه اندازه معلول مشخص و چه اندازه نتیجه دیگر جنبه های زندگی شخص هستند. مثلا سردرد کارگر ممکن است نتیجه استرس باشد یا مشکل خانوادگی باعث این استرس شده باشد. ولی عمده ترین بیماریهای جسمی مرتبط با استرس بیماریهای قلبی- عروقی هستند که در تحقیقات تایید شده اند.3) نشانه های رفتاری که خود به دو دسته تقسیم می شوند : الف-نشانه هایی که می توان گفت به طور مستقیم متوجه خود فرد شاغل هستند از جمله خودداری از کار کردن، مصرف الکل و دارو و پرخوری یا بی اشتهایی ب-نشانه هایی که پیشامدش نسبت به تشکیلات و سازمان و غیره هستند مانند غیبت از کار، رها کردن شغل، افزایش حادثه و فقدان بهره وری.(رندال ،1378 :38). اما علاوه بر این نشانه ها مطالعات موسسه ی ملی ایمنی و بهداشت شغلی نشان می دهد که علایم و نشانه های زیر آثار هشدار دهنده اولیه استرس در محیط کار هستند: سر درد، اختلال در خواب ، مشکل تمرکز اعصاب، بد خلقی یا خشم کوتاه مدت، تهوع، عدم رضایت شغلی، روحیه پایین، اضطراب، درد ها و ناراحتی های ماهیچه ای، سوئ مصرف الکل و دارو، افسردگی و خشونت خانوادگی. (پانک فیل، 2002: 1 ) همچنین بر اساس نظر کوپر(1986) استرس با عوامل مرتبط با کار مانند رضایت شغلی و گرایش به ترک شغل، عملکرد ضعیف، حوادث، رفتارهای خطرناک در محل کار و غیبت کاری ارتباط دارد(کونل، 1998: 2). 2-1-6) شیوه های مقابله با استرس: مقابله عبارت است از تلاشهای رفتاری و شناختی فرد جهت غلبه، کاهش و یا تحمیل خواستهای درونی یا بیرونی که به دلیل تقابل استرس برانگیز به وجود آمده است. (لازاروس و فولکمن 1984. به نقل از مایکنبام، 1984: 98). از سوی دیگر میتوان گفت، مقابله به معنای تلاشهایی است که برای تغییر و اصلاح یک مشکل صورت میگیرد. لازاروس (1983 به نقل از کوپر، 1373: 43). لازاروس دو راهبرد اصلی برای مقابله با موقعیتهای استرسزا را توصیف کرده است. این راهبردها عبارتند از: مقابله متمرکز بر مسئله (مسئله مدار) مقابله متمرکز بر هیجان (هیجان مدار) به نظر لازاروس، در مقابله مسئله مدار، فرد تلاشهایی را برای ایجاد تغییر در منبع فشار به انجام میرساند. افرادی که مقابله مسئله مدار را انتخاب میکنند، راهبردهایی را ترجیح میدهند که به تغییر محیط بیانجامد. در این راهبرد طرحهایی برای ایجاد تغییر تنظیم شده و فرد آنها را برای حصول نتیجه پیگیری مینماید. این در حالی است که افرادی که مقابله هیجان مدار را انتخاب میکنند، اهدافی را ترجیح میدهندکه احساسات ناخوشایند خود را تغییر داده و در اختیار بگیرند. مقابله مسأله مدار برای حوادثی که ما بر آنها کنترل داریم، مناسب است و مقابله هیجان مدار برای شرایطی که در آن امکان هیچ کنترلی به موقعیت و فشار در اختیار نیست مناسب است. (کوپر، 1373: 47). شیوههای مقابلهای هیجان مدار میتوانند «مهارتی» باشند که این شیوهها برای تغییر هیجان حاصل از استرس به کار میروند، مانند انجام یک فعالیت، صحبت کردن با دوستان و یا میانجیگری کردن. این شیوهها میتوانند «غیرمهارتی، نیز باشند مانند مصرف مواد مخدر، پرخوری و یا زیادهروی در مصرف الکل، این شیوه دوم در ابتدا و به ظاهر موجب احساس خوب در فرد میشود. اما در نهایت تأثیری معکوس بر مقابله با استرس به جای میگذارد. (هاولند1، 2007: 4). از طرف دیگر، فولکمن تأکید میکند که هدف از این مداخلهها، همانا افزایش ارزیابیها و مداخلههای مؤثر فرد در رابطه با عوامل استرسزا است. (هاولند ، 2007: 4). عدهای معتقدند که استرس نتیجه نابسندگی شیوههای مقابلهای برای کنار آمدن با حوادث و چالشهای زندگی است. (نلسون2 و برک3(2002) به نقل از کوسک4 و وودز5 2008: 13). از طرف دیگر مقابله به شکلهای مختلفی صورت میگیرد، مقابله تنها تغییر دادن واکنش به استرس نیست، بلکه همچنین میتواند شاخص تغییر دادن موقعیت استرسزا باشد. به طور مثال ممکن است کارمندی نتواند احتیاجات محیط کار خود را تغییر دهد ولی میتواند شغل و محیط کار خود را تغییر دهد. (کوسک، و وودز، 2008). شیوهها یا راهبردهایی که فرد در مقابله با موارد استرسزا به کار میبرد نقش اساسی در سلامت جسمانی و روانی او ایفا میکند. فرآیندهای ارزیابی و مقابله، تلاشهای شناختی و رفتاری افراد در تفسیر و غلبه بر مشکلات زندگی میباشد. (موس6، شفر7، 1993 به نقل از معتمدین، 1383: 41). از طرفی، کارور و همکاران (1984)، طی مطالعهای نشان دادند که ارتباط معناداری بین نوع شیوههای مقابله با استرس و خصوصیات روانشناختی، خاص یا اختلال روانی وجود دارد. (به نقل از اسد خانی 1378: 80). مواجه با رویداد استرسزا ممکن است دستیابی به اهداف مهم را با مانع روبرو کند و این خود نیز ممکن است به روی مفهوم شخصی از رویداد استرسزا و انتخاب شیوه مقابله، تأثیر گذارد. (لازاروس، 1993: 16). مطالعات تجربی نشان دادهاند رویدادهایی بیشتر موجب اختلال در دستیابی به اهداف میشوند که تهدید برانگیزتر برآورد میشوند. (لاواسی و کمپبل، 1995: 32). همچنین این مطالعه نشان داد که اختلال در اهداف به دلیل نشخوارهای فکری و فاجعه انگاری در رابطه با رویداد استرسزا فراخوانده میشود. (به نقل از شرورز،1کراج2 و گارنفسکی3: 2007). 