پیشینه و مبانی نظری اثرات خانه هاي دوم بر اکوتوريسم (docx) 45 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 45 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
HYPERLINK \l "_Toc410762749" 2-1- مقدمه PAGEREF _Toc410762749 \h 11
2-2-1-انواع اکوتوريست PAGEREF _Toc410762750 \h 13
2-2-2- اصول اکوتوريسم PAGEREF _Toc410762751 \h 13
2-2-3-اهداف اکوتوريسم PAGEREF _Toc410762752 \h 14
2-2-4- اهميت اکوتوريسم PAGEREF _Toc410762753 \h 14
2-2-5- فرصت ها و تهديدات اکوتوريسم PAGEREF _Toc410762754 \h 15
2-2-5-1- فرصتهاي اکوتوريسم PAGEREF _Toc410762755 \h 15
2-2-5-2- تهديدات اکوتوريسم PAGEREF _Toc410762756 \h 15
2-3- اکوتوريسم در روستا PAGEREF _Toc410762757 \h 16
2-4- تعريف و مفهوم خانه هاي دوم PAGEREF _Toc410762758 \h 19
2-5- مهمترين زمينه ها و عوامل کششي، انگيزشي و يا رانشي گسترش خانه هاي دوم در نواحي روستايي PAGEREF _Toc410762759 \h 22
2-5-1- تفاوت آب و هوايي و جغرافيايي PAGEREF _Toc410762760 \h 22
2-5-2- مهاجرت هاي روستايي- شهري PAGEREF _Toc410762761 \h 22
2-5-3- آلودگي محيط زيست و ازدحام بيش از حد جمعيت در شهر ها PAGEREF _Toc410762762 \h 23
2-5-4- بهبود راه هاي ارتباطي و افزايش برخورداري از خودروي شخصي PAGEREF _Toc410762763 \h 23
2-5-5- شهر گريزي و گسترش خانه هاي دوم PAGEREF _Toc410762764 \h 23
2-6- تاريخچه خانه هاي دوم PAGEREF _Toc410762765 \h 24
2-6-1- جهان PAGEREF _Toc410762766 \h 24
2-6-2- ايران PAGEREF _Toc410762767 \h 26
2-7- اثرات خانه هاي دوم بر نواحي روستايي PAGEREF _Toc410762768 \h 29
2-7-1- اثرات زيست محيطي PAGEREF _Toc410762769 \h 31
2-7-1-1- آلودگي هوا و صوتي PAGEREF _Toc410762770 \h 31
2-7-1-2- آلودگي آب رودخانه ها PAGEREF _Toc410762771 \h 31
2-7-1-3- از بين بردن پوشش گياهي PAGEREF _Toc410762772 \h 32
2-7-1-4- تخريب و تغيير چشم انداز طبيعي PAGEREF _Toc410762773 \h 32
2-7-1-5- تخريب محيط زيست و منابع طبيعي PAGEREF _Toc410762774 \h 32
2-7-2- اثرات اجتماعي و فرهنگي PAGEREF _Toc410762775 \h 33
2-7-2-1- افزايش سطح آگاهي و دانايي مردم ناحيه PAGEREF _Toc410762776 \h 33
2-7-2-2- تضاد و دو گانگي اجتماعي و فرهنگي بين گردشگران و روستاييان PAGEREF _Toc410762777 \h 33
2-7-2-3- الگو برداري از شيوه زندگي گردشگران PAGEREF _Toc410762778 \h 33
2-7-2-4- تاثير بر روند مهاجرت روستاي-شهري PAGEREF _Toc410762779 \h 34
2-7-2-5- تضعيف فرهنگ محلي و سنتي PAGEREF _Toc410762780 \h 34
2-7-2-6- کاهش امکان ساخت مسکن براي مردم محلي PAGEREF _Toc410762781 \h 35
2-7-2-7- کاهش انسجام اجتماعي PAGEREF _Toc410762782 \h 35
2-7-2-8- افزايش ناهنجاري اجتماعي PAGEREF _Toc410762783 \h 35
2-7-3- اثرات اقتصادي PAGEREF _Toc410762784 \h 35
2-7-3-1- افزايش قيمت زمين PAGEREF _Toc410762785 \h 36
2-7-3-2- افزايش قيمت کالا و خدمات PAGEREF _Toc410762786 \h 36
2-7-3-3- ايجاد اشتغال و درآمد PAGEREF _Toc410762787 \h 36
2-7-3-4- منسوخ شدن فعاليت کشاورزي PAGEREF _Toc410762788 \h 37
2-7-3-5- افزايش هزينه زندگي PAGEREF _Toc410762789 \h 37
2-7-3-6- کمک به فراهم شدن خدمات زير بنايي PAGEREF _Toc410762790 \h 37
2-7-3-7- افزايش رفاه عمومي مردم روستا PAGEREF _Toc410762791 \h 37
2-7-3-8- افزايش اختلاف درآمد بين روستائيان PAGEREF _Toc410762792 \h 38
2-7-4- اثرات کالبدي PAGEREF _Toc410762793 \h 38
2-7-4-1- تغيير کاربري باغات و مزارع PAGEREF _Toc410762794 \h 38
2-7-4-2- تبديل باغات مثمر به ساختمانهاي مسکوني PAGEREF _Toc410762795 \h 39
2-7-4-3- تغيير در بافت و ساخت روستا PAGEREF _Toc410762796 \h 39
2-7-4-4- تجاوز به حريم رودخانه ها و اراضي ساحلي PAGEREF _Toc410762797 \h 39
2-7-4-5- تغيير چشم انداز روستايي PAGEREF _Toc410762798 \h 39
2-1- مقدمه
يكي از حوزه هايي كه به طور عمده مورد علاقه جغرافيدانان است، آثار گردشگري بر محيط زيست انسان است. دليل اين امر در ماهيت جغرافيا نهفته است كه داراي رويكردي قوي در زمينه روابط انسان و محيط مي باشد. در واقع آثار گردشگري و تفريح بر محيط زيست و تحليل منابع، حوزه اي است كه در آن جغرافيدانان انساني و طبيعي در مطالعه معضلات مربوط به گردشگري، داراي وجه اشتراك هستند، با اين حال دليل ديگر، اهميت صرف محيط زيست طبيعي براي فعاليت گردشگري و تفريح است(Hall and page,2002,p151).
برخي از جاذبه هاي مردم شناسي همچون گردشگري کوچ، روستا گردي و آداب ورسوم و. . . در دل قطب هاي طبيعي قرار دارند و برآوردها نشان مي دهد که اغلب متقاضيان شرکت در تورهاي کوچ روستا گردي و نيز حضور در مراسم بوميان دور افتاده اکوتوريست ها هستند و در اکوتوريسم آن بخش از جاذبه هاي مردم شناسي قابل توجه هستند که در وهله اول حاصل انطباق انسان با محيط طبيعي پيرامون او بوده وبه عنوان جاذبه سياحتي صرفا در ترکيب با خاستگاه طبيعي آنها هويت مي يابند (جهانيان و زندي، 1391: 112).
2-2-اکوتوریسم
اکوتوريسم، مفهوم نسبتا جديدي است که هنوز هم اغلب، درست درک نشده و صحيح به کار نمي رود. اولين تعريف جامع، کوتاه ومعتبر توسط انجمن بين المللي اکوتوريسم در سال 1990 ارائه شد " اکوتوريسم سفري مسئولانه به مناطق طبيعي به منظور حفظ محيط زيست و بهبود اوضاع اقتصادي جوامع محلي" (رنجبر، 1390: 5).
اتحاديه حفاظت از طبيعت در سال1996اکوتوريسم را اين گونه تعريف کرد" سفري با مسئوليت زيست محيطي و ديدار از نواحي طبيعي، به منظور لذت جويي و درک طبيعت است. اين فعاليت سبب ارتقاي حفاظت مي شود و پيامدهاي منفي کمي به دنبال دارد و مردم محلي را در فعاليت هاي سود آور درگير مي کند" (رضواني، 1390: 23).
جديدترين، بهترين وکامل ترين تعريف درسال1999توسط مارتاهاني ارائه شد" اکوتوريسم، سفر به مناطق حساس، بکر، سالم و معمولا حفاظت شده مي باشد. اکوتوريسم براي گردشگر، يک سفر آموزنده مي باشد، که درآمد آن صرف حفاظت محل شده و مستقيما در رشد و توسعه ي اقتصادي و تقويت سياسي جوامع محلي تاثير گذاشته و موجب تکريم فرهنگ هاي گوناگون و حقوق بشر مي گردد" (رنجبر، 1390: 5).
اکوتوريسم يکي از انواع گردشگري سازگار محيط زيست است. تعدادي از فعاليت ها از جمله ديدن پرندگان، ديدن وال ها، کمک به دانشمندان براي انجام پژوهش هاي حفاظتي، غواصي در صخره هاي مرجاني، بازديد و عکس گرفتن از طبيعت را فعاليت هاي اکوتوريستي ناميده اند. اکوتوريسم با گردشگري ميراث و گردشگري فرهنگي همپوشاني دارد. نظرسنجي ها نشان مي دهد که اکوتوريست ها به داشتن گروه جوان، داراي تحصيلات عالي، حرفه اي و مسئوليت پذير گرايش دارند. سفرهاي اکوتوريستي به طولاني تر بودن، تعداد نفرات کمتر در تور تمايل دارند. مطالعات نشان مي دهد که اکوتوريست ها به احتمال زياد علاقمند به استفاده از هتل هاي کوچک مستقل، بر خلاف گردشگران انبوه، که علاقمند به اقامت در هتل هاي زنجيره اي هستند. همانطور که انتظار مي رود، اکوتوريست ها به محيط هاي طبيعي تر، مقاصد خلوت تر که از دستبرد و تخريب دور بوده و تجربه ي چالشي را برايشان ايجاد کنند، علاقمند هستند. در سطح سايت، تقاضاي اکوتوريست ها با گردشگران اصلي ممکن است تداخل پيدا کند وتشخيص آنها سخت است. اما در عمل، اکوتوريست ها متضمن اخلاق سفر، ترويج رفتارهاي حفاظتي و سياست هاي اقتصادي مشخصي هستند. به عنوان نمونه اکوتوريست ها به تکنيک هاي کم اثر بر جاذبه ها و حيات وحش و مشارکت مردم محلي اولويت مي دهند (UNESCO,2002,p. 24).
2-2-1-انواع اکوتوريست
در برخي از مطالعات تلاش شد که اکوتوريست ها برمبناي محيط، تجربه و ديناميک گروه طبقه بندي شوند. کسلر در سال 1991 اکوتوريست ها را به سه دسته طبقه بندي نمود:
اکوتوريست هاي خود عمل: اکثر اکوتوريست ها در اين طبقه قرار دارند و درصد بيشتري از کل را تشکيل مي دهند. آنها افرادي هستند که به تنهايي سفر مي نمايند. اين افراد در منازل مختلفي اقامت مي کنند و تحرک لازم را براي بازديد محيط هاي بي شماري دارند. بنابراين تجربه ي آنها از درجه انعطاف پذيري بالايي برخوردار است.
