پیشینه و مبانی نظری تحقیق تحلیل فضایی مکانی فضای سبز شهری (docx) 44 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 44 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

2-1: پيشينه تحقيق11 2-2: انواع فضاهای سبزشهری15 2-2-1: فضاهای سبزعمومی15 2-2-2: فضاهای سبزنیمه عمومی15 2-2-3: فضاهای سبزخیابانی15 2-2-4: فضاهای سبزخصوصی15 2-3: تقسیم بندی فضاهای سبز15 2-3-1: پارک16 2-3-1-1: طبقه بندی پارکها براساس هویت16 2-3-1-2: طبقه بندی پارکها براساس اهمیت، مقیاس و حوزه نفوذ16 2-3-1-2-1: انواع پارکهای شهری در مقیاس واحد همسایگی17 2-3-1-2-2: پارک شهری در مقیاس محله17 2-3-1-2-3: پارک شهری در مقیاس ناحیه17 2-3-1-2-4: پارک شهری در مقیاس منطقه17 2-3-1-2-5: پارک فراشهری (پارکهای بسیار بزرگ)17 2-3-2: باغها18 2-3-3: فضای سبزخطی18 2-3-3-1: کمربندهای سبز18 2-3-3-2: فضای سبز معابر18 2-3-3-2-1: میادین18 2-3-3-2-2: فضای سبز گذرگاهها18 2-3-4: فضای سبزعمودی19 2-3-4-1: بام های سبز19 2-3-4-2: دیواره های سبز19 2-4: تاریخچه فضای سبزدرجهان20 2-5: تاریخچه فضای سبزدرایران22 2-6: اهمیت،ضرورت ونقش های فضای سبزشهری24 2-6-1: اهمیت فضای سبزدرزندگی شهری24 2-6-2: نقش فضای سبزبراقلیم شهری26 2-6-3: نقش فضای سبزازبعدشهرسازی26 2-7: معیارهای برنامه ریزی فضاهای سبزشهری27 2-7-1: سرانه ها واستانداردهای فضای سبزشهری27 2-8: معیارهای محیطی فضای سبزشهری30 2-9: معیارهای مکانیابی فضای سبزشهری30 2-10: مکان شناسی فضای سبز31 2-11: عوامل موثردرطراحی فضای سبز37 2-11-1: نیازهای بیولوژیکی37 2-12: اثرات فضاهای سبزدربهبودشرایط محیط زیستی38 2-12-1: اثرات فضای سبزدرکاهش آلودگی صوتی39 2-12-2: اثرات تفرجگاهی فضای سبز40 3045304297696002-13: ضوابط معماری انواع فضاهای سبزشهری40 2-13-1: ضوابط طراحی خطی40 2-13-2: ضوابط ایجاد فضاهای سبزبرحسب اقلیم منطقه42 2-13-3: ضوابط مربوط به آب درفضاهای سبز42 2-13-4: ساختمانهاوتأسیسات موردنیاز فضاهای سبزشهری43 2-1: پيشينه تحقيق بنابر اسناد علمی و تاریخی آغاز طراحی منظره و فضاي سبز به ایرانیان نسبت داده میشود. پیشینه پردیسهاي ایران به سده چهارم میلادي بر میگردد. این عنوان به باغهایی گفته می شد که براي تفرج همگان بنا شده است. واژه پردیس ریشه سانسکریت داشته و به مفهوم بهشت است که در متون انگلیسی همان واژه سانسکریت یعنی «paradis» به کار برده میشود، در تورات نیز از پردیسهاي ایران باستان صحبت به میان رفته است. در طول زمان به تدریج باغها و شکارگاههاي اختصاصی گسترش یافت. همزمان با گسترش شهرها اقدام به ایجاد باغهاي ملی، میدانها و پاركهاي عمومی با فرم و ویژگیهاي متفاوت گردید. نخستین قطعه جنگلی که براي این منظور در نظر گرفته شد، بخشهایی از جنگلهاي واقع در بین گنبد و بجنورد، معروف به جنگل گلستان بود که در سال 1366 به طور رسمی به عنوان پارك ملی نامگذاري گردید و در همان سال نخستین پارك جنگلی طبیعی توسط مهندس آشتیانی بنیانگذار پاركهاي جنگلی در جاده هراز- آمل طراحی و بنا گردید و نیز همان سال نخستین پارک جنگلی دست کاشت درخرگوش دره تهران بنا شد (شریفی، 11371: 180 و 181). نظریه هاي چند وجود دارند که به نوعی در اهداف آنها بر فضاي سبز و نیاز مبرم شهر به داشتن این فضاها بحث شده است. البته مکتبهایی هم بوده اند که به نوعی براي رفع مشکلات شهري ناشی از صنعت و کالبد بی روح شهري، ایده هایی مانند کار بر روي زمین به عنوان اوقات فراغت، الگوي شهر- پارك براي تمرکز زدایی از شهرهاي قدیمی و... را