2-1-7) ارگونومی کار و انسان دو جزء اصلی و جدایی ناپذیر هستی اند که باید به گونه ای متناسب با یکدیگر برنامه ریزی شوند. نبود تطابق و تناسب میان توانمندی های انسان و نوع کاری که او انجام می دهد یا مسئولیتی که برعهده وی نهاده می شود، سبب بروز مسائل و مشکلات بسیاری می شود که از آن جمله می توان به بروز آسیب های شغلی نظیر ناراحتی های استخوانی- عضولانی و پایین بودن بهره وری نیروی کار اشاره کرد. ( چوبینه، 1375: 75). برای جلوگیری از این گونه مسائل و تامیین تندرستی نیروی کار، ارگونومی به عنوان راه کاری کارامد به یاری انسان می شتابد. ارگونومی ارتباط متقابل انسان، محیط، ماشین و ابزار را واکاوی می کند و در پی بهینه کردن تناسب آن ها با یکدیگر است. در ارگونومی ویژگی های انسانی که شامل ویژگی های کالبد شناختی، فیزیولوژیک و روانشناختی هستند، مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند. به طور کلی می توان گفت که فشارهای عصبی یا عامل زیان بار ارگونومی هنگامی وجود دارد که نیازمندی های شغلی از توانمندی ها و قابلیت های فردی تجاوز کند و از این رو به عنوان یک راه کار همیشه باید تلاش کرد که توانایی ها و قابلیت ها از نیازمندی های شغلی پیشی گیرند و بر آن تفوق داسته باشد. در این زمینه ارگونومی به سنجش توانمندی های انسان می پردازد و بدین ترتیب مهندسان و طراحان را در هرچه متناسب تر ساختن دستگاه ها و فرآیندها با ویژگی های انسانی یاری می دهد. اصولا فلسفه ارگونومی بر پایه این فرض منطقی استوار است که : "طراحی باید از انسان آغاز شود."همان گونه که اشاره شد یکی از ویژگی های انسانی ،ویژگی های فیزیولوژیک اوست.( چوبینه، 1375: 75). 2-1-8) ارگونومی چیست؟ تعـريف رسمـي ‌ارگونومـي ‌كه به وسيله انجمن ملي ارگونومـي ‌«IEA» تاييد شده است به شرح زير مـي‌باشد: ارگونومي یا «فاكتورهاي انساني» اصول علمـي ‌مرتبط با فهم تعامل بيـن انسان و سـاير عنـاصر يـك سيستم است و همچنین حـرفه‌اي اسـت كـه شامل تئوري‌ها، اصول و داده‌ها و روشها براي طراحي مطابق با بهينه‌سازي آسـايـش و رفـاه افـراد و عملـكرد كـامـل سيستم مـي‌باشـد (اکبری، 2004: 21) واژه ارگـونومـي ‌آميزه‌اي از دو واژه يوناني ارگـو «به معني كار» و نوموس «به معني قانون» است. در آمريكا، مهندسي عوامل انساني يا عوامل انسان مترادف واژه ارگـونومـي‌دانسته شده است. ارگـونومـي ‌در اروپا، ريشه در فيزيولوژي كـار، بيومكانيك و طـراحي ايستگاه كـار دارد. در حالي كه عـوامل انساني آمريكایيان، از فيزيولوژي تجـربي سـرچشمه گـرفته، بر عملكرد انساني و طراحي سامانها متمركز است. (احمدي، 1386: 18). ارگونومي علم مطالعه انسانها در حين انجام كار، براي درك ارتباط پيچيده ميان افراد و جنبه هاي فيزيكي و روانشناختي محيط كار، نيازهاي شغلي و روشهاي كار مي‌باشد. ارگونومي يا همان مهندسي فاكتورهاي انساني، علمي تركيبي است كه سعي دارد ابزارها، دستگاه ها، محيط كار و مشاغل را با توجه به توانايي هايي جسمي ـ فكري و محدوديت ها و علائق انسانها، طراحي نمايد(صمدي، 1385: 79). پيشرفت تكـنولوژي و اتوماتيك شـدن ابزار و وسايل با پيشرفت در زمينه ارگـونومـي ‌همـراه نبوده است. بيماري‌هاي مـهمـي ‌كه در زمينه ارگونومـي‌مـطرح است، ناتـوانايي‌هاي جـراحتي شـديد اسـت كه شامـل صدمـات اسكـلتي ـ ماهيـچه‌اي و سيستم عصـبي مـي‌باشـند و از در معرض قرار گرفتن ضرباتي مثل حركات مربوط به مچ و كمر، به صورت تكـراري بـه وجـود مـي‌آيند. اين صـدمات يا كـارهايي كه با دست انجام مـي‌شوند و در دفاتري كه كارها به صورت اتوماتيك انجام مـي‌شود رايج هستند كه بيشتر به دلايل زير مـي‌باشد: حالتهاي بد بدني حالتهاي بدني ثابت نياز به نيروي زياد از حد براي انجام كار حركات تكراري با تعـداد زيـاد مدت زمان ناكـافي براي استـراحت بين حركـات تكراري ارتعاشات دماي سرد (فدوي، 1377: 12). امروزه با توجه به ماشيني شدن زندگي اغلب افراد، عوامل آسيب رساني شغلي نيز دستخوش تغييرات فراواني شده‌اند. به عنوان نمونه بسياري از باربـرداري‌هاي سنـگين تـوسـط ماشينها صـورت گـرفته و كاركنان مجبور به انـجام چنين فعاليتهايي نيستند. امـا از سـوي ديگر همين زنـدگي صنعتي، انسان را در معرض آسيبهاي جـديدي قـرار داده اسـت كــه از آن جمـله مـي‌تـوان به حفظ حالتهاي بدني ثابت طولاني مدت كه بعضاً با حفظ اجسام خــارجي در دست نيز همراه‌اند اشاره نمود (ورمرزيار، 1388: 30). برخي مشكلات معمول در صنايع شامـل: طـراحي نامنـاسب محـل كـار ، عـدم انطباق بين قابليتهاي كـارگر و الزامات شغلي، وجود محيط كار و مشاغل زيان‌آور، طراحي نامناسب سيستم انسان – ماشين و برنامـه‌هاي ضعيف مديـريت مـي‌باشد. اين مشـكلات منجـر به ايجاد مخاطرات در محل كار، ضعف سلامتي كارگران، صدمات ناشي از كار با تجهيزات، معلوليتها و در عوض كاهش بهره‌وري كارگر و كيفيت توليد و افزايش هزينه مـي‌شود. كـاربرد مـوثـر ارگـونومي در طـراحي سيستم كـاري مـي‌تواند تـعادلي را بين ويژگي‌هاي كـارگـر و نيـازهاي شغلي او برقـرار ند. اين علم، گستره وسيعـي را در زمينه طـراحي كـار، ابـزار، تجـهيزات، ماشين‌آلات، ايستگـاه كـار و سيستمـها در مـوارد مخـتلف صنعتي، آموزشي، ورزشي و غيره در بر می‌گيرد (كنعاني، 1388). هدف ارگونومـي ‌آن است كه در طراحي ابزار و وسايل كار و سيستمهاي فني و توليدي نيز در طراحي محيط كار، نيازها و خصوصيات جسمـي ‌و روحي انسانها در نظر گرفته شود تا در عين نيل به افزايش بازدهي توليد، به سلامت و بهداشت و راحتي انسانها نيز به بيشترين حد توجه شده باشد (دميستر، 1387) ارگـونـومـي ‌داراي اهـدافـي چـون بهـبود بهره‌وري، سلامتی، ايمني و آسـايش مردم و افزايـش كـارآيـي متقابل سيستمهاي انسان- ماشين- محيط است.