اکوتوريست هاي شرکت کننده در تور: اين افراد در تور خود انتظار درجه بالاي سازمان دهي را دارند و به مقصدهاي غيربومي سفر مي کنند.
گروه هاي عملي يا مدرسه اي: اين گروه اغلب جهت انجام تحقيقات علمي يک سازمان يا پژوهش هاي شخصي اقدام به سفر مي کنند و مدت زيادي در يک منطقه مي مانند و نسبت به اکوتوريست هاي ديگر تمايل بيشتري به تحمل شرايط سخت دارند (رنجبرو همکارانش، 1392: 61).
2-2-2- اصول اکوتوريسم
به حداقل رساندن اثرات منفي بر طبيعت و فرهنگ محل مورد بازديد؛
آموزش و اطلاع رساني به مسافرين در خصوص اهميت حفاظت از طبيعت؛
تذکر به بخش خصوصي و غيره در خصوص اهميت سفرهاي مسئولانه و همکاري با دست اندرکاران محلي براي دستيابي به اهداف حفاطتي و حل مشکلات محلي؛
ايجاد درآمد مستقيم براي مديريت و حفظ منابع طبيعي و مناطق حفاظت شده؛
اهميت کنترل و قانون گذاري در طرح هاي مديريتي؛
تاکيد به جمع آوري اطلاعات پايه اجتماعي و زيست محيطي و پايش اثرات در دراز مدت؛
به حداکثر رساندن منافع اقتصادي اکوتوريسم به جامعه محلي و تجارت هاي محلي؛
رعايت حداقل تغييرات مورد قبول؛
تلاش در طراحي هماهنگ با شرايط محيطي و فرهنگي (اکبري، قرخلو. 1389: 55).
2-2-3-اهداف اکوتوريسم
اعتلاي هويت بالقوه ي طبيعي و فرهنگي سرزمين ها و کشف غناي زيبايي بصري و حفاظت از آن ها؛
درآمدزايي جايگزين براي مردم روستايي ميزبان از راه اشتغال، از جمله به عنوان راهنما، کرايه ي مسکن و اسب، اداره ي رستوران، فروش توليدات کشاورزي و ديگر مايحتاج، فروش صنايع دستي و هنري؛
تشويق به سرمايه گذاري در سرزمين کوهستاني دورافتاده، محروميت زدايي و فقرزدايي از مردم و جوامع محلي و روستا ها؛ و
ايجاد زيرساخت ها، توسعه ي ارتباطات و امکان دسترسي به اطلاعات براي مردم و جوامع محلي و روستاهاي محروم (رضواني، 1390: 25).
2-2-4- اهميت اکوتوريسم
با افزايش آگاهي هاي مردم از فوايد و اثرات مثبت مستقيم طبيعت، اهميت اکوتوريسم بيشتر مي شود. اکوتوريسم به تنوع زيستي، ارزش اقتصادي مي دهد. اکوتوريست هايي که همه ساله به مناطق جذاب طبيعي مسافرت مي کنند ميليون ها دلار ارز به کشور ميزبان وارد کرده و براي بسياري از مردم محلي اشتغال ايجاد مي کنند. چنانچه درآمدهاي حاصل از اکوتوريسم به درستي مورد استفاده قرار گيرد زمينه لازم براي حفظ محيط زيست طبيعي و بسط مناطق تحت حفاظت فراهم خواهد آمد و تحقق هدف هاي توسعه پايدار، تسهيل خواهد يافت (جهانيان، زندي، 1391: 28).
طبق نظر گودين اکوتوريسم، تاثيرات اندکي را بر محيط زيست و منابع طبيعي وارد نموده و در حفظ و بقاي گونه ها و زيستگاه هاي طبيعي سهيم مي باشد. اکوتوريسم به دو روش مستقيم: حفظ و حراست از منابع طبيعي، و غيرمستقيم: ايجاد منبع درآمد براي جوامع بومي در امر حفاظت و بقاي گونه ها و زيستگاه هاي مهم طبيعي گام برمي دارد. اکوتوريسم با استفاده از ابزار آموزشي و تبليغاتي مي تواند منابع طبيعي حفاظت شده را به عنوان يک منبع درآمدزا براي بوميان معرفي نمايد. درنتيجه افراد محلي به مناطق مورثي حيات وحش و محيط زيست به عنوان يک منبع درآمد، با ديده ي احترام نگريسته و طبعا از اين مناطق حفاظت مي نمايند (اولادي قاديکلايي، 1388: 63).
2-2-5- فرصت ها و تهديدات اکوتوريسم
2-2-5-1- فرصتهاي اکوتوريسم
از آنجا که اکوتوريسم موجب ايجاد اشتغال، بهبود شرايط و کمک به حفاظت از تنوع زيستي، افزايش درک وآگاهي بازديدکنندگان، تعامل و تبادل فرهنگي، آموزش و رشد دانش محيطي و توليد درآمد مي گردد از ابعاد گوناگون مي تواند به عنوان فرصت تلقي شود (اکبري، قرخلو، 1389: 67).
شکل2-1- اکوتوريسم به مثابه يک فرصت
(رنجبر، 1390: 38).
2-2-5-2- تهديدات اکوتوريسم
توسعه نامناسب اکوتوريسم، تهديد جدي است و پيامدهاي ناگواري به دنبال دارد. کاهش و تقليل بازديدکنندگان، ناپايداري صنعت گردشگري، آسيب هاي اجتماعي-فرهنگي، تخريب هاي زيست محيطي، انحرافات اقتصادي و افزايش دخالت عناصر بيروني، ازجمله تهديدات بالقوه اکوتوريسم به شمار مي روند. مناطق تحت حفاظت از مقاصد اصلي اکوتوريست ها مي باشد. در بسياري از اين مناطق، گردشگري فعاليت اساسي است که بدون دورانديشي و جامع نگري صورت مي گيرد. توسعه ناهماهنگ زيربناها و ورود تعداد بي شماري از گردشگران، هم شرايط زيست و زادآوري تنوع زيستي گياهي و جانوري را تحت تاثير قرار مي دهد و هم زندگي جامعه محلي را دچار آسيب مي کند (اکبري، قرخلو، 1388: 69).
شکل2-2- تهديدات بالقوه ي اکوتوريسم
(رنجبر، 1390: 47).
2-3- اکوتوريسم در روستا
نقش و جايگاه روستاها در فرايندهاي توسعه اقتصادي، اجتماعي و سياسي در مقياس محلي، منطقه اي، ملي و بين المللي، و پيامدهاي توسعه نيافتگي مناطق روستا يي چون فقر گسترده، نا برابري فزاينده، رشد سريع جمعيت، بيکاري، مهاجرت، وحاشيه نشيني شهري موجب توجه به توسعه روستايي و حتي تقدم آن بر توسعه شهر ي شده است( ازکيا و غفاري، 1388: 19).
ضرورت توجه به توسعه روستايي نسبت به توسعه شهري به اين علت نيست که اکثريت جمعيت جهان سوم در مناطق روستا يي سكونت دارند، بلکه از آن روست که راه حل نهايي مسئله بيکاري شهري و تراکم جمعيت، بهبود محيط روستايي است. توسعه روستايي فرايندي چندبعدي است که موضوع آن بهبود و ارتقا ي کيفيت زندگي اقشار فقير و آسيب پذير روستايي است و با بهره گيري از سازوکارهايي چون برنامه ريزي، سازماندهي، تقويت خوداتکايي فردي و جمعي، و ايجاد دگرگوني مناسب در ساختارهاي ذهني و اجتماعي روستاييان تلاش ميکند که قدرت، توان و اختياربهره گيري آنان از قابليتها و منابع در اختيار را تقويت کند تا از اين طريق بتوانند وضعيت موجود را به وضعيت مطلوب تغيير دهند. تحقق چنين توسعه اي نيازمند دگرگوني در ساختارهاي نهادي، فني، شخصيتي و ارزشي است که منجر به تغييرات اساسي در ساختار اجتماعي و ويژگي هاي شخصيتي روستاييان ميشود و پيامد آن بايد پاسخگويي به نيازهاي اساسي، ارتقاي کيفيت زندگي، و تقويت اتکا به نفس و آزاد ي انتخاب و عامليت روستاييان باشد (تودارو، 1368: 45).
از دهه ۱۹۸۰ به بعد، به دليل بحرانهاي شديد زيست محيطي، نظريه توسعه پا يدارمورد توجه مجامع جهاني قرار گرفته و تأكيد شده است که الگوها و سياست ها ي موجود توسعه، پاسخگوي نيازها، ويژگي ها و ضرور تها ي حيات انسان نيست ونگرش جهان درباره رشد و روند توسعه بايد تحول يابد. از ديدگاه توسعه پايدار، اگرهدف از توسعه، گسترش امکانات و بهبود شرايط و کيفيت زندگي انسان هاست، اين امر نه تنها درباره نسل کنوني بلکه براي نسلهاي آينده نيز مي بايست مد نظر قرارگيرد. معناي توسعه پايدار، تنها حفاظت از محيط زيست و منابع طبيعي نيست، بلکه برداشتي نو از توسعه و رشد اقتصادي است؛ رشدي که بدون تخريب منابع طبيعي و برهم زدن تعادل زيست محيطي، عدالت و امکانات زندگي را براي همة مردم، اعم از شهري، روستايي، و عشايري و نه فقط قشرهايي محدود از جامعه فراهم ميآورد (ازکيا و غفاري، 1388: 22).
اکوتوريسم به عنوان گونه اي از گردشگري دوران پست مدرنيسم که در پي شکل گيري مفاهيمي چون توسعه پايدار تولد يافته است، با ظرفيت هايي كه دارد، مي تواند فرصت توسعه روستايي را در همه ابعاد آن ايجاد کند و به عنوان راهکار ي اساسي در توسعه روستايي مطرح شود. از سويي ديگر، اکوتوريسم از امکان رشد شايان توجهي در ايران برخوردار است، زيرا ايران در ميان پنج کشور نخست داراي تنوع اقليمي کامل قرار دارد. اين گونه گردشگري مانند گردشگري تفريحي منا في ملاحظات اخلاقي و اجتماعي فرهنگي ايرانيان نيست، و نسبت به سا ير گونه ها نيازمند سرمايه گذار ي كمتري در بخش زيرساختهاست (کرمي، 1387: 3).