ارائه کرده اند. از جمله این مکتبها میتوان به : اصلاح گرایی، شیکاگو، مدرنیسم، طبیعت گرایی، آمایش انسانی و نظریه توسعه پایدار اشاره کرد. برخی اندیشمندان این گونه در نظریه هاي خود درباره فضاي سبز سخن گفته اند: کامیلوزیته شهرساز اتریشی در سال1889، در کتاب خود به نام « شهرسازی» چاره کار را در بازگشت به شیوه هاي هنري قرون وسطی پیشنهاد نمود. او میخواست زشتی معمولی شهر اواخر سده نوزدهم را از میان بردارد و شهر را به غناي هنر، زندگی و تحرك آراسته گرداند. گشودن مرکز میدان شهرها یا جا به جا کردن مجسمه ها وبرجهاي یادگار به یک گوشه میدان، ایجاد باغچه در حیاط آپارتمانهاي مسکونی به جاي کانونهاي شلوغ شهر، برپا داشتن دیوارهاي بلند در پیرامون پاركهاي همگانی براي نگهداري از آنها در برابر سرو صداي خیابان همه رفرمهایی طبیعی بودند که کامیلوزیته پیشنهاد کرد (شیعه، 1382: 32). ابنزر هاوارد در پایان سده نوزدهم، از جمله راه حلهایی که براي بسیاري از مسائل سکونت در شهر پیشنهاد نمود اندیشه ایجاد شهرهاي باغ مانند بود. پیشنهاد هاوارد اقدام به امري بزرگ بود، یعنی رهایی از جنبه هاي مضر انقلاب صنعتی و از میان بردن محلات فقیر نشین و پر جمعیت که زاییده صنعت بود. هاوارد در طرح شهرهاي باغ مانند خود، شهر را به صورت چند دایره متحدالمرکز در نظر گرفت که دایره میانی و حلقه بیرونی شهر را فضاي سبز و باغها در بر میگرفت زیاري، 1383: 24) . تونی گارنیه به ابتکار خود طرح یک شهر کامل را براي سکونت 35000 نفر ارائه داد و آن را شهر صنعتی نامید. در کوي صنعتی پیشنهادي وي، عوامل مختلط شهر، محل کار، محل سکونت، تفریحگاهها و .... کاملا از یکدیگر جدا هستند و کمر بند سبز بخش صنعتی شهر را از بخش اصلی آن جدا می سازد و خانه ها در میان پارك بنا میشوند( شیعه، 1382: 44). امروزه به دلیل درك مدیران از نیاز روز افزون جامعه شهري به گسترش فضاي سبز براي کنترل افزایش آلودگی زیست محیطی و تنشهاي روانی جامعه، بهاي فراوانی داده میشود. در رابطه با کاربرد هنر دراحداث فضاي سبز، شهرداري تهران و مناطق چندگانه آن به ویژه سازمان پاركها با علاقه مندي آغازگر حرکتهاي نوینی بوده اند. هنر همچون نقش فشرده اي از زیبایی طبیعت، انسان امروزي را اغناء میکند و او را در ارتباط همیشگی با اصل خویش نگاه میدارد. کاربرد هنر در احداث فضاي سبز نه تنها از نظر روانشناسی اجتماعی و محیط زیست بلکه به لحاظ تأمین امنیت اجتماعی نیز قابل اهمیت است. این حرفه در یکصد و چند سال پیش در ایالات متحده توسط «فردریک لاو کلاستید» پدید آمد و اهمیت آن مانند حرفه معماري با احداث پارك مرکزي نیویورك توسط همین شخص، به معماران و مهندسان نشان داده شده و از آن پس به صورت یک رشته دانشگاهی درآمد (صدر نوري، 1371: 151). از آنجائیکه مقوله فضای سبز در کشور ما موضوع جدیدی محسوب می شود به لحاظ علمی و کاربردی هنوز در جایگاه واقعی خود قرار ندارد و منابع موجود صرفاً بر جنبه های توصیفی تأکید دارد. در زمینه بررسی و تحلیل کاربری فضای سبز شهری در بندر انزلی تاکنون مطالعه مشخصی صورت نگرفته است و بیشتر مطالعات و تحقیقات انجام شده جنبه توصیفی داشته اند و مطالعاتی در حد تهیه شناسنامه که از سوی سازمان پارکها و فضای سبز شهر انزلی انجام شده است. اما در سطح کشور با توجه به اهمیت و ضرورت توسعه فضاهای سبز شهری، مطالعات و بررسی های متعددی در ارتباط با کاربری مورد بحث صورت گرفته که هریک از زاویه ای متفاوت کاربری مذکور را مورد نظر قرار داده و اهداف متنوعی را دنبال کرده اند. از جمله این تحقیقات