(امینی، 1388: 39). ارگـونومـي،‌علمـي‌چنـد نظامه است كه در چـهار حـيطه عـمده، روان‌شناسي مهندسي، فيزيولوژي كار، بيومكانيك شغلي و آنتروپومتري فعاليت مي‌كند (نائینی، 1379: 10). 2-1-9)) روان‌شناسي مهندسي شامل فاكتورهاي محيطي فيزيكي و شيميايي مانند سر و صدا، ارتعاش، روشنايي، آب و هوا و مواد شيميايي كه مي‌توانند بر روي ايـمني، سـلامتي و آسـايـش افـراد تاثيـر بگـذارد مـي‌باشد (صمدی، 1385: 55). صـداي زيـاد، نور نامنـاسب، دمـاي بالا يا پايين، شلوغي، كمبود حريم خصوصي و ناتواني در شخصي‌سازي محيط كار مـي‌تواند به توليد مشکلات روحی روانی بر کارکنان بیانجامد (وهابی، 1385: 63). 2-1-10) فيزيولوژي كـار در نتیجه تاکید بر عصر کامپیوتر، خودکار سازی و جنبه های شناختی کار، کم کم از یاد می رود که بخش اعظم فعالیت های کاری ما مستلزم تلاش جسمانی و جابه جایی دستی مواد، ابزار ها و وسایل است. در فعالیت های معدنکاری، ساختمان سازی و تولید غالبا به به کارگرانی نیاز است که برای انجام دادن کار خود مقدار متوسط یا زیادی انرژی فیزیکی مصرف می کنند. آسیب دیدگی کمر،ناشی از کا ر بدنی زیاد در اغلب حرفه ها مشاهده می شود و این گونه آسیب ها بیش از 25 درصد آسیب های شغلی را تشکیل می دهند. حتی مشاغلی که در آنها شاغل ناگزیر از بلند کردن بارهای سنگین نیست به همین نسبت در معرض این نوع آسیب دیدگی هستند، از جمله این شاغلان می توان کارگران فنی ماهر، مدیران و روئسا، کارمندان اداری و کارکنان خدمات را نام برد. جالب اینجاست که پرستاران بیش از سایر گروههای شغلی به کمر درد مبتلاء می شوند. در این قسمت با قابلیت های انسان برای صرف انرژی به منظورانجام کار مفید ونیرومندی و قدرت تحمل انسان سر و کار داریم. جابه جایی دستی مواد نیز به طور خاص بررسی می شود. اما پیش از پرداختن به این موضوع ها، مفاهیم فشار و کشیدگی یا تنش را تعریف می کنیم زیرا این مفاهیم به جنبه های مختلف کار انسان، از جمله کار بدنی، مربوط اند. به طور کلی منظور از فشار شرایط، وضعیت یا تکلیف نامطلوبی است که بر فرد تحمیل می شود. بعضی از منابع بالقوه فشار عبارتند از کار سنگین، عدم تحرک، گرما و سرما، سروصدا، بی خوابی، خطر،اضافه بار اطلاعاتی،خستگی،تنهایی، عدم تامین مالی و مانند آن. منظور از کشیدگی آثار فشار بر فرد است. تنش را می توان با مشاهده تغییرات پارامترهایی مانند ترکیب شیمیای خون، مصرف اکسیژن، فعالیت الکتریکی ماهیچه ها یا مغز، ضربان قلب، دمای بدن، آهنگ انجام کار،خطاها و نگرشها اندازه گیری کرد. 2-1-11)مقیاس فشار فیزیولوژیکی پیش از آغاز بحث درباره اندازه های فشار فیزیولوژیکی چند مفهوم پایه فیزیک و چند واحد اندازه گیری را تعریف می کنیم: نیرو: یکای(واحد) نیرو نیوتون(N )است وآن برابر است با 1kg.m/s2 یا نیرویی است که به جرمkg 1شتاب 1m/s2 می دهد.{1N=0/225Ibf} کار یا انرژی: وقتی نیرویی درطول فاصله ای اعمال می شود می گوییم کار انجام شده یا انرژی مصرف شده است. وقتی نیروی یک نیتون (N )در فاصله یک فنر (m1)اعمال می شود به اندازه یک ژول (J1)کار انجام می دهد یا به همین اندازه انرژی مصرف می کند. سنجه رایج انرژی کیلو کالری (kcal)است و آن مقدار گرمای (صورتی از انرژی) لازم برای افزایش دمای یک کیلو گرم (kg1)آب از C15 به 16Cاست. کالری (C) که برای اندازه گیری مقدار انرژی مواد غذایی به کار می رود در حقیقت همان کیلو کالری(kcal) امروزه ژول (J)یکای متداول تر اندازه گیری انرژی است اما ما همچنان از کیلو کالری استفاده می کنیم زیرا با کالری متداول در رژیم های غذایی پیوند مستقیم دارد. تبدیل های زیر را به خاطر می سپاریم. 1kcal=1000cal=1cal 1kJ = 1000 J 1kcal =4/1868 kJ 1kcal = 3087/4 F.Lbs توان : توان عبارت است از کار انجام شده در واحد زمان. یکی از یکاهای توان وات(w) است، هر وات معادلJ/s 1است. یکی دیگر از یکاهای توان اسب بخار (hp) است و . 