همچنين بررسي آثار هتزر بيانگر آن است که زمان گسترش واژه اکوتور يسم مقارن با اوج نارضايتي مردم از روند نادرست توسعه صنعت گردشگر ي، خصوصاً از نظر اکولوژيکي بوده است. هتزر با استفاده از واژه اکوتوريسم، روابط پيچيده گردشگران، محيط زيست و فرهنگهاي مناطق گردشگري را تعريف ميكند. او معتقداست جهت ايجاد اشکال متعهد گردشگري در قبال جوامع ميزبان، توجه به ۴ رکن اصلي زير اهميت دارد:
حداقل تأثير منفي زيست محيطي؛
حداکثر توجه به فرهنگ مناطق ميزبان و حداقل تأثير بر آن؛
حداکثر منافع اقتصادي براي جامعه ميزبان؛
حداکثر رضايت گردشگران (فنل، 1385: 57).
مشخصات چهارگانه اکوتوريسم از ديدگاه سازمان جهاني گردشگري به شرح زير است:
وابستگي به طبيعت؛
پايداري به لحاظ بومشناختي
وارد آوردن کمترين آسيب به طبيعت
مشاركت جوامع محلي و ميزبان، وجود آموزش و ارائه ارزشهاي منطقه مورد بازديد به عنوان عنصر اصلي (WTO,2002).
مبناي اکوتوريسم توسعه اقتصادي محلي است. الگوي توسعه اقتصاد ي محلي وتوسعه اقتصادي سنتي با يکديگر متفاوت اند. در توسعه اقتصادي سنتي، عمدتاً بر جذب و ايجاد مشاغل جديد در سطح جامعه تأكيد ميشود اجراي راهکارهاي توسعه که ازسوي نيروهاي خارجي هدايت ميگردند، اما توجه توسعه اقتصادي محلي بر ايجاد مشاغل کوچک سبز مشاغلي که با طبيعت سازگاري دارند و اجتماعي متمرکز است. به علاوه، در اين فرايند تلاش ميشود با ايجاد شر ايط مناسب، مصرف کنندگان به توليدکنندگان، کاربران به کارفرمايان، وکارگران به صاحبان فعاليتهاي اقتصادي تبديل شوند تا بدين ترتيب، هدايت توسعه به دور از هرگونه وابستگي به نيروها ي خارجي انجام پذيرد. در همين راستا، توجه به اصول استقلال اقتصادي پايداري بوم شناختي، کنترل جامعه نحوة برخورد با نيازهاي شخصي و ارتقاء فرهنگ اجتماعي، از موارد مهم و ضروري به حساب ميايد( فنل، 1385: 286).
2-4- تعريف و مفهوم خانه هاي دوم
بهبود رفاه اجتماعي و امکان تخصيص بخشي از درآمد براي امور غير ضروري موجب رواج گردشگري روستايي وبه تبع آن خانه هاي دوم، شد (مطيعي لنگرودي، 1385: 13). در مناطق ساحلي و يا کوهستاني، برخي از گروه هاي شهر نشين نسبتا مرفه اقدام به احداث مساکن ثانويه (خانه هاي دوم) نموده و در طول فصول مناسب و يا در تعطيلات آخرهفته از آن استفاده مي کنند (حسيني ابري، 46: 1380).
گردشگري خانه هاي دوم، خانه هاي تعطيلات ويا خانه هاي ييلاقي، يکي از الگوهاي گسترش گردشگري در نواحي روستايي است. که با توجه به وجود مرفولوژي و چشم اندازهاي طبيعي، فرهنگي، هنري، تاريخي، معماري واجتماعي در روستا شکل مي گيرد. اين خانه ها درنواحي روستايي براي مقاصد تفريحي و فراغتي خريداري ويا ساخته مي شود و به طور موقت در روزهاي محدودي از سال و بيشتر در آخر هفته، فصل تابستان و تعطيلات استفاده مي شوند. اين نوع گردشگري شايد مهم ترين شکل گردشگري در نواحي روستايي کشور باشد که به طور سريع در بسياري از مناطق به ويژه در نواحي روستايي اطراف کلان شهرهادر حال رشد است. در بسياري نواحي کوهستاني و روستايي شرايط زيستي مناسبي را به وجود آورده است اين پديده وجود دارد وبه سرعت در حال گسترش است.موسسه ابداعات اجتماعي در آمريکا خانه هاي دوم را خانه هاي مي داند که کمتر از 90روز در سال تقويمي اشغال مي شود (رضواني، 1382: 16). در اين تعريف بطور روشن مصداق جغرافيايي خانه هاي دوم ذکر نمي شود کمااينکه درئو نيز اذعان دارد که سکونتگاه ثانوي گاه خانه اي است در يک شهر وگاه آپارتماني در يک نقطه ساحلي ولي اکثر مواقع چنين سکونتگاه هايي در يک روستا قرار دارد و وجود آن گاه با مناسبات ناشي از مالکيت در ارتباط است و گاه نيست (درئو، 410: 1374).
پسيون معتقد است که شکل گيري خانه هاي دوم در نواحي روستايي معمولا به سه شيوه متفاوت صورت مي گيرد: تبديل مساکن دائمي در روستاها به خانه هاي دوم (عمدتا در اروپا) ، ساخت خانه هاي دوم در قطعه زمينهاي تملک شده خصوصي (بيشتر در ايالات متحده) و ساخت خانه هاي دوم توسط شرکتهاي توسعه است که در دوره ها و يا در مناطق که تقاضا زياد بوده، اين شيوه توانسته نياز ها را پاسخ دهد (pecion,1985,p. 183). شيوه تازه تملک و تصرف از خانه هاي دوم در آمريکا روش مشارکتي است، بدين ترتيب که چند نفر خانه اي را به طور مشترک خريداري ميکنند و هريک حق استفاده از آن را در تعداد روزهاي معيني از سال دارند. شرکت هايي که اين نوع از خانه هاي دوم را گسترش داده اند، با دريافت هزينه شارژ در آمد خوبي کسب مي کنند. در هر صورت خانه هاي دوم را نه به عنوان بخشي از سيستم شهري در نظر گرفت. در اين رابطه مرسر (1970) معتقد است که خانه هاي دوم را بايد به عنوان گسترش اکولوژيکي بسيار تخصصي شهر و به مثابه بخشي از فضاي زندگي شهري در نظر گرفت. در مقابل راجرز (1977) خانه هاي دوم را از عناصر اقتصادي شهر-منطقه در نظر مي گيرد (رضواني، 62: 1382). اما تحت تاثير عواملي چون امکان تخصيص قسمتي از درآمد افراد براي امور غير ضروري، وجود فراغت و وقت کافي و سهولت تحرک و جابجايي به دليل بهبود حمل ونقل عمومي و خصوصي (همان: 61) افزايش اوقات فراغت همراه با دستمزد و بالا رفتن ميزان آلودگي درشهرها (برنارشاريه، 118: 1373). وشرايط جغرافيايي منحصر به فرد روستاها از عوامل موثر و انگيزاننده براي توسعه اين خانه هاست (آمار و برنجکار، 9: 1388).
در فرهنگ جغرافياي انساني در مورد خانه هاي دوم روستايي چنين آمده است: خانه هايي است که خانوارهاي ساکن در نقاط ديگر خريداري ويا به مدت طولاني اجاره مي کنند معمولا اين گونه خانه ها در نواحي روستايي قرار دارندو براي مقاصد تفريحي استفاده مي شوند وبه آنها خانه هاي آخر هفته و خانه هاي تعطيلات نيز مي گويند (Johnston,1988,p. 423) .
گذران تعطيلات و تصاحب يک خانه در روستا پديدهاي که تحت موضوع زير شهرگرايي فصلي، حومه نشيني فصلي يا ييلاق نشيني مورد بررسي قرار گرفته است. که يکي از شکل هاي بروز شهرگرايي در نواحي روستايي مي باشد. اين پديده اولين شکل گذران اوقات فراغت شهرنشينان در جامعه روستايي به شمار مي رود. تملک حانه هاي دوم هم اکنون در ميان جوامع شهري شهرت زيادي يافته است. بازديد هاي موفقيت آميز از نواحي روستايي در تعطيلات موجب پيدايش علائق و دلبستگي در شهرنشينان به محيط روستا مي شود و گروهي را بر آن مي دارد تا اقدام نمايند تا بتوانند روزهاي تعطيل آخر هفته را در آن به استراحت بپردازند. اقامت در يک سکونتگاه ثانوي به عنوان شکلي از گردشگري يا به مشتريان مرفه اختصاص دارد ويا به دهقانان سابقي که خانه پدري ويا شخصي خود را پس ازمهاجرت به شهر همچنان حفظ کرده اند سکونتگاههاي ثانوي گاه با مناسبات ناشي از مالکيت در ارتباط است (مرادي، 1390: 167).
سکونتگاههاي ثانوي يا خانه هاي دوم از آثار و پيامد هاي گردشگري در نظام کالبدي و بافت سکونتگاهي روستاهاي توريستي است که زمينه جذب گردشگران را فراهم نموده و با دارا بودن شرايط مساعد جغرافيايي امکان ماندگاري بيشتر آنها را مهيا مي نمايد. خانه هاي دوم را مصداق هم پيوندي زير ساخت هاي محيطي مستعد، شرايط اجتماعي مناسب و نظام خدماتي مساعداست که افراد را متقاعد مي کند که در اين شرايط به ماندن در روستا فکر کنند و با خريد زمين، ساخت خانه و داشتن يک برنامه تفريحي، چند صباحي را در سال در يک محيط عاري از آلودگيهاي شهري بسر ببرند. از مهمترين ويژگي هاي خانه هاي دوم مي توان به مدت زمان استفاده در انها در طول سال اشاره کرد. اين خانه ها در ايام فراغت مورد استفاده قرار ميگيرند و بيشتر جنبه تفرجگاهي دارند. بيشتر مورد استفاده آنها در نيمه اول سال بوده و در فصول پاييز و زمستان اغلب بدون استفاده اند (آمار و برنجکار، 1388: 23).
2-5- مهمترين زمينه ها و عوامل کششي، انگيزشي و يا رانشي گسترش خانه هاي دوم در نواحي روستايي
2-5-1- تفاوت آب و هوايي و جغرافيايي
تفاوت هاي آب وهوايي و جغرافيايي بين مناطق کوهستاني با جلگه و دشت ها به ويژه در فصل تابستان يکي از زمينه هاي مهم شکل گيري در نواحي روستايي و کوهستاني است. اما امروزه اهداف فراغتي و تفريحي و بهره برداري از شرايط مناسب کوهستان به ويژه در فصل گرم سال، سبب گسترش مالکيت خانه هاي دوم در اين نواحي شده و افراد مرفه، اعم از بومي ويا غير بومي که کار و سکونت آنها در شهرهاست، با هدف تفريح و فراغت در فصل تابستان آخر هفته و روزهاي تعطيل نسبت به ساخت و يا خريد خانه هاي دوم در اين نواحي اقدام کرده اند(سپهوند،1389: 27).
2-5-2- مهاجرت هاي روستايي- شهري
مهاجرت هاي روستايي-شهري، يکي از عوامل موثر در نواحي روستايي با منشا بومي شده است، برخي از مهاجراني که از روستاها به شهرها مهاجرت کرده اند، به دلايل مختلف از جمله حفظ ميراث خانوادگي، تعهد نسبت به زادگاه خود منافع اقتصادي، و مقاصد تفريحي نسبت به حفظ مالکيت اراضي کشاورزي و مسکن موروثي در روستاي زادگاه خود اقدام کرده و حتي آن را توسعه داده اند. به هر حال اين عوامل منجر به شکل گيري خانه هاي دوم در روستاها شده که توسط مهاجران بومي ساکن در شهرها به طور موقت براي مقاصد تفريحي و فراغتي استفاده مي شود. اين پديده در روستاهايي که جاذبه هاي تفريحي و فراغتي دارند، رواج بيشتري دارد و منجر به گسترش گردشگري خانه هاي دوم شده است. به همين دليل بخشي از خانه هاي دوم در روستاها به طور معمول متعلق به مالکان بومي است، يعني کساني که اززادگاه آن ها يا پدران آنها در روستا بوده ولي امروزه در شهر ها سکونت دارند (رضواني، 1387: 301).
2-5-3- آلودگي محيط زيست و ازدحام بيش از حد جمعيت در شهر ها
گسترش بي رويه شهرنشيني و ايجاد کلانشهرها وبه موجب آن آلودگي محيط زيست شهري زندگي در شهرها را بسياردشوار و زمينه هاي فراغتي در آنها را محدود کرده است. به همين دليل اقشار مرفه با توجه به توان مالي خود نسبت به خريد و يا ساخت خانه هاي دوم در فضاهاي روستايي جذاب در نزديکي شهرها با اهداف فراغتي-تفريحي اقدام مي کنند. نمونه بارز اين موضوع شکل گيري خانه هاي دوم در نواحي کوهستاني و روستايي اطراف شهر تهران در روستاهاي اطراف دماوند، لواسان، رودبار قصران، کرج، طالقان و حتي کلاردشت است (سپهوند،1389: 29).
2-5-4- بهبود راه هاي ارتباطي و افزايش برخورداري از خودروي شخصي
يکي از عوامل مهم و موثر در گسترش خانه هاي دوم، بهبود راه هاي ارتباطي و روند فزاينده استفاده از اتومبيل شخصي است. اين عامل به دو صورت در گسترش اين پديده تاثير داشته است. از يک طرف در گذشته درصد محدودي از مردم داراي خودرو شخصي بودند و به همين نسبت تعداد خانه هاي دوم نيز محدود بود، اما امروزه به تناسب افزايش خودرو شخصي، روند مالکيت اين خانه ها نيز افزايش يافته است. از طرف ديگر اين عامل سبب شده تا امکان استفاده از خانه هاي دوم براي مقاصد تفريحي در فواصل دورتر نيز ميسر شود. در گذشته اين خانه ها بيشتر در حومه هاي شهري استقرار داشتند، ولي امروزه بهبود وسايل نقليه شخصي و راه هاي ارتباطي سبب گسترش اين پديده در فواصل دورتري از شهرها شده است (سپهوند،1389: 29).
2-5-5- شهر گريزي و گسترش خانه هاي دوم
يکي از ويژگي هاي جهان امروز رشد سريع شهر نشيني است. مهم ترين عامل گسترش شهر نشيني مهاجرت هاي روستايي-شهري، بوده است. ولي امروزه در برخي جوامع و مناطق پديده شهر گريزي وجود دارد که به شکل مهاجرت دائمي و فصلي از شهرها به روستاها خود را نشان مي دهد. به عنوان مثال در ايران هر چند هنوز جريان مهاجرت روستايي-شهري غالب است، ولي در برخي از جمله استان تهران، پديده شهر گريزي و روند معکوس مهاجرت از شهر به روستا نيز وجود دارد. به طور کلي شهر گريزي، ويژگي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و کالبدي مناطق روتايي را تغيير مي دهد. البته به طور اجتناب ناپذيري کيفيت بصري و آسايش نواحي روستايي نيز تحت تاثير قرار ميگيرد به هر حال افزايش نياز به توسعه مسکن، اهميت نواحي روستايي را براي تامين آن افزايش داده است (رضواني، 1387: 309).
2-6- تاريخچه خانه هاي دوم
2-6-1- جهان
سابقه خانه هاي دوم به نوعي به مصر باستان و امپراطور روم باز مي گردد .در گذشته مالکيت و تدارک خانه هاي دوم به بخش کوچک و مرفه جامعه محدود مي شد. طبقه اشراف بورژواي انگلستان، فرانسه، سوئد و ساير کشورهاي اروپايي از قرن هفدهم به بعد در تعطيلات آخر هفته و تابستان ها از شهر به روستا مي رفتند. پديده خانه هاي دوم به شکل ابعاد و مقبوليت عمومي که امروزه پيدا کرده است بيشتر به سال هاي پس از جنگ جهاني دوم بر مي گردد. تقويت تدريجي بنيه اقتصادي جهان در سالهاي پس ازجنگ و به دنبال آن افزايش درآمد و وقت آزاد اقشار متوسط منجر به افزايش تقاضا براي فعاليت هاي فراغتي کوتاه مدت و ميان مدت در حومه و نقاط روستايي نزديک شهرها شد. همچنين بهبود سيستم حمل ونقل عمومي و تملک وسايل نقليه خصوصي به افراد اجازه داد که با انگيزه هاي متفاوت از جمله پيروي از مد، استفاده از تفريحات سالم غير شهري، يا سرمايه گذاري پس انداز هاي شخصي در خريد املاک به تدارک خانه هاي دوم بپردازند(رضواني، 1382: 61).
در اوايل قرن بيستم آنچه گردشگري. مالکان خانه هاي دوم را در بر مي گرفت شامل افرادي که به شهرها مهاجرت کرده بودند و آنها مي توانستند به روستاها باز گردند و نزد دوستان و خويشاوندان بمانند و تعطيلات خود را در خانه دوستانشان سپري کنند. اين امر تا اندازه اي منجر به استحکام سنت گردشگري روستايي شد که اساس آن اقامتگاه روستايي در کشورهايي مانند سوئيس، اتريش، سوئد، آلمان بود ( آمار و برنجکار، 1388: 11).
خانه هاي دوم اخيرا شکوفايي دوباره اي را تجربه مي نمايد که اغلب انعکاسي از الگوهاي جديد توليد و مصرف اقتصادي است (William & hall ,1982,p. 29). در برخي از کشورها مالکيت خانه هاي دوم به عنوان بخش اجتناب ناپذيري الگوي جديد زندگي مطرح شده و به همين دليل بازار اصلي مقاصد روستايي را گردشگران داخلي تشکيل مي دهند. فرانسه آلمان و ايتاليا از زمره کشورهاي به شمار مي آيند که با توجه به تعداد جمعيت ساکن خود بيشترين تعداد خانه هاي دوم را در خود جاي داده اند. در فرانسه، خانه هاي دوم اغلب در اماکني که از نقاط ممتاز گردشگري به حساب مي آيند. يعني در کنار دريا ويا نواحي کوهستاني استقرار يافته اند (ضيائي و صالحي نسب، 1387: 72). فرانسه در اين زمينه سرآمد ديگر کشورهاست. براي توضيح اين پديده يک توجيه اقتصادي را يادآوري مي کنيم ساختمان در دوره تنزل ارزش پول ارزشي مطمئن ايجاد مي کند، اين پديده هم چنين نتيجه يک شهر سازي بي هويت عاري از طبيعت است و همين امر شهرنشينان بي شمار را به فرار از شهر و رفتن به سوي خانه هاي دوم ترغيب مي کند. وانگهي بررسي چگونگي توزيع اقامتگاه هاي دوم در فضاي روستايي تراکم نسبي را به ويژه در ايل، دو، فرانس (پاريس) نورماندي وليون نشان مي دهد (قاسمي، 1388: 77).
در ايالات متحده نيز خانه هاي دوم در نواحي ممتاز گردشگري رواج دارد. مساکن مجلل در فلوريدا و کاليفرنيا، ويلاهاي ساخته شده از چوب در آويرون دايکز و کوههاي راکي يا بخشي از سال اجاره مي دهند. در روسيه (داچا) ها در حوالي مسکو ويا کرانه هاي درياي سياه نيز نقش خانه هاي دوم را ايفا مي کنند. در مناطق گرمسيري، طبقات مرفه چنين مساکني را در نواحي مرتفع احداث مي کنند. در آفريقاي سياه تملک کلبه اي روستايي در ميان تمامي طبقات شهر نشين رواج دارد، به عنوان مثال درکامرون از202 شهر نشين مورد مطالعه، 81 نفر داراي خانه دوم بوده اند. بطور کلي در آفريقاخانه هاي دوم تقريبا هميشه در روستاهاي زاد بوم واقع شده است. در اين ممالک مالکيت خانه هاي دوم مظهر حيثيت اجتماعي و نشانه موفقيت مالک بشمار مي رود، تا حدي که مالکان اين خانه ها حتي ممکن است در شهر اجاره نشين باشند. همچنين تصرف خانه هاي دوم از انگيز ه هاي انتفاعي نيز بي بهره نيست. فعاليت نهال کاري و باغ ميوه در محوطه اين خانه وجود دارد و در صورتي که مالک آن در کار خود در شهر به توفيق روبرو نشود، مي تواند بدان پناه آورد (برنارشاريه، 1373: 237).
علل تفاوت در نسبت خانه هاي دوم در کشورهاي مختلف به شرح ذيل مي باشد:
سطوح متفاوت مالکيت اتومبيل و کم و کيف شبکه بزرگراههاي ملي
تفاوت در تعداد روزهاي تعطيل در بين کشورها
تفاوت در سطوح برخورداري از رفاه و استانداردهاي زندگي
تفاوت در کيفيت محيطي زندگي شهري
بهر حال مطالعات انجام شده نشان مي دهد که پديده خانه هاي دوم در بسياري از کشورهاي جهان در حال رشد سريع است. در اروپا اين خانه ها بسيار متداول است وعمدتا وابسته به طبقات در آمدي بالا بوده و در نواحي داراي مناظر طبيعي زيبا متمرکز هستند. گسترش اين مساکن منجر به شکل گيري موج شهر نشيني ديگري درخارج ازقلمروشهرهاي بزرگ گرديده است (Gillg,1989,p. 117).
2-6-2- ايران
دوره اول: از ابتدا تا دهه 1340، در اين دوره خانه هاي دوم تنها توسط خوش نشينان مورد استفاده قرار مي گرفت و تغييرات چشمگيري در گسترش خانه هاي دوم ديده نمي شود. زيرا روابط سنتي توليد در روستاها برقرار بود و روستاها در خود کفايي کامل به سر مي برند و در نتيجه مهاجرتي صورت نمي گرفت تا باز گشتي شکل بگيرد. در اين دوره تنها بزرگ مالکاني که داراي امکانات حمل ونقل از نوع سنتي بودند و در جلگه ها داراي زمين بودند براي گذران اوقات فراغت در تابستان به روستا مي آمدند.
دوره دوم: از اوايل دهه 1340 تا اواسط دهه 1350، در اين دوره مردم به راحتي از کشاورزي دست کشيدند و انگيزه کشت و کار در آنها از بين رفت. زيرا آرد آماده براي پخت نان توسط دولت در اختيار روستائيان قرار مي گرفت به اين ترتيب برخي افراد براي بدست آوردن در آمد بيشتر اقدام به مهاجرت کردند. مسئله ديگري که موجب شد تا در اين دوره زماني خانه اول تخليه شود مسئله سرباز گيري و حضور برخي نمايندگان دولتي در روستاها تاسيس دبستان ها و اعزام سپاهيان دانش به روستاها بوده است که اين عوامل موجب شد تا مردم با شهرها ارتباط بيشتري برقرار کنند و همين شناخت موجب به هم خوردن تدريجي مناسبات شهر و روستا گرديد که نتيجه آن ارتباط يک طرفه اي بود که بين روستا و شهر برقرار گرديد. از جمله تبعات منفي اين پديده از بين رفتن خودکفايي و تبديل روستاي توليد کننده به روستاي مصرف کننده بوده است. در اين برهه از زمان نيز ما شاهد افزايش خانه هاي دوم هستيم. بدين شکل که خانه هاي اول روستائيان پس از مهاجرت به خانه هاي دوم اين افراد تبديل شد. مطالعات نشان مي دهد که در اين دوره زماني روستاها با ساخت خانه هاي جديدي موسوم به خانه هاي دوم روبرو نبودند بلکه با افزايش خانه هاي دوم به شکل تبديل خانه اول به خانه دوم روبرو بوده است. به عبارت ديگر از سوي اقشار مختلف اعم از مهاجران بازگشته و يا خوش نشينان خانه هاي دوم جديدي ساخته نمي شد. بلکه همانطوري که ذکر شد با باز گشت مهاجران به طور موقتي، تنها خانه هاي اول به خانه هاي دوم تبديل مي شدند که در تابستان ها مورد بهره برداري مالکان (مهاجران بازگشته فصلي) قرار مي گرفت. هم چنين در اين دوره کم وبيش با مهاجرت دانش آموزان براي تحصيل به شهرها نيز روبرو هستيم به اين ترنيب که با ساخت دبستان و اعزام سپاهيان دانش در دهه 1340دانش آموزان فقط تا پايه پنجم ابتدايي مي توانستند به ادامه تحصيل بپردازند و براي ادامه تحصيل مجبور به ترک روستاها بودند. به اين ترتيب ابتدا دانش آموزان با حمايت والدين به شهرها مهاجرت کردند سپس طي چند سال خانواده ها نيز اقدام به مهاجرت کردند. اما اين مهاجران در فصول مساعد سال به روستا باز مي گشتند و از خانه هاي اولشان بهره برداري فصلي مي نمودند به اين ترتيب باز شاهد افزايش خانه هاي دوم هستيم.
دوره سوم: بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، با شروع جنگ تحميلي عراق عليه اير ان (1359) مهاجرت روستائيان به شهرها شدت بيشتري گرفت به طوري که برخي روستاها کاملا تخليه شدند. تخليه روستاها به متروکه يا مخروبه شدن روستاها نينجاميد. زيرا ايجاد زيرساخت هايي مانند توسعه راه روستايي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، افزايش وسايل موتوري شخصي و وجود رسانه هاي گروهي مانندراديو، تلويزيون و ... باعث شدند که خانه هاي دوم گسترش يابند (گلين مقدم، 1388: 200).
اين روند با پيروزي انقلاب اسلامي پس از مدتي توقف، رشد چشمگيري يافت و افزون بر حومه پايتخت دره هاي دامنه جنوبي البرز از سمنان تا و شمال استان قزوين را نيز در بر گرفت. افزون بر اين، دره هاي شمالي رشته کوه البرز، کرانه هاي درياي خزر در استان هاي گلستان، مازندران وگيلان، دامنه هاي زاگرس در استان اصفهان، دامنه هاي سهند در آذربايجان شرقي دامنه هاي شير کوه در استان يزد و دره هاي ارتفاعات شمال خراسان در حوزه توسعه خانه هاي دوم قرارگرفته اند. امروزه تقريبا تمامي روستاها در ناحيه کوهستاني البرز از فيروز کوه در شمال شرق تا طالقان در شمالغرب استان تهران به عنوان فضاهاي فراغتي شهروندان تهراني و شهرهاي اطراف آن درآمده و خانه هاي دوم روستايي کم و بيش در آنها گسترش يافته است. البته فضاهاي فراغتي شهروندان تهران منحصربه حوضه کوهستاني شمال اين شهر نيست، در نواحي کوهستاني البرز در قلمرو استان مازندران (بويژه کلاردشت و برخي روستاهاي محور هاي هراز و چالوس) و سواحل در ياي خزر نيز خانه هاي دوم متعلق به شهروندان ساکن تهران استقرار يافته است. اين نکته را نيز بايد در نظر گرفت که مهاجرفرستي روستاهاي کوهستاني البرزکه معمولا با توجه به تنگناهاي معيشتي و شغلي اين روستاها امري طبيعي است، به گسترش خانه هاي دوم روستايي در اين ناحيه کمک کرده است (رضواني، 1382: 71).
درمورد مالکيت مساکن دوم، بررسي هاي ميداني نشان داده است که حدود 65 درصد ازاين املاک و خانه ها در نواحي روستايي شمال استان تهران متعلق به کساني است که قبلا خود و يا والدين و يا اجداد آنها مهاجرت کرده اند. به همين دليل بسياري ازاين افراد بويژه افراد متمکن به دليل وابستگي و تعلق به روستا و داشتن انگيزه براي ارتباط با اقوام وخويشان و همچنين درمواردي براي حفظ ميراث خانوادگي در روستا ها، داراي خانه دوم هستند و در روزهاي تعطيل و آخر هفته و بويژه فصل تابستان درروستاها سکونت موقت دارند (سپهوند،1389: 35).
2-7- اثرات خانه هاي دوم بر نواحي روستايي
خانه هاي دوم مي تواند اثرات متعددي بر نواحي روستايي داشته باشد. رفتار گردشگران از ارزش ها، باورها، علايق وانگيزه هاي ايشان سرچشمه مي گيرد. بسته به اينکه فرد تجمل گرا و يا ساده زيست باشد، خواستار ارتباط و تعامل با جامعه محلي يا درونگرا باشد، انگيزه اش از اختيار خانه هاي دوم کسب پرستيژ اجتماعي و نشان دادن تمکن مالي باشد يا براي وي ابزاري براي حصول به سادگي و نزديکي با طبيعت و کسب آرامش باشد، اهداف و الگوهاي رفتاري و به تبع آن پيامدهاي حضور گردشگران خانه هاي دوم متفاوت خواهد بود (مرادي، 1390: 167).
با توجه به ماهيت گردشگري و خانه هاي دوم و ارتباط آن با فعاليت هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي، بروز تغييرات و تحولات زيست محيطي و تاثيرات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي اجتناب ناپذير است. با توجه به روند شکل گيري و تمايلات مردم براي ايجاد خانه هاي دوم و تاثيراتي که اين پديده از ابعاد اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، کالبدي درمناطق مختلف، بخصوص روستاها خواهد گذاشت، براي مديريت و ساماندهي مناسب اين فضاها، توجه به خانه هاي دوم و هدايت منطقي آنها از ضروريات است (صيدايي و ديگران، 1389: 20). در اين خصوص محققان معتقدند که ميان رونق گردشگري و معيارهاي عيني و ذهني اثرات اقتصادي، اجتماعي ومحيطي برجامعه ميزبان رابطه اي مستقيم وجود دارد.(Johanston et al.,1994,p. 630)
باتلر در اين زمينه معتقد است ميان سطح توسعه گردشگري ونگرش منفي به اثرات اقتصادي، اجتماعي ومحيطي در جامعه ميزبان رابطه اي مستقيم وجود دارد. در همين رابطه مارتين وياسال معتقدند ميان مراحل چرخه حيات گردشگري وتاثيرات گردشگري بر جامعه ساکنان رابطه اي مستقيم وجود دارد، بدين تربيت که در مرحله اوليه توسعه گردشگري، معمولا مقدار زيادي از آرزوها و اشتياق ساکنان مقصد به خاطر فوايد اقتصادي درک شده برآورده مي شود ولي از آنجا که در مراحل بعد، به خاطر بروز تغييرات ناخوشايند در محيط طبيعي و نوع گردشگراني که جذب شده اند، درک و تصور مردم از اثرات گردشگري به تدريج منفي مي شود. آلن و ديگران در بررسي برخي از نواحي روستايي بدين نتيجه رسيده اند: همانطور که گردشگري توسعه مي يابد نگرش منفي ساکنان نسبت به اثرات گردشگري افزايش پيدا مي کند .(Smith And Krannich,1998,p. 785)
فرض اساسي در همه نظرات اين است که کيفيت زندگي ساکنان مقصد در مراحل اوليه توسعه گردشگري بهبود مي يابد اما ظرفيت تحمل محيط به مرحله اي مي رسد که توسعه بيشتر گردشگري بروز تغييرات منفي در محيط مقصد را موجب ميشود (فيروز جاني و ديگران، 1386: 5).
بنابراين مساله اصلي اي که برنامه ريزان گردشگري روستايي با آن روبرو هستند اين است که ميان درخواست ساکنان ثروتمند شهري براي خريد خانه هاي ييلاقي در مناطق روستايي و نيازهاي جوامع محلي در زمينه خانه، توازون برقرار کنند. معمولا راه حل اين مشکل ارائه خانه هاي ارزان قيمت به ساکنان محلي و اجاره يا فروش خانه هاي نو ساز با قيمت بالا به افراد شهري است. البته جريانات گسترده اي چون ايجاد فرصت هاي شغلي وفراهم نمودن خدمات بهداشتي و آموزشي در اين امر دخالت دارند و اين مساله به دليل گريز از شهر نشيني که دامن گير بسياري از مناطق روستايي است پيچيده تر مي شود (شارپلي، 1380: 144).
2-7-1- اثرات زيست محيطي
انگيزه اصلي گردشگران در نواحي روستايي، جذابيت محيط روستايي است موفقيت گردشگري روستايي بستگي به محيط جذاب دارد. همچنين محيط زيست روستايي نسبت به توسعه گردشگري آسيب پذير و حساس است به طور کلي ورود تعداد زيادي بازديد کننده و تامين جاذبه ها و تسهيلات براي ارضاي نيازهاي انها مي تواند در صورت عدم کنترل و يا مديريت صحيح، بسياري از ويژگي هاي جذب کننده گردشگران به نواحي روستايي را تضعيف ويا تخريب کند (رضواني، 1387: 99).
از جمله پيامدهاي زيست محيطي ميتوان به آلودگي آب ها با ريختن زباله در آب هاي جاري و استفاده نادرست گردشگران از منابع آبي و همچنين ريختن فضولات در آب ها، تخريب سيستم اکولوژيکي با استفاده بيش از حد توريست ها از منابع طبيعي مانند طبيعت بکر لگد مال شدن گل ها و گياهان منحصر به فرد، فراري دادن حيوانات و جانوران کمياب، تخريب پوششش گياهي محافظ کوهستان به ويژه در مناطق شيب دار فرسايش را تشديد مي کند (قادري، 1383: 64).
2-7-1-1- آلودگي هوا و صوتي
نتايج تحقيق گلين مقدم در حوزه هاي جنگلي-کوهستاني شمال کشور نشان ميدهد که از جمله پيامدهاي منفي گسترش خانه هاي دوم آسيب هاي جدي زيست محيطي مانند آلودگي هوا و آلودگي صوتي است (گلين مقدم، 1388: 203).
2-7-1-2- آلودگي آب رودخانه ها
مطالعات پژوهشگران در زمينه ي خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند نواحي روستايي شمال تهران، دره کن وسولقان ومنطقه باغ بهادران شهرستان لنجان نشان مي دهد که ازنظرزيست محيطي به دليل نبود مديريت مناسب براي ساماندهي خانه هاي دوم، به بسياري از ضروريات مورد توجه بنيادي قرار نمي گيرد، از جمله عدم توجه به زير ساخت ها و رها شدن فاضلاب ها، عدم ساماندهي زباله ها و نخاله ها و رها نمودن آن در آب و پيامدآن آلودگي هاي مختلف از اين جمله اند (گلين مقدم، 1388: 203).
2-7-1-3- از بين بردن پوشش گياهي
نتايج تحقيقات متعدد در زمينه ي خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند منطقه ي رودبار قصران ناحيه کلاردشت حوزه هاي جنگلي-کوهستاني شمال کشور نشان مي دهد که افزايش خانه هاي دوم در اين منطقه برخي پيامدهاي منفي و زيانبار زيست محيطي را به دنبال داشته است. از جمله از بين بردن پوشش گياهي و ساخت و سازهاي ناهمگون با طبيعت سبز منطقه، منظره اي زيباي روستا خدشه دار گرديده است (مرادي، 1390: 170).
2-7-1-4- تخريب و تغيير چشم انداز طبيعي
مطالعات متعدد پژوهشگران در زمينه ي خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند نواحي روستايي شمال تهران، حوزه هاي جنگلي-کوهستاني شمال کشور و روستاي کردان نشان مي دهد که تهديد هاي مرتبط با گردشگري به پيامدهايي نامطلوب مانند تخريب چشم انداز طبيعي انجاميده است(سپهوند،1389: 38).
2-7-1-5- تخريب محيط زيست و منابع طبيعي
مطالعات پراکنده در زمينه ي خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند نواحي روستايي شمال تهران، دره کن و سولقان و منطقه ي رودبار قصران و بخش مرکزي شهرستان نوشهر نشان مي دهد که گردشگري و بويژه گسترش خانه هاي دوم در طي کمتر از ده سال، با تغيير گسترده کاربري اراضي جنگلي، باعث تهي سازي و تخريب محيط زيست و منابع طبيعي و گردشگري در اين مناطق شده است(قادري، 1383: 66).
2-7-2- اثرات اجتماعي و فرهنگي
اثرات اجتماعي و فرهنگي گردشگري شيوه هاي هستند که در ان گردشگري تغييراتي را در نظام ارزشي، رفتار افراد، روابط خانواده ها، سبک زندگي جمعي، مراسم سنتي و سازمان هاي اجتماعي ايجاد کنند. گردشگران در مدت اقامت در مقاصد با ساکنان محلي ارتباط برقرار مي کنند و نتيجه حاصل از روابط متقابل آن ها در کيفيت زندگي، نظام ارزشي، تقسيم کار، روابط خانوادگي، گرايش ها، الگوهاي رفتاري، آداب و سنت هاي جامعه ميزبان، تغييراتي را به وجود مي آورد. در صورت وجود تفاوت هاي زياد فرهنگي و اقتصادي بين ساکنان محلي، اين تغييرات آشکار تر و با اهميت تر خواهد بود (رضواني، 1387: 93). گسترش خانه هاي دوم آثار و پيامد هاي اجتماعي مختلفي اعم از مثبت و منفي در نواحي روستايي داشته که مهم ترين آنها به شرح ذيل است:
2-7-2-1- افزايش سطح آگاهي و دانايي مردم ناحيه
مطالعات مختلف در زمينه خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانندمنطقه ي رودبار قصران و دره ي کن و سولقان نشان مي دهد که خانه هاي دوم با افزايش سطح دانايي، آگاهي و به طور کلي تجارب مردم ناحيه در اثر ارتباط با گردشگران آثار مثبتي به همراه داشته است (مرادي، 1390: 172).
2-7-2-2- تضاد و دو گانگي اجتماعي و فرهنگي بين گردشگران و روستاييان
مطالعات در زمينه خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند نواحي روستايي شمال تهران، ناحيه کلاردشت و منطقه باغ بهادران شهرستان لنجان نشان مي دهد خانه هاي دوم از نظر اجتماعي باعث تضاد و دو گانگي اجتماعي بين گردشگران و مردم سبب به هم خوردن يکپارچگي اجتماعي مناطق شده است. (صيدايي و ديگران، 1389: 25).
2-7-2-3- الگو برداري از شيوه زندگي گردشگران
مطالعات محققين در زمينه خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند منطقه رودبار قصران و ناحيه کلاردشت نشان مي دهد که گسترش خانه هاي دوم با افزايش مشکلات اجتماعي از جمله دنباله روي از شيوه زندگي گردشگران آثار منفي زيادي بر جاي گذاشته است(فيروزنيا و همکاران، 1390: 150).
2-7-2-4- تاثير بر روند مهاجرت روستاي-شهري
مطالعات متعدد پژوهشگران در زمينه ي خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطق مانند نواحي روستايي شمال تهران منطقه رودبار قصران، ناحيه کلاردشت، حوزه هاي جنگلي-کوهستاني شمال کشور و منطقه باغ بهادران شهرستان لنجان نشان مي دهد که گسترش خانه هاي دوم تاثيري بر ماندگاري جمعيت روستايي و يا افزايش جمعيت دائمي روستايي نداشته است بلکه تنها باعث افزايش جمعيت موقت در فصول گرم مي شود که مشکلات و محدوديت هايي را براي مردم ايجاد مي کند بنابراين بين گسترش خانه هاي دوم و افزايش جمعيت دائمي رابطه معني داري وجود ندارد. به عنوان نمونه در ناحيه کلاردشت به دليل فروش املاک و اراضي و به دست اوردن سرمايه نقدي و فعال سازي بخش هاي اقتصادي مرتبط با گردشگري زمينه هاي اشتغال به طور نسبي افزايش يافته و در نتيجه مهاجر فرستي روستاها و شهر کلاردشت تا حدي متوقف گرديده است. و علاوه بر جمعيت دائم جمعيت موقت اعم از گردشگران، کارگران روزانه و فصلي و مالکان خانه هاي دوم در حال افزايش است. (صيدايي و ديگران، 1389: 30).
2-7-2-5- تضعيف فرهنگ محلي و سنتي
نتايج تحقيق ضيايي و صالحي نسب در منطقه رودبار قصران نشان مي دهد که گسترش خانه هاي دوم با تضعيف فرهنگ محلي و سنتي آثار منفي زيادي بر جاي گذاشته است. (فيروزنيا و همکاران، 1390: 161).
2-7-2-6- کاهش امکان ساخت مسکن براي مردم محلي
مطالعه گلين مقدم در حوزه هاي جنگلي-کوهستاني شمال کشور مؤيد اين مطلب است که گسترش خانه هاي دوم امکان ساخت مسکن براي مردم محلي را کاهش مي دهد (گلين مقدم، 1388: 207).
2-7-2-7- کاهش انسجام اجتماعي
مطالعه فيروزنيا و همکاران در نواحي روستايي دهستان تاررود شهرستان دماوند بيانگر اين است که پيامدهاي منفي بر مثبت برتري دارد از جمله کاهش انسجام اجتماعي است. همچنين فشارکي تاثيرات اجتماعي خانه هاي دوم را ايجاد رقابت و از بين رفتن پيوستگي جامعه روستايي مي داند (صيدايي و ديگران، 1389: 21).
2-7-2-8- افزايش ناهنجاري اجتماعي
مطالعه فيروزنيا و همکاران در نواحي روستايي دهستان تاررود شهرستان دماوند نشان مي دهد گسترش خانه هاي دوم در نواحي روستايي باعث افزايش ناهنجاري اجتماعي در روستا شده است (فيروزنيا و همکاران، 1390: 168).
2-7-3- اثرات اقتصادي
گردشگري ميتواند موجب اثرات مثبت و منفي نيز در نواحي روستايي باشد، که البته با برنامه ريزي و مديريت موثر مي توان اثرات مثبت آن را افزايش داد و اثرلت منفي آن را به حداقل رساند. از جمله از اثرات مثبت اقتصادي مي توان به ايجاد اشتغال و درآمد، کمک به فراهم شدن خدمات زير بنايي، تشويق توسعه ساير بخش هاي اقتصادي و تنوع بخشي به فعاليت هاي اقتصاد روستايي اشاره کرد. گرچه به طور کلي، اثرات مثبت اقتصادي گردشگري مورد تاييد است ولي بسياري از پژوهشگران معتقدند که گردشگري معمولا هزينه هاي اقتصادي جامعه ميزبان نظير افزايش قيمت کالا و خدمات، افزايش کاذب قيمت زمين، هزينه زندگي، برگشت کم سرمايه، فصلي بودن فرصت هاي شغلي، جابجايي در اشتغال افراد بومي، و منسوخ شدن برخي فعاليت هاي مرسوم مانند کشاورزي و ماهيگيري در نواحي روستايي را موجب مي شود (فيروزجاني و ديگران، 1386: 3).
2-7-3-1- افزايش قيمت زمين
مطالعات متعدد در زمينه خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطق مانند شهرستان نوشهر، منطقه ي رودبار قصران، دره کن سولقان، منطقه ي باغ بهادران شهرستان لنجان و حوزه جنگلي شمال کشور نشان مي دهد که گسترش خانه هاي دوم باعث افزايش بي رويه قيمت زمين و مسکن شده است.
2-7-3-2- افزايش قيمت کالا و خدمات
مطالعات پراکنده درزمينه خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند بخش مرکزي شهرستان نوشهر و منطقه اي رودبار قصران، نشان مي دهد که گسترش خانه هاي دوم باعث افزايش قيمت کالا و خدمات در روستاهاي اين نواحي بويژه در فصول گردشگري شده است.
2-7-3-3- ايجاد اشتغال و درآمد
حاجيلويي و ديگران در بررسي«نقش و تاثير خانه هاي دوم بر ساختار اقتصادي اجتماعي ناحيه کلار دشت»ايجاد مشاغلي چون ساخت و ساز ويلا ها (خانه هاي دوم) تهيه و توزيع مصالح ساختماني، ايجاد و توسعه اماکن ميهمان پذير و استراحت گاه ها، رستوران و اماکن پذيرايي، ايجادو گسترش ويلاهاي شخصي و سوئيت ها به منظور اسکان مسافران، گسترش شبکه هاي حمل ونقل رونق سوپر مارکت ها و صنايع دستي و توليدات محلي همه بيانگرتغييردر روند تحولي ساختار اقتصادي منطقه مورد مطالعه و نشان دهنده کاهش شاغلين در بخش هاي کشاورزي و دامداري و فعاليت هاي مرتبط با اقتصاد سنتي و افزايش مشاغل مرتبط با صنعت گردشگري است (حاجيلويي و ديگران، 1387: 28).
2-7-3-4- منسوخ شدن فعاليت کشاورزي
علاوه بر مهاجرين (دائمي) ، عده اي از مردان و زنان جوان ساکن در شهر و روستاهاي کلاردشت به ناچار همه ساله به صورت کارگران فصلي در شاليزار و باغات مرکبات شهرها و روستاهاي جلگه اي کار مي کردند تا بتوانند تامين معاش نمايند. مقارن همين ايام است که تبليغات زياد براي معرفي منطقه کلاردشت از يک سو و ناکافي در آمد، مردمان منطقه از جهات ديگر موجب مي شود که نوعي تهاجم شهري به منطقه صورت گيرد. مالکيت خانه هاي دوم عمدتا با افراد غير بومي است و اين روند در محلات مرغوب کلاردشت سرعت بيشتري داشته است. نتيجه اين عملکرد اين است که افزايش نسبي قيمت زمين تا آن حد بالا رفته که توان خريد از افراد بومي سلب شده وجدايي گزيني افراد غير بومي در اين قبيل مکان ها را موجب شده است (مهدوي و ديگران، 1387: 25).
2-7-3-5- افزايش هزينه زندگي
مطالعات مختلف در زمينه خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند بخش مرکزي شهرستان نوشهر نشان مي دهد که خانه هاي دوم افزايش هزينه ي زندگي ساکنان را در پي داشته است.
2-7-3-6- کمک به فراهم شدن خدمات زير بنايي
پژوهش فيروز جاني و ديگران در بخش مرکزي شهرستان نوشهر نشان مي دهد که گردشگري اثرات اقتصادي مثبتي نظير کمک به فراهم شدن خدمات زير بنايي از جمله بهبود وضعيت خيابان جاده و خدمات روستايي را موجب شده است (فيروز جاني و ديگران، 1386: 18).
2-7-3-7- افزايش رفاه عمومي مردم روستا
مطالعه نوذري در روستاي کردان نشان مي دهد که گسترش خانه هاي دوم پيامد مثبت اقتصادي از جمله افزايش رفاه عمومي داشته است (نوذري، 1386: 2).
2-7-3-8- افزايش اختلاف درآمد بين روستائيان
تحقيق فيروزنيا وهمکاران در نواحي روستايي دهستان تارود شهرستان دماوند نشان ميدهد که پيامد هاي منفي و مثبت برتري دارد و از جمله افزايش اختلاف درآمد بين روستائيان است (فيروز نيا و همکاران، 1390: 16). همچنين توسعه گردشگري خانه هاي دوم در بخش مرکزي شهرستان نوشهر داراي اثرات منفي از جمله ايجاد سود زياد براي گروه اندکي از روستائيان بوده است (بدري و ديگران، 1388: 13).
2-7-4- اثرات کالبدي
در اثر توسعه گردشگري در روستا تقاضا براي احداث اقامتگاه، رستوران ها، مراکز خدماتي و غيره افزايش پيدا مي کند که اين مساله به شدت قيمت زمين را بالا مي برد و زمين هاي که قبلا به فعاليت هاي کشاورزي مي پرداختند، اکنون کارکرد خود را براي ساخت و ساز جهت خدمات از دست مي دهند. براي جلوگيري از اين مشکل واگذاري زمين ها براي ساخت و ساز بايد کنترل و برنامه ريزي شده باشد (قادري، 1383: 65).
2-7-4-1- تغيير کاربري باغات و مزارع
مطالعات متعدد پژوهشگران در زمينه ي خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند نواحي روستايي دهستان تاررود شهرستان دماوند نواحي روستايي شمال تهران روستاهاي ييلاقي شهر مشهد منطقه رودبار قصران ناحيه کلاردشت، حوزه هاي جنگلي-کوهستاني شمال کشور، بخش مرکزي شهرستان نوشهر و روستاي کردان نشان مي دهد که گسترش خود جوش و انبوه گردشگري بويژه خانه هاي دوم در غياب مکانيسم هاي قوي و کار آمد مديريت و برنامه ريزي کاربري زمين، با تغيير گسترده کاربري اراضي زراعي و باغات همراه بوده است(سپهوند،1389: 39).
2-7-4-2- تبديل باغات مثمر به ساختمانهاي مسکوني
مطالعات محققين در زمينه خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند منطقه رودبار قصران و منطقه باغ بهادران شهرستان لنجان نشان مي دهد که اقداماتي از قبيل: تبديل باغات مثمر به ساختمانهاي مسکوني، نتيجه گذران اوقات فراغت در خانه هاي دوم است.
2-7-4-3- تغيير در بافت و ساخت روستا
مطالعات متعدد پژوهشگران در زمينه ي خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطق مانندمنطقه ي رودبار قصران ناحيه کلاردشت حوزه هاي جنگلي-کوهستاني شمال کشور نشان مي دهد که ساخت خانه هاي دوم بدون طرح و برنامه ريزي مشکلاتي مانند تغيير بافت سنتي روستاها، ساخت مسکن از شکل مدرن که اغلب خانه هاي دوم به شيوه معماري جديد ساخته مي شوند ودر آن از مصالح شهري استفاده مي شود. اين شيوه ساخت موجب تغيير در بافت و ساخت روستاها شده است در واقع ما شاهد تضاد در نوع چشم انداز از نظر ساخت مساکن در اين مناطق هستيم (ضيايي و ديگران، 1387: 57).
2-7-4-4- تجاوز به حريم رودخانه ها و اراضي ساحلي
مطالعات محققين در زمينه خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند منطقه رودبار قصران تهران روستاهاي ييلاقي شهر مشهد و بخش مرکزي شهرستان نوشهر نشان مي دهد که شکل گيري خانه هاي دوم در دهه هاي اخير با پيامدهاي کالبدي گوناگون مانند تجاوز به حريم رود خانه ها همراه بوده است(سپهوند،1389: 46).
2-7-4-5- تغيير چشم انداز روستايي
مطالعات متعدد پژوهشگران در زمينه ي خانه هاي دوم و اثرات آن در مناطقي مانند نواحي روستايي دهستان تاررود شهرستان دماوند، روستاهاي ييلاقي شهر مشهد منطقه رودبار قصران نشان مي دهد که شکل گيري خانه هاي دوم در دهه هاي اخير با پيامدهاي کالبدي گوناگون از جمله تغيير چشم انداز روستايي همراه بوده و همچنين معتقد است با گسترش خانه هاي دوم که با خانه هاي روستايي کاملا متفاوت است، چشم انداز روستايي دگرگون شده است و وجود عناصري شهري مانند خانه هاي با سبک و مصالح شهري و گاه اروپايي در روستاهاي ناحيه تشديد شده است. و به اين تربيت با برهم زدن زيبايي بصري و تخريب پوشش گياهي به حس مکاني روستا آسيب وارد آيد. در نتيجه از زيبايي محيط طبيعي کاسته و به خاطر طرح نامناسب يا موقعيت حساب نشده خانه دوم، مهم ترين معيار ارزيابي هويت کالبدي روستا يعني تمايز از غير و تشابه با خودي لطمه مي بيند (ضيايي و ديگران، 1387: 73).
در جدول (2-1) خلاصه اي از اثرات خانه هاي دوم در ابعاد (زيست محيطي، اجتماعي، اقتصادي وکالبدي) که در این پژوهش گردآوری شده در قالب جدول اشاره شده است.
جدول (2-1) : اثرات خانه هاي دوم در ابعاد زيست محيطي، اجتماعي، اقتصادي و کالبدي
ابعادآثار و پيامد هازيست محيطيآلودگي هوا و صوتيآلودگي آب رودخانه هااز بين بردن پوشش گياهيتخريب و تغيير چشم انداز طبيعيتخريب محيط زيست و منابع طبيعياجتماعيافزايش سطح آگاهي و دانايي مردم ناحيهتضاد و دو گانگي اجتماعي و فرهنگي بين گردشگران و روستاييانالگو برداري از شيوه زندگي گردشگرانتاثير بر روند مهاجرت روستا – شهريتضعيف فرهنگ محلي و سنتيکاهش امکان ساخت مسکن براي مردم محليکاهش انسجام اجتماعيافزايش ناهنجاري اجتماعياقتصاديافزايش قيمت زمينافزايش قيمت کالا و خدماتايجاد اشتغال و درآمدمنسوخ شدن فعاليت کشاورزيافزايش هزينه زندگيکمک به فراهم شدن خدمات زير بناييافزايش رفاه عمومي مردم روستا افزايش اختلاف درآمد بين روستائيانکالبديتغيير کاربري باغات و مزارعتبديل باغات مثمر به ساختمانهاي مسکونيتغيير در بافت و ساخت روستاتجاوز به حريم رودخانه ها و اراضي ساحليتغيير چشم انداز روستايي
منبع: نگارنده
منابع:
آمار. تيمور، برنجکار. افسانه. 1388، "تحليل جغرافيايي گسترش خانه هاي دوم در نواحي روستايي شهرستان بندر انزلي بعد از انقلاب اسلامي "فصلنامه چشم انداز جغرافيايي، سال 4، شماره9، صص 25-7.
ازکيا، مصطفي و غفاري، غلامرضا. 1384، جامعه شناسي توسعه تهران: کيهان.
ازکيا، مصطفي و غفاري، غلامرضا. 1388، توسعه روستايي با تأکيد بر جامعه رو ستايي ايرا ن. تهران: نشر ني.
اکبري، علي. مهدي قرخلو. 1389، اکوتوريسم مفهومي نو در جغرافياي گردشگري، تهران: انتخاب.
بدري. سيد علي، مطيعي لنگرودي. سيد حسن، سلماني. محمد، عليقلي زاده فيروزجاني. ناصر. 1388، "اثرات اقتصادي گردشگري بر نواحي روستايي (مطالعه موردي نواحي روستايي بخش مرکزي نوشهر) "، مجله جغرافيا و توسعه ناحيه اي، شماره 12. صص35-13.
بهرامی رودباری، رضا و دیگران. 1393،آمار و احتمالات مهندسی: تهران انتشارات نوین پویا، چاپ اول.
پازوكي طروردي، ناصر. 1382، آثار تاريخي شميران، انتشارات سازمان ميراث فرهنگي، جلد اول
تودارو، مايکل. 1368، توسعه اقتصادي در جهان سوم. ترجمه غلامعلي فرجادي، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
توكلي، مرتضي و فاضل نيا، غريب و شرافت سيد امان گلدي: 1388، بررسي تحول معماري مسكن
جهانيان، منوچهر. ابتهال زندي. 1391. اکوتوريسم، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهي.
جيرودي، مهدي. 1377، برنامه ريزي توسعه تفرجگاه هاي شميرانات، پايان نامه كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد واحد شهرري.
حافظ نيا، محمدرضا. 1391، مقدمه اي بر روش تحقيق در علوم انساني، تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه ها (سمت).
حسيني ابري. سيد حسن. 1380، جغرافياي روستايي ايران، دانشگاه اصفهان.
داس ويل، راجر. 1376، مديريت جهانگردي، مباني، راهبردي و آثار. ترجمه سيد محمد ايزدي داود، تهران.
درام، اندي. آلن مور، 1390، مقدمه اي بر برنامه ريزي و مديريت اکوتوريسم. ترجمه محسن رنجبر (تهران) : آييژ.
درئو، ماکس. 1374، جغرافياي انساني. جلد دوم، ترجمه سيروس مهامي، تهران: نشر رايزن.
رضواني. محمدرضا. 1382، "تحليل روند ايجاد و گسترش خانه هاي دوم در نواحي روستايي (مطالعه موردي: نواحي روستايي شمال استان تهران) "، فصلنامه پژوهشهاي جغرافيايي، شماره 45، دانشگاه تهران، تهران، صص178-165.
رضواني، محمدرضا. 1390، توسعه گردشگري روستايي (با رويکرد گردشگري پايدار) ، تهران: دانشگاه تهران.
رضواني، محمدرضا. حميدرضا باغباني. بهرام هاجري. 1391. تحليل اثرات کالبدي گسترش خانه هاي دوم بر روستاها: مطالعه موردي دهستان شيرکوه استان يزد. کاوش هاي جغرافيايي مناطق بياباني. 1. (1392). 137-115.
رضواني، محمدرضا. جواد صفايي. 1384. گردشگري خانه هاي دوم و اثرات آن بر نواحي روستايي: فرصت و تهديد (نواحي روستايي شمال تهران). پژوهش هاي جغرافيايي. 54، (1384). 121-109.
رضواني، محمدرضا. سيدعلي بدري. فرخنده سپهوند و سعيدرضا اکبريان. 1390. گردشگري خانه هاي دوم و اثرات آن بر بهبود کيفيت زندگي ساکنان روستايي: مطالعه موردي بخش رودبار قصران. مطالعه و پژوهش هاي شهري و منطقه اي. 13. (1391). 40-23
ريچارد شارپلي. جوليا. 1380، گردشگري روستايي، ترجمه رحمت الله منشي زاده و فاطمه نصيري، تهران، انتشارات منشي.
سازمان جهاني گردشگري 1379، برنامه ريزي ملي و منطقه اي گردشگري، ترجمه محمود عبداله زاده.
سامانه گزارش ساز آمار و اطلاعات شهرداری تهران،1391.قابل دسترسی در http://statistics.tehran.ir
سپهوند،فرخنده.1389،نقش گردشگری خانه های دومدر بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تهران.
سرمد، زهره و دیگران(1376). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، انتشارات آگاه، تهران، چاپ دوم.
سعيدي، سعيد و اميني، فريبا. 1389، ناپايداري سكونتگاهي و تحول كاركردي مسكن روستايي، مورد: روستاي خفر، فصلنامه علمي – پژوهشي انجمن جغرافيايي ايران، شماره 27.
شاريه. ژان برنار. 1373، شهرها و روستاها، ترجمه سيروس سهامي، مشهد: نشرنيکا.
صيدايي. سيد اسکندر، خسروي نژاد. محبوبه، کياني. صديقه. 1389، "تاثير خانه هاي دوم بر توسعه منطقه باغبهادران شهرستان لنجان"، مطالعات و پژوهشهاي شهري و منطقه اي، سال اول، شماره4، صص36-19.
ضيايي. محمود، صالحي نسب. زهرا، 1387، "گونه شناسي گردشگران خانه هاي دوم و بررسي اثرات کالبدي آن ها بر نواحي روستايي (مطالعه موردي: رودبار قصران) "، پژوهشهاي جغرافيايي انساني، شماره66، صص84-71.
عليقلي فيروزجاني. ناصر، بدري. سيدعلي، فرجي سبکبار. حسنعلي. 1386، "نگرش جامعه ميزبان به اثرات محيطي و اقتصادي گردشگري در نواحي روستايي (مطالعه موردي: بخش مرکزي نوشهر) "، فصلنامه روستا و توسعه، سال 10، شماره 1، صص22-1.
عنابستاني، علي اکبر. 1388. بررسي آثار کالبدي خانه هاي دوم بر توسعه ي سکونتگاههاي روستايي: مطالعه مورد روستاهاي ييلاقي مشهد. فصلنامه روستا و توسعه، 4.
فاضل نيا، غريب. اکبر کياني. مهدي رمضان زاده و الهام افشار عمراني. 1389. تحليل اثرات خانه هاي دوم بر ساختارروستاهاي توريستي از نظر جامعه ميزبان (مطالعه موردي: برسه). چشم انداز جغرافيايي. 15. (1390). 119-102.
فيروزنيا. قدير، رکن الدين افتخاري. عبدالرضا، ولي خاني. محبوبه. 1390، "پيامدهاي گسترش ويلا سازي (خانه هاي دوم) در نواحي روستايي (مطالعه موردي: دهستان تارود شهرستان دماوند) "، فصلنامه علمي- پژوهشي انجمن جغرافياي ايران، سال9 شماره31، صص170-149.
فنل، ديويد. ۱۳۸۵ ، مقدمه اي بر طبيعت گردي. ترجمه جعفر اولادي قاديکلايي. بابلسر: دانشگاه مازندران.
فنل، اي ديويد. 1392، اکوتوريسم. ترجمه محسن رنجبر و همکارانش[شهر ري]: دانشگاه آزاد اسلامي واحد شهر ري.
قاسمي. ايرج. 1388، "برنامه ريزي کالبدي حوزه هاي گردشگري روستايي، بنياد مسکن انقلاب اسلامي.
زاهد، 1383، اصول برنامه ريزي توسعه پايدار گردشگري روستايي، تهران: سازمان شهرداري ها و دهياري هاي کشور.
کرمي، مهران. 1378، اکوتوريسم ايران. تهران: سازمان ايرانگردي و جهانگردي
کشاورزنيا، نگين. رحيم سرور و مسعود مهدوي. 2013. اثرات زيست محيطي خانه هاي دوم بر روستاي داماش، گيلان. مجله ي بين المللي مهندسي و تکنولوژي پيشرفته. 3.
گلين مقدم. خديجه. 1388، "روند شکل گيري و گسترش خانه هاي دوم در حوزه هاي جنگلي – کوهستاني شمال کشور در طي سال هاي 1345-85"، فصلنامه چشم انداز جغرافياي، سال چهارم، شماره9، صص210-191.
محموديان، علي اكبر. 1381، اطلس شهرستان شميران، گيتاشناسي.
محمودیان،علی اکبر.1388،شهرستان شمیران،تهران:بنیاد دانشنامه نگاری ایران.
مرادي. گيتي. 1390، "گردشگري خانه هاي دوم و تاثير آن بر فضاي زيست روستا "، يازدهمين همايش علمي-پژوهشي دانشگاه گيلان، صص168-166.
مركز آمار ايران. 1390، مروري بر نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن استان تهران، شهرستان شميرانات.
مهدوي حاجيلويي. مسعود، قديري معصوم. مجتبي، سنايي. مهدي، (1387) ، "تاثير خانه هاي دوم بر ساختار اقتصادي – اجتماعي ناحيه کلاردشت "، پژوهشهاي جغرافياي انساني. شماره65صص31-19.
مطيعي لنگرودي. سيدحسن. 1387، طرح پژوهش بررسي و شناخت توان اشتغالزايي صنايع دستي در نواحي روستا –شهر، ناشر: دانشگاه فردوسي مشهد.
نجمي، سيمين. 1388، ( توسعه پايدار روستايي مطالعه موردي بخش لواسانات) رساله دكتري، دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم وتحقيقات تهران.
نوذري. سميرا. 1386، نقش خانه هاي دوم در تغيير کاربري اراضي و توسعه اقتصادي کردان، پايان نامه کارشناسي ارشد، دانشگاه تهران.
Fennel, David, 1999, Ecotourism an introduction, Rutledge, London.
gilg, A, (1989) : an Introduction to rural. geography, edvard Arnold, London.
Johnston,R. J. (1988) : Dictionary of human Geography. second Edition,oxford: Blackwell.
pecion,M. (1985) : Rural Geography,Harper and row publisher.
Johnston,j. d,shepenger,d. j and akis. k. (1994) : residents perceptions of tourism development. annals of tourism research. vol. 21.
Smit,D. michael. krannich,S. richard, (1998) : tourism dependence and resident attitudes annals of tourism research. vol 25.
UNESCO,2002. Managing Tourism at World Heritage Sites: a Practical Manual for World Heritage Site Managers. Paris: Unesco
william,A. M. and hall,C. M. (2000) : tourism and migration,new relation ship between production and consumption”tourism geographies 2,1,5,27.
World Tourism Organization (2002) , "The world ecotourism summit: Finalreport". Availableon:http: //www.worldtourism.org/sustainable/IYE/quebec/anglais/Final-ReportQuebecSummit-web. Pdf
Hall. c, Micheal and Page. Stephen. ,(2002), The geography. Ftourism and recreation, Rutleadge.
Carmen, Maria. (2010). Second Homes In The Spanish Regions: Evolution And Impact On Tourism, Gdp And Employment. www. usc. es/economet/reviews/eers1026. pdf
Epler Wood, Megan,(2003). Ecotourism; United Nations Environment Programme. www. eplerwood. com/eplerwood-international. php