پایان نامه های دانشجویی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری می باشند. کتاب سبز شهرداری ها جلد نهم از احمد سعیدنیا که در سال 1383 توسط سازمان شهرداری ها منتشر شده است که در آن کتاب از کلیات فضای سبز از قبیل تعاریف، طبقه بندی، ضوابط و مقررات مربوط به فضای سبز بحث شده است. منظور از فضای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت که هم واجد بازدهی اجتماعی و هم واجد بازدهی اکولوژیکی هستند. (سعیدنیا، 1383، ص29). منبع دیگری که می توان نام برد کتاب برنامه ریزی و طراحی فضای سبز شهری که مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در تیرماه 1380 منتشر کرد و در آن از تعاریف فضای سبز و معیارهای منظرسازی و باز شهری و اصول مدیریت و حفظ فضای سبز شهری از جمله شهر تهران پرداخته شده است. کتاب پارادایم های پردیس درآمدی بر بازشناسی و باز آفرینی باغ ایرانی از آزاده شاهچراغی توسط جهاد دانشگاهی واحد تهران منتشر شده است. هنریک مجنونیان در کتاب مباحثی پیرامون پارکها و فضای سبز و تفرجگاه که در سال 1374 سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران آن را منتشر کرد. در فصل اول کتاب خود از منابع تفرجگاهی و طبقه بندی و طرح ریزی این فضاها پرداخته است و در فصل دوم به ارزیابی اقتصادی فضای سبز می پردازد. و در فصل سوم به مفهوم جدید از جنگل شناسی می پردازد . ودر فصل آخر این کتاب به نقش فضای سبز شهری در بهبود شرایط زیست محیطی شهرها پرداخته است. مسعود مردوخی مقاله ای با عنوان نگهداری و توسعه فضای سبز که در مجموعه مقالات و سمینار فضای سبز که توسط سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران در سال 1371 انتشار یافت دارد. سید محسن حبیبی در کتاب سرانه کاربری های شهری که سازمان ملی زمین و مسکن در سال 1378 منتشر نمود به گزارشی از سرانه های استاندارد فضای سبز شهری در جهان اشاره نموده است. پايان نامه كارشناسي ارشد رشته شهرسازي ، بررسي و تحليل كاربري فضاهاي سبز (پارك هاي درون شهري) از ديدگاه برنامه ريزي شهري (نمونه موردي: مناطق 1 و 8 شهرداري تبريز)، اكبر اسماعيلي، به راهنمايي: دكتر علي عسگري ، دانشگاه تربيت مدرس.در اين پژوهش با استفاده از GIS به بررسي و تحليل كاربري فضاي سبز (پارك هاي درون شهري) در مناطق 1 و 8 شهرداري تبريز پرداخته شده، تا چگونگي توزيع اين نوع كاربري در سطح محدوده، مورد بررسي قرار گرفته و ميزان انطباق و عدم انطباق آن با طرح هاي فرادست شهري، رعايت و عدم رعايت سلسله مراتب كاركردي پارك ها و ميزان سازگاري و ناسازگاري بين كاربري فضاي سبز و ساير كاربري ها تعيين گردد. پايان نامه كارشناسي ارشد، مكانيابي و مدل سازي پراكنش فضاي سبز شهري (پارك در مقياس محله) مطالعه موردي: منطقه 1 شهرداري سنندج/خالد عبري، به راهنمايي: دكتر محمدرضا پورمحمدي، رشته جغرافيا و برنامه ريزي شهري، دانشگاه تبريز. اين تحقيق به ارزيابي مكانيابي فضاي سبز ناحيه 1 شهر سنندج و تعيين مكان بهينه فضاي سبز اين ناحيه، بر اساس متغيرهاي اساسي با استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS)و با توجه به مدل هاي مكانيابي كاربري اراضي همچون: مدل همپوشاني شاخص ها و تحليل سلسله مراتبي مي پردازد. پايان نامه كارشناسي ارشد، تحليل كاربري فضاي سبز در شهر بناب/عليرضا غلام زاده، به راهنمايي: دكتر زهره فني، رشته جغرافيا و برنامه ريزي شهري، دانشگاه شهيد بهشتي.