1hp=736 w در حوزه فیزیولوژیکی کار، به اندازه گیری آهنگ مصرف انرژی(برحسب kcal یا kJ) اشخاص مشغول به انجام فعالیت های مختلف علاقه مندی. چنانکه شرح خواهیم داد. بین آهنگ مصرف انرژی و مصرف اکسیژن،و بین آهنگ مصرف اکسیژن و ضربان قلب روابطی وجود دارد. این روابط و سایر اندازه های مورد استفاده برای ارزیابی فشار فیزیولوژیکی را بررسی می کنیم. 2-1-12)آهنگ مصرف اکسیژن چنانکه گفته شد، اکسیژن برای سوخت و ساز مواد غذایی و آزاد کردن انرژی مصرف می شود. مقدار انرژی آزاد شده، تا حدودی، به ماده غذایی مصرف شده بستگی دارد. درصورتی که رژیم غذایی معمولی باشد، هر لیتر اکسیژن تقریبا 5kcalانرژی آزاد می کند. بنابراین با اندازه گیری آهنگ مصرف اکسیژن در حین انجام کار می توان آهنگ مصرف انرژی را مستقیما تخمین زد. 2-1-13) علـم بيومكانيك در علم بیومکانیک از قوانين فيزيـك و مـفاهيم مهندسي براي توصيف حركت بخشهاي مختلف بدن و نيروي وارد بر آنها در طي فعاليت روزانه استفاده مـي‌شود (احمدی، 1386: 17) فشار مداوم ناشي از ثابت بودن يك وضـعيت بدن و يا حركات تـكراري آن بـر روي عضـلات بـدن منجر به ايجاد خستگي موضعي در آنها مـي‌شـود. به عـبارتي اين فـشار باعـث كاهش فعاليت و كارآيي عضلات خواهد شد (صمدی، 1385: 56). روشهاي بيومكانيك تعـامل فيزيكي بيـن انسـان و سيستم مـكانيكي اطراف او را مورد نظر داشته و ابزار، تجهيزات و تسهيلات كار را در اين رابطه مورد مطالعه قرار مـي‌دهند (ميرسپاسي، 1375: 12). 2-1-14) آنتروپومتري آنتروپومتري عبارت است از اندازه‌گيري سيستماتيك بدن با استفاده از وسـايل انـدازه‌گيـري (ابرقويي، 1385: 77). آنتروپومتری از دو کلمه یونانی "آنتروپوس" به معنی انسان و "مترین" به معنی اندازه گیری مشتق شده است. اطلاعات آنتروپومتریکی ابعاد و اندازه های بدن انسان را توصیف می کند. این ابعاد و اندازه ها شامل ارتفاع، پهنا، عمق، فاصله، محیط و انحنای بدن می شوند. بیلی دو نوع اندازه گیری را تعریف می کند: ایستا: ابعاد بدن در شرایطی اندازه گیری می شوند که فرد کاملا ثابت و بی حرکت است. فعال: ابعاد بدن در شرایط طبیعی و هنگامی که فرد در حال انجام وظیفه استو یا وانمود می کندکه در حال انجام کار است اندازه گیری می شوند. در هنگام استفاده از اطلاعات آنتروپومتریکی اعم از ایستا یا فعال برای طراحی پست کار، لباس فرد و یا وسایلی که در حین کار مورد استفاده قرار می دهد باید مد نظر قرار گیرند. طبق نظر سینگلتون اصول کلی آنتروپومتری- ارگونومی که می بایست همواره در نظر گرفته شوند عبارتند از: - ابعاد پست کار باید طوری انتخاب شوند که حداقل 90 درصداز افراد استفاده کننده را پوشش دهد. - در انتخاب اطلاعات آنتروپومتریکی،طراح می بایست به تعاریف اندازه گیری ها،اندازه و نوع نمونه جمعیتی که اطلاعات از آن بدست آمده است توجه خاص داشته باشد. - در کاربرد اطلاعات آنتروپومتریکی، طراح باید با توجه به ابعاد گوناگون و مثال هایی که بین شرایط ایستا و پویا وجود دارد، خطای قابل قبول راتعیین کند و به عنوان معیاری از آن استفاده کند. - تطابق بهینه ابعاد بدن کارگران با پست کار آن ها ممکن است در طول زمان تغییر کند، زیرا اندازه ی جمعیت متغیر است و همین طور کارگرانی که وظایف مربوطه را انجام می دهند، عوض می شوند. - مشکلات وضعیت بدنی رابطه بسیار نزدیکی با عدم تطابق ابعادی دارد به طوری که هر دو آن ها باید همزمان با همدیگر مورد توجه قرار گیرند. - در بحث درباره وضعیت ایستاده در مقابل وضعیت نشسته، همواره باید به نکات زیر توجه داشت: الف) محل استقرار کنترل ها، اجزاء و مکان انجام فعالیت. ب) وجود فضای کافی برای زانوها. ج) اندازه وجهت نیروهایی که باید اعمال شود. د) تکرر و تعداد نشستن و برخاستن. - در طراحی صندلی توجه به موارد زیر از اهمیت زیادی برخوردار است: الف)ارتباط میان صندلی و سطح کار. ب) تغییر وضعیت بدنی. ج) استحکام و ثبات صندلی به ویژه زمانی که متحرک باشد. د) سهولت ایستادن و نشستن. ه) نرمی سطح نشستنگاه و پشتی صندلی. - همان گونه که صندلی راحت امکان تغییر وضعیت بدنی را فراهم می کند، پست کار ایستاده ای نیز که از طراحی مطلوبی برخوردار باشد حرکت بدنی را آسان تر می کند. 2-1-15)جدول تئوریهای مرتبط با پژوهش صاحب نظرنام تئوریمتغیرلازاروسنظریه ارزیابی شناختی استرسفرد،موقعیت،توانایی های فرد وچگونگی مقابله اوجويس مريلينفشار آور محیط کاربهره وري و كنترل كيفيت،ارگونوميايمني، برنامه‌هاي توليدي، سودهرزبرگغنی کردن کار(انگیزشی بهداشتی)عوامل محیطی، عوامل انگیزشیمک گریکورxyنگرش مدیریت و رهبری، انگیزش کارکنانهانس سلیسندرم سازس عمومیهشدار، مقاومت، از پادرآمدنآدولف می یرعوامل محیطی استرسمقاومت، رویدادها،کاراسکفشار شغلیتقاضا، آزادی، اختیارتصمیم گیری، بیماری جدول شماره1 2-1-16جدول خلاصه شده منبع افکار صاحب نظرنام تئوریمتغیرمدل روانشناختی استرسلازاروس و مکلمننظریه ارزیابی شناختی استرسفرد ،موقعیت، توانایی های فرد وچگونگی مقابله اومدل عوامل محیطیاسترس آدولف می یرعوامل محیطی استرسمقاومت، رویدادها،مدل فشار آور محیط کارجویس مریلیینعوامل محیطی استرسمقاومت، رویدادها، جدول شماره 2 2-2)مباحث پژوهشی به منظور آگاهی از نتایج تحقیقات انجام شده در ایران و خارج از ایران به کتابخانه ملی، مرکز اسناد و مدارک علمی ایران و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران مراجعه گردید ولی هیچ گونه سابقه ای مبنی بر ایجاد چنین پژوهشی به استثنای یک مورد نشان داده نشد. اما تعدادی پژوهش انجام شده بدست آمده که اگرچه تفاوتهایی با پژوهش حاضر دارد، اما از بعضی جهات به موضوع این تحقیق شبیه هستند. در این بخش از پیشینه تحقیق تلاش محقق بر آن بوده است که در حد وسع و توان پژوهشهای انجام شده دربازه موضوع پژوهش که نزدیکی و شناخت بیشتری با آن دارند را جمع آوری و گزارش نمایند و از یافته های این تحقیق در تحلیل داده ها و پاسخ به سوالات تحقیق استفاده نمایند. 2-2-1)پژوهشهای داخل کشور مصطفوي دهزويي و محمد مهدي (1387) در پزوهشی با عنوان تأثير عوامل ارگونوميك محيط كار بر اجراي سيستم مديريت كيفيت به این نتیجه دست یافت که عـدم توجـه به اصـول ارگونومي و رعايـت نكـردن آنها در محـيط كار، هزينه هـاي بسيار زيادي را هم براي كـارفرما و هم براي كاركنان بدنبال خواهد داشت و موجب كاهش كارآيي و كيفيت مي گردد. از طرفي با توجه به اينكه طي ساليان گذشته و تحقيقات انجام شده، نقش حياتي ارگونومي در كاهش ناراحتي هاي عضلاني - اسكلتي، افزايش بهره وري، بهبود كيفيت، زندگي كاري، ايمني و كارآيي كلي سازمان مشخص تر شده و متخصصين ارگونومي نيز با بهينه كردن تناسب بين انسان - ماشين و محيط، كارآيي سيستم ها را بهبود بخشيده اند. وی خاطر نشان می کند که ارگونومي از حد يك ابزار فراتر رفته و به يك استراتژي جهت بهبود بهره وري سيستم، ايجاد كار مناسب، پيشگيري از حوادث و بيماري هاي ناشي از كار و بهبود راندمان و عملكرد انسان تبديل شده است و ديگر نسل جديد ارگونومي مستقل از ملاحظات سازماني و سيستم مديريتي نمي تواند وجود داشته باشد. پس در اين تحقيق سعي شـده اسـت به بررسـي جنبه هاي مختـلف تاثيـر گـذاري ارگـونومي شـامل «فيزيولوژي كار، بيومكانيك شغلي، روان شناسي مهندسي، آنتروپومتري» بر نظام كيفيت و بهره وري بپردازد. سپس مديريت كيفيت جامع مبتني بر استاندارد سري ISO 9000 را خاستـگاه سـازمان هاي پيشرو معرفي مي كند. در همين راسـتا با شناخته شـدن جنبه هاي ارگونـومي به تاثير گذاري آن بر اجراي سيستم مديريت كيفيت جامع مبتني بر استاندارد ايزو 2008 :9001 مي پردازد و رعايت اين اصول را در اجراي سيستم مديريت كيفيت جامع مبتني بر استاندارد ايزو 2008 :9001 لازم مي داند. پورشريفي راوري،مرتضي (1386) در پژوهشی با عنوان بررسي رابطه بين ارگونومي محيط كار و استرس شغلي كاركنان می پردازد و بیان می کند کهعدم توجه به اصول ارگونومي و رعايت نكردن آنها در محيط كار، هزينه هاي بسيار زيادي را هم براي كارفرما و هم براي كاركنان بدنبال خواهد داشت. و موجب كاهش كارآيي و افزايش استرس كاركنان نيز مي گردد. در صورتيكه فناوري ارگونومي بدرستي بكار گرفته شود مي تواند موجب حذف يا كاهش صدمات و مشكلات بهداشت و ايمني شغلي در محيط كار و افزايش كارآيي گردد.با وجود اين در طراحي كار توجه كافي بدانها صورت نمي گيرد. هدف اصلي اين مطالعه بررسي نقش ارگونومي و ارتباط آن با استرس شغلي كاركنان مي باشد . نتايج حاصل از اين مطالعه بيان داشت كه بين ارگونومي محيط كار و استرس شغلي رابطه معني داري وجود دارد(05/0p≤). بين فيزيولوژي كار و روانشناسي مهندسي با استرس شغلي رابطه معني دارد(05/0p≤) ولي بين بيومكانيك و آنتروپومتري با استرس شغلي رابطه معني داري يافت نشد(05/0p≥). در اين مقاله ابتدا خلاصه اي از ادبيات تحقيق شامل: تعاريف ، شاخه ها، اهداف ارگونومي ، استرس، عوامل استرس زا، و پيامدهاي استرس بيان مي شود. در ادامه فرضيه ها، روش انجام تحقيق، نحوه تجزيه و تحليل، آزمونهاي مورد استفاده، جمع بندي و ملاحظات تحقيق ارائه شده است. محمد فام و ديگران (1385) در تحقيقي كه در يكي از صنايع خودرو سازي انجام دادند دريافتند كه استرس شغلي با اعمال نا ايمن و حوادث شغلي رابطه مستقيم معني داري دارد. همت جو به بررسي رابطه بين آگاهي از علم ارگونومي و ميزان آسيبهاي شغلي كادر پرستاري پرداخت و دريافت كه آگاهي از علم ارگونومي با ميزان آسيبهاي شغلي رابطه معكوس دارد همچنين مصدق راد در تحقيق خود دريافت كه بكارگيري ملاحظات ارگونوميكي و بهره گيري از وسايل و تجهيزات ايمني نقش قابل ملاحظه اي در بهره وري افراد و كاهش آسيبهاي شغلي آنان در سازمان دارد. شرعي در تحقيق خود به ارتباط بين ارگونومي و كيفيت ارئه خدمات به مشتريان پي برد. نتايج حاصل از تحقيق احمد پور نشان دارد كه بين استرس شغلي و سلامت روان كارمنان ، رابطه منفي معني داري وجود دارد.(به نقل از پورشریفی و راوی، 1386:3). 2-2-4)پژوهشهای خارج از کشور توس لندبرگ ودیگران (1999) در تحقیقی تحت عنوان استرس و گرانباری شغلی مردن و زنان در پستهای سطح بالا واکنشهای روانی و جسمی به استرس مرتبط با کار وخانواده در 21 مدیر مرد و 21 مدیر زن متخصص حرفه ای در پستهای بالا را مورد بررسی قرار دادند. نتایج اصلی حاکی از این بود که هم مدیران زن و هم مدیران مرد شغلهایشان را به عنوان چالش انگیز تجربه کرده بودند. اگر چه تقریبا تمامی داده ها شرایط مطلوب تری برای مردان نسبت به زنان را آشکار کرده بودند. به علاوه زنان به وسیله گرانباری شغلی بدون مزد بیش از حد و همچنین به وسیله مسئولیتهای بیشتر برای وظایف مرتبط با خانه و خانواده بیشتر استرس زده بودند. (لاندبرگ , 1999: 28). کنفدراسیون تجارت آهن و فولاد در سال 2001 در مورد تاثیر عوامل استرس زای مربوط به شغل و کار تحقیقات بسیاری انجام شده از جمله ، گزارشی در مورد سازمان کار و ایمنی و بهداشت شغلی در صنایع فولاد انگلستان منتشر کرد. در این گزارش نتیجه گیری شده بود که: شواهد و مدارک قوی وجود دارد که جنبه های روانی کار، شامل ساعتهای کار کردن طولانی، گرانباری شغلی سنگین، فقدان کنترل روی کار زیاد، فقدان حمایت اجتماعی در کار و فقدان و فرصت نداشتن برای بهبود مهارتهای کارکنان بر روی سلامتی روانی و جسمی کارگران تاثیر گذاشته است( موریو، 200: 2). راندومو (2000) در تحقیقی تحت عنوان خطر درک شده، وضع ایمنی، استرس شغلی در بین کارکنان آسیب دیده و آسیب ندیده در تاسیسات نفتی میان دریایی که توسط راندوم انجام شده به بررسی ارزیابی شخصی کارکنان از احتما خطر با احتمال خطر واقعی پرداخته است که نتایج زیر بدست آمده است: نتایج نشان می دهد که ارزیابی های شخصی کارکنان کاملا با احتمال خطر واقعی مطابقت یا همخوانی دارد واینکه زمانیکه آنها آسیبی متحمل شده بودند، کارکنان ممکن است احساس کنند که بیشتر در معرض خطر هستند، در نتیجه از اقدامات ایمنی و جلوگیری از از اتفاقات بیشتر ناراضی بودند و استرس شغلی بیشتری قل از آنکه آسیب اتفاق بیفتد، تجربه کرده بودند. (راندومو، 7: 2000). وایت (2003)در تحقیقی تحت عنوان اقدامات ایمنی و بهداشتی در محل کار در سرتاسر آمریکای شمالی بر اساس نظر کارکنان که در آمریکا و کانادا انجام شده بود نتایج زیر بدست آمده است: یک دو کارگران (45 درصد در کانادا و 53 درصد در آمریکا) آموزش ایمنی و بهداشت شغلیدریافت کرده بودند و 69 درصد در کانادا و 70 درصد در آمریکا احساس می کردند که این آموزشها جامع بوده است. بیش از 6 کارگر از 10 کارگر (26 درصد در کانادا و 63 درصد در آمریکا) گفته بودند که آنها نظارت مناسبی برای محافظت از سلامتی و ایمنی شان در محل کار دریافت کرده اند. یک چهارم کارگران گفته اند کارفرمایان حوادثی را که اتفاق می افتد، گزارش نمی کنند. تقریبا بیش از 50 درصد کارگزان هم در کانادا و 54 درصد هم در آمریکا (58 درصد) نسبت به قوانینی که از سلامتی و ایمنی آنها در کحل کار حمایت می کنند، مطلع و آگاه بودند. (وایت 9: 2003). راندوم (2000)در تحقیقی تحت عنوان خطر درک شده، وضع ایمنی، استرس شغلی در بین کارکنان آسیب دیده و آسیب ندیده در تاسیسات نفتی میان درییی به این نتایج دست یافت: ارزیابی شخصی کارکنان کاملا با احتمال خطر واقعی مطابقت یا همخوانی دارد و اینکه زمانی که آها آسیبی متحمل شده بودند، کارکنان ممکن است احساس کنند که بیشتر در معرض خطر هستند. در نتیجه از اقدمات ایمنی و جلوگیری از اتفاقات بیشتر ناراضی بودند و استرس شغلی بیشتری را قبل از اینکه آسیب اتفاق بیفتد، تجربه کرده بودند. (راندومو، 21: 2000). 2-3)چارچوب نظری پژوهش: چارچوب نظری پژوهش حاضر برگرفته از دیدگاههای جويس مريلين، لازاروس وآدولف می یر می باشد. جويس مريلين، رئيس مؤسسه جويس در سياتل آمريكا بر اين عقيده است كه اكنون ديگر اين باور عموميت يافته است كه شركت‌هايي كه بهره وري و كنترل كيفيت را مدِ نظر دارند، دخالت دادن ارگونومي را در برنامه‌هايشان به عنوان يك شم تجاري بكار مي‌گيرند؛ شركت‌هاي موفق برنامه ارگونومي را با ايمني، كنترل كيفيت و برنامه‌هاي توليدي جهت دستيابي به حداكثر سود تلفيق نموده اند (طاهري 1376). در نظر گرفتن اصول ارگونومي در كار، نه تنها باعث حفظ سلامت نيروي انساني و كارآمد در جوامع بشري مي‌شود، بلكه مانع تحمل بسياري از هزينه‌هاي مالي بر اقتصاد كشورهاي فقير خواهدشد. بعنوان مثال با طراحي درست و اصولي محل كار، مي‌توان از متحمل شدن بيشترِ هزينه‌هايي چون هزينه از كار افتادگي، هزينه ناشي از حوادث، هزينه زمان از دست رفته توليد، هزينه ضايعات توليد اجتناب كرد. كم كردن زمان انجام كار، حذف حركات اضافي در روند كار، شيوه ارتباط با محيط بيروني، موازنه عرضه و تقاضا، بهينه سازي محيط كار، صرفه جويي در مصرف انرژي، و در يك كلام ارتقاءِ سطح سلامت انسان و شكوفايي اقتصادي، همه و همه از جمله مسائلي است كه با شناخت صحيح از اين دانش نوين مي‌توان به آن دست يافت. ارگونومي يا همان مهندسي فاكتورهاي انساني، علمي تركيبي است كه سعي دارد ابزارها، دستگاه ها، محيط كار و مشاغل را با توجه به توانايي هايي جسمي ـ فكري و محدوديت ها و علائق انسانها، طراحي نمايد. اين علم با هدف افزايش بهره وري، با عنايت بر سلامتي، ايمني و رفاه انسان در محيط، شكل گرفته است. همچنين اين علم در تلاش است بجاي متناسب سازي انسان با محيط، محيط را با انسان متناسب سازد. در اين راستا، سازمان بين المللي كار، واژه ارگونومي را به معناي متناسب كردن كار و شغل براي انسان تعريف كرده است بطور کلی می توان گفت ارگـونومـي،‌علمـي‌چنـد نظامه است كه در چـهار حـيطه عـمده، روان‌شناسي مهندسي، فيزيولوژي كار، بيومكانيك شغلي و آنتروپومتري فعاليت مي‌كند عدم توجه به چگونگي انجام كار، مي‌تواند صدماتی همچون عوارض استخواني ـ عضلاني و ... را کهه در حقيقت از جمله بيماريهاي مرتبط با كار هستند را سبب گردد كه مي‌توانند بسيار ناتوان كننده ظاهر شده و باعث افت راندمان، افزايش غيبت هاي ناشي از كار، غرامت هاي دستمزد و نهايتاً، از كار افتادگي كارگر شوند. از طرفی به كارگيري فرد در كاري كه با توانايي و اطلاعات او هم خواني ندارد و يا تغيير در فعاليت كاري او مي تواند باعث ايجاد استرس در فرد شود . به طور كلي استرس شغلي نوعي استرس است كه با محيط كاري يا عوامل مرتبط با محيط كاري فرد ارتبا ط دارد . تغيير در فعاليت هاي كاري هم چون فن آوري جديد يا تغيير اهداف ممكن است باعث ايجاد استرس شود. لازاروس و فلکمن (1984) مقبولترین رویکرد را نسبت به استرس عنوان کرده است که رویکردی تعاملی است و نظریه روانشناختی درباره استرس قلمداد میشود. (لازاروس و فولکمن،1984). آنها استرس را به عنوان رابطه بین شخص و محیط که توسط شخص به صورت فشارآور و فراتر از توانایی او ارزیابی میشود و سلامتی او را به خطر میاندازد، تعریف میکنند. در این راستا می توان گفت "آدولف می یر" اولین کسی بود که عوامل محیطی استرس را بررسی کرد.وی استرس ناشی از عوامل محیطی و فشار وارد بر فرد از این طریق را صادق دانست . تعدادی از مهمترین عوامل محیطی عبارتنداز: سر و صدا: سر و صدا زیاد نه تنها احتمال دارد که باعث افت شنوایی شود،بلکه‏از سر و صدای محیط کار به افت شنوایی شغلی معروف است که به کاهش‏شنوایی جزیی یا کامل در یک یا در هر دو گوش که در جریان عمر کاری‏فرد ایجاد می‏شود،تعریف می‏گردد. در اثر این افت‏شنوایی،ممکن است تشخیص صدای موردنظر میسر نشود و در مواردی‏(همچون عدم تشخیص صدای زنگ خطر)می‏تواند باعث وقوع حادثه شود. وضعیت جوی: کار کردن در فضای باز مانند مناطق بسیار گرم‏سیر و در هوای نامطبوع،می‏تواند از دیدگاه کارکنان،استرس محسوب شود.هوای نامطبوع بر روحیه،سلامت‏جسمانی و روانی،انگیزش کار و حادثه‏پذیری افراد اثر می‏گذارد. در صورتیکه کار کردن در فضاهای باز الزامی باشد،استفاده از لباسهای مناسب در تخفیف استرس موثر است. نور: میزان نور کافی یکی از شرایط کار مناسب است.کاهش یا افزایش بیش‏از حد نور می‏تواند بر میزان کارایی و دقت افراد،اثر گذارد.همچنین روشنایی‏نامناسب احتمال دارد که بینایی فرد را دچار مشکل سازد. بهداشت: سازمان جهانی کار(1986)اعلام کرده است که بسیاری از نیروهای کار در شرایط غیر بهداشتی کار می‏کنند که خود یک عامل استرس است.محیط کار تمیز و منظم نه فقط باعث بهداشت و سلامتی افراد است،بلکه باعث بهبود روحیه و احساس امنیت می‏شود. درجه حرارت و میزان رطوبت: هرچند پاسخ فیزیولوژیک به شرایط متفاوت دما بین کارگران و حتی در یک فرد از موقعیتی به موقعیت دیگر متفاوت است،با این حال محیط بیش از حد گرم،بسیار سرد،بسیار بدبو و یا بیش از اندازه خشک می‏تواند ایجاد مشکلات فکری و جسمی‏کند. ممکن است تحت تأثیر فشار روانی از دما توانایی تصمیم‏گرفتن فرد در کارها،تشخیص دقیق و یا عملکرد سریع و تخصصی صدمه ببیند.در چنین شرایطی حرکات کند می‏شود،توانایی شناختی صدمه می‏بیند و ممکن است‏عاملی در وقوع حادثه باشد.فشار ناشی از دما،ممکن است باعث کاهش عمل فرد نسبت به محرکهای کنش‏زای دیگر شود. هنگامی که فرد تحت تأثیر عوامل فشارزای کار مانند دما قرار گیرد-به علت آنکه بخشی از توجه فرد را به خود معطوف می‏کند-از میزان توجه او به کار کاسته می‏شود. کار زیاد و کار کم: کار زیاد چه از نظر کمی،چه از نظر کیفی از عوامل استرس‏زای محیط کار می‏باشد.این موضوع درمورد کار کم نیز صادق است.کاپلان و فنچ(1978)نشان دادند که بین بار اضافی و کمی کار و کشیدن‏سیگار رابطه وجود دارد:همچنین بین بار اضافی کار با تعدادی از شاخصهای‏فشار روانی مثل انگیزه ضعیف در کار کردن،احساس خود ارزشمندی پایین، غیبت از کار و ارایه پیشنهادات لازم به کار کارفرمایان،رابطه وجود دارد. از طرفی اجبار به انجام است باعث ایجاد خستگی،کاهش‏فشارزای محیط کار است.کار کم ممکن است باعث ایجاد خستگی،کاهش جذابیت کار و فقدان توجه شود.کوپر و کلی(1984)پی بردند که کم بودن کار ممکن است باعث ایجاد اضطراب،افسردگی و نارضایتی شغلی در افراد گردد.به هنگام شب کم بودن کار به این دلیل که کار کافی برای هشیار نگه داشتن‏فرد وجود ندارد.ممکن است اثر تخریبی بیشتری داشته باشد. کار کم به ویژه در رابطه با مشاغلی که لازمه آنها انتظار برای وضعیت‏های‏خاصی است مانند خلبانها،آتش‏نشانها و مراقبین برج کنترل پرواز،بیشتر فشار زاست. چارچوب نظری تحقیق متغیر مستقل59690248983500متغیر وابستهمفهوممولفهمولفهمفهومبيومكانيك شغليارگونومیابهام شغلاسترستعارض شغلروانشناسي مهندسيگرانباری شغلکمباری شغلآنتروپومتريآهنگ کارتکرار کارفيزيولوژي كارتنش شغلی 4594860-3810001150620377190001143000-381000جدول شماره 3 فهرست منابع: استورا بنجامین (1377) تنیدگی یا استرس، ترجمه پریرخ دادستان، تهران، انتشارات رشد. اميني، عليرضا؛ يك تحقيق علي و معلولي در باره عوامل ميكرو و ماكرو ارگونوميكي در فاجعه بوپال، كنفرانس بين المللي ارگونومي، 1388. بیرشک و همکاران،(1386)مقایسه عوامل شخصیتی،حوادﺛ. استرس زا و حمایت اجتماعی در بیماران کرونر قلبی و غیر بیمار ، مجله روانشناسی معاصر،دوره دوم ،شماره 3،صص 48- 41 پور شهباز، عباس (1372)، رابطه بین ارزیابی میزان استرس و تیپ شخصیتی در بیماران مبتلا به سرطان خون، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی تهران. جزء كنعاني، معصومه؛ مرتضوي، باقر؛ خوانين، علي؛ اصيليان، حسن؛ ارگونومي، ايمني و بهره وري، نخستين كنفرانس بين المللي ارگونومي، 1388. ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻴﺎ. ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ (1388)ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑﺮ روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻮم. اﻧﺴﺎﻧﻲ،تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها (سمت) حسینی قدمگاهی، جواد (1376) کیفیت روابط اجتماعی میزان استرس و راهبردهای مقابله با آن در بیماران کرونر قلب، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علوم پزشکی ایران حيدري محمود؛ رفيعي امامي، مريم؛ بررسي مسائل و مشكلات ارگونوميكي كاركنان شاغل در يكي از كتابخانه ها و مراكز اسناد كشور، كنفرانس بين المللي ارگونومي ايران، تهران، 1388. خاکی، غلامرضا. روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی. نشر آگاه دميستر، وبر؛ ارگونومي براي مبتديان، ترجمه علي پور قاسمي، چاپ سوم، نشر مركز، تهران، 1387. رابينز، استيفن؛ مباني رفتار سازماني، ترجمه علي پارساييان و محمد اعرابي،چاپ سيزدهم، دفتر پژوهشهاي فرهنگي، تهران، 1385. رابینز،استیفن(1374).مدیریت رفتار سازمانی.ترجمه:علی‏ پارسائیان و محمد اعرابی.تهران:انتشارات مؤسسه مطالعات‏ و پژوهشهای بازرگانی. سيدي، سيد مسعود؛ سياوشي، الهام؛ ارگونومي "الف" تا "ي"، ماهنامه مهندسي پزشكي و تجهيزات آزمايشگاهي، سال 7، شماره84، 1387.. شفر،مارتین(1370).فشار روانی.ترجمه:پروین‏ بلورچی.تهران:انتشارات پاژنک. شهرياري احمدي، منصوره؛ روانشناسي عوامل انساني(ارگونومي)، انتشارات زرباف اصل، تهران، 1386. صادقي نائيني، حسن؛ اصول ارگونومي در طراحي سيستم هاي حمل دستي كالا، انتشارات آسانا، تهران، 1379. صدرا ابرقويي، ناصر؛ حسيني نسب، حسن؛ آنتروپومتري ايستاتيك در ايران، نخستين كنفرانس بين المللي ارگونومي ايران. صمدي،صادق؛ اصول ارگونومي، انتشارات چهر، تهران، 1385. عطار،حمید(1374).بررسی رابطه استرس شغلی با خشنودی شغلی و سلامت روان کارکنان یک مجتمع‏ صنعتی.پایان‏نامه کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی. انستیتو روانپزشکی تهران. فدوي، عارفه؛ ارگونومي و بهره وري، تدبير، 86،مهر، 56-60، 1377. فونتانا،دیوید(1371).استرس چیست.ترجمه:بهمن‏ نجاریان.مجله دارو و درمان،سال دهم،شماره 66-56. کوپر،کاری ال(1373).فشار روانی:راههای شناخت و مقابله.ترجمه:مهدی قراچه داغی و ناهید شریعت‏زاده. تهران:انتشارات رشد. ملکوتی،کاظم؛بخشانی،نور محمد؛زهروی،طاهره(1373). بررسی ارتباط استرسهای شغلی و اختلالات افسردگی و اضطراب در کنارکنان بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی‏ زاهدان.فصلنامه اندیشه و رفتار،سال اول.شماره 2 و 3، 86-76. ستوده،حسین علی، 1388 مدیریت و استرسهای ناشی از کار از دیدگاه ارگونومی، نشريه افق طلائی سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی زابل ميرسپاسي، ناصر(1375): مديريت منابع انساني و روابط كار نگرش راهبردي، انتشارات شروين، تهران. ورمرزيار، سكينه؛ صفري، علي؛ يونسي، مريم؛ ارزيابي پوسچرهاي كاري و بررسي شيوع اختلالات اسكلتي عضلاني در بين كاركنان بسته بندي دارو با استفاده از روش RULA و پرسشنامه BODY MAP، كنفرانس بين المللي ارگونومي، تهران، 1388. وهابي، حسين؛ امنيت شغلي با رويكرد ايمني و سلامت و نقش آن در نگهداري كاركنان سازمان، مجله راهكار مديريت، شماره، 1385. Ader, C. H. & Cohen, N. (1993). Stress and Coping Psychology, 34 Developmental, 35-28 Brown, J. and Campbell, E.A. (1994), Stress and Policing, John Wiley, Chichester Bremner، Douglas, )2002( Does Stress Damage the Brain, www.amazoon.com Holahan, C.J. & Moss, R.H.(1997).Life stressors, personal and social resources and depression. Journal of Abnormal psychology Feb. Vol.100, Lssue1. Pages: 31-38. Michenbaum, D. (1985). Stress inoculation training . NY. Pergamon vance,b,miller,s,humphreys, s,humphreys,s. reynold.f .(1989).stress and manifestation of occupational stress as reported by fulltime teachers working in a big school.journal of american indian education,28. issac,a. friedman,n. .(1995).student behavior patterns contributing to teacher burnout journal of educational research, 88,281-289