اين تحقيق به بررسي ميزان سرانه فضاي سبز در نواحي پنج گانه شهر بناب و نحوه توزيع آن در سطح نواحي پرداخته و به ارائه پيشنهادهايي جهت بهبود وضعيت موجود مي پردازد. كاربرد سامانه اطلاعات مكاني در برنامه ريزي كاربري فضاي سبز (بوستان هاي شهري) مطالعه موردي: شهر قدس،مهندس غلامرضا كريم زاده ـ افسانه بردبار،اداره كل GIS سازمان نقشه برداري كشور.مطالعه موردي در اين تحقيق مربوط به برنامه ريزي فضاي سبز شهر قدس استان تهران است. در اين تحقيق با استفاده از سامانه اطلاعات مكاني GIS، وضعيت توزيع و پراكنش بوستان ها و سرانه مربوط در محلات مختلف شهر مورد بررسي قرار گرفته و سپس مكان هاي مناسب براي احداث فضاهاي جديد و جبران كمبودهاي موجود تعيين گرديده است. پایان نامه کارشناسی ارشد مهران قدوسی با عنوان تحلیل پراکندگی پارک های شهری می توان اشاره کرد. پایان نامه کارشناسی ارشد جمال محمدی با عنوان اولویت سنجی مکانی توسعه فضاهای سبز و پارک های شهری با استفاده از روش AHP (نمونه موردی : شهر میاندوآب). در پژوهش حاضر ضمن ارزیابی وضعیت موجود توزیع و پراکندگی پارکها و فضاهای سبز شهری میاندوآب، با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP ) اولویت های مکانی توسعه این فضاها در سطح نواحی شهر ، میزان دسترسی، تراکم جمعیت، سرانه موجود فضای سبز و سازگاری با کاربری های دیگرمی توان اشاره کرد. پایان نامه کارشناسی ارشد حسین پورقیومی با عنوان تحلیل مکانی- فضایی پارکهای شهری شهر نورآباد با استفاده از GIS، این پژوهش با ارائه الگوی مناسب و با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و مدل همپوشانی شاخص ها(IO) به دنبال توزیع بهینه فضای سبز در شهر نورآباد است، برای رسیدن به این منظور با استفاده از نرم افزار GIS و پس از طی کردن مراح جمع آوری داده، تهیه لایه اطلاعاتی جدید، طبقه بندی و ارزش گذاری لایه ها و نهایتاً وزن دهی و همپوشانی لایه های اطلاعاتی به الویت بندی زمین های شهر نورآباد برای ایجاد فضای سبز جدید پرداخته شد. در نهایت زمین های این شهر از لحاظ قابلیت ایجاد پارک شهری جدید به هفت دسته تقسیم بندی گردید. همچنین نتایج این تحقیق نشان دهنده توانمندی های سیستم اطلاعات جغرافیایی در مکان یابی انواع خدمات شهری از جمله فضاهای پارک است. پایان نامه کارشناسی ارشد جواد محمدی با عنوان تحلیل پراکندگی فضایی و مکان یابی فضای سبز شهری در منطقه 2 تبریز کار کرده است . پایان نامه کارشناسی ارشد معصومه ستوده در مورد فضای سبز شهری و نقش آن در ساماندهی فضایی شهر همدان در دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت کار کرده است. پایان نامه کارشناسی ارشد سعید بان نیز در مورد تحلیل جغرافیایی و ساماندهی فضای سبز شهری مطالعه موردی پارکهای درون شهری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت کار کرده است. 2-2: انواع فضاهای سبز شهری در یک تقسیم بندی کلی می توان فضاهای سبز شهری را به چهار دسته ذیل تقسیم نمود: فضاهای سبز عمومی فضاهای سبز نیمه عمومی فضاهای سبز خیابانی فضاهای سبز خصوصی که در زیر به تعریف مفاهیم هر یک از آنها پرداخته می شود . 2-2-1: فضاهای سبز عمومی فضاهای سبزی هستند که واجد بازدهی اجتماعی می باشند . این فضاها برای عموم مردم در گذران اوقات فراغت، تفریح و مصاحبت با دوستان وگردهمایی های اجتماعی و فرهنگی استفاده می شوند . فضاهای یاد شده اساساً برای این منظور طراحی یا تجهیز شده اند . وجود نیمکت ، روشنایی ، آبخوری ، دستشویی ، کف سازی معابر و دسترسی از مؤلفه های فضاهای سبز عمومی به شمار می روند . از فضاهای سبز عمومی معمولاً به عنوان « پارک » نام برده می شود . در واقع فضاهای سبز اجتماعی شامل فضاهای سبز عمومی مجهز به خدمات و تسهیلات می شود . 2-2-2: فضاهای سبز نیمه عمومی فضاهای سبزی که بازدهی اکولوژیکی دارند ، لیکن استفاده کنندگان آنها نسبت به فضاهای سبز عمومی محدودترند ، واجد بازدهی تام اجتماعی نیستند . محوطه های باز بیمارستان ها و ادارات دولتی و . . . در این دسته قرار می گیرند . 2-2-3: فضاهای سبز خیابانی نوعی از فضاهای سبز شهری هستند که به طور معمول درخت کاری حاشیه باریکی از حد فاصل مسیرهای پیاده رو و سواره رو را تشکیل می دهند و یا به صورت متمرکز در فضاهای نسبتاً کوچک میدان و یا در زمین های پیرامون بزرگراه ها و خیابان ها شکل گرفته اند ( سعید نیا ، 1383 : 24 – 23 ) . 2-2-4: فضاهای سبز خصوصی فضاهای سبز خصوصی شامل باغ های مثمر ، زمین های کشاورزی و باغچه های خصوصی هستند و به دلیل خصوصی بودنشان ، فاقد ارزش اجتماعی می باشند. بدون تردید فضاهای سبز خصوصی بر شرایط اکولوژیکی شهر تأثیر گذار هستند (سلطانی ، 1384 : 65 ). 2-3: تقسیم بندی فضاهای سبز فضاهای سبز، به دو دسته پهنه ای و خطی تقسیم می شوند: فضاهای سبز پهنه ای، فضاهایی هستند که در نقشه های شهر، به عنوان لکه های سبز دیده می شوند و فضاهای سبز خطی، به فضاهایی اطلاق می شوند که متناسب با هویت ظرفیت جابجاشدگی شهرها و گذرگاهها موردتوجه قرار می گیرند؛ بطوریکه ممکن است در نقشه های شهری دیده نشوند؛ هرچند نقش بسیار مهمی را در کنترل مسایل زیست محیطی و کالبدی شهر برعهده دارند. از آنجا که کلیه ی فضاهای سبز خطی در مالکیت عموم مردم قرار دارند، بنابراین تقسیم بندی براساس مالکیت، فقط در مورد فضاهای سبز پهنه ای اعمال می شود. 2-3-1: پارک عبارت است از فضای سبز طراحی شده ای که در مالکیت عموم قرار دارد و جزیی از فضاهای شهری محسوب می شود. این فضاها توسط گیاهان و درختان پوشیده شده و براساس نظارت و مدیریت انسان، حفظ و نگهداری یا احداث می شوند. 2-3-1-1: طبقه بندی پارکها براساس هویت پارک جنگلی پارکی است که درختان، نقش بیش تر و مهم تری نسبت به دیگر عناصر به کار گرفته در طراحی آن دارند. و برای احداث این پارک ها از اصول جنگل داری پیروی می شود و هویت کلی آنها طبیعی است. پارک انسان ساخت پارکی است که با بکار گیری روشهای مهندسی و تحت مدیریت انسان، به منظور ایجاد نمونه هایی از طبیعت در درون شهر ها ایجاد می شوند. 2-3-1-2: طبقه بندی پارکها براساس اهمیت، مقیاس و حوزه نفوذه برای پارکها طبقه بندی دیگری نیز، براساس اهمیت مقیاس و حوزه ی نفوذ آنها ارائه شده است. براین اساس، پارکها به پارک بین المللی، پارک ملی و پارک شهری تقسیم بندی می شوند که به شرح ذیل می باشند. پارک بین الملل اینگونه پارکها دارای عناصر داخلی ویژه ای هستند که حفاظت از آنها، از اهمیت و ارزش بین المللی برخوردار است، بطوری که این مهم، از مرزهای یک کشور فراتر می رود. پارک ملی اینگونه پارکها بخشی از سرزمین ملی به حساب می آیند که از لحاظ برخورداری ازعناصر طبیعی و مناظر غنی، حائز اهمیت در سطح کشور است و نگهداری و حفاظت ازآنها از جنبه های متفاوت جانورشناسی، گیاهشناسی،آثار تاریخی و یادبودهای مهم توجهات زیاد می طلبد. همچنین این پارکها مورد توجه مردم در سراسر کشور قرار دارند. پارک شهری به پارکهایی که در حوزه یک شهر واقع شده اند پارک شهری گفته می شود. پارک های شهری، براساس مقیاس و حوزه نفوذ، به پارک همسایگی، پارک محله ای، پارک ناحیه ای، پارک منطقه ای و پارک شهری تقسیم می شوند. ( مجنونیان ، 1374 : 72 ) . در واقع پارک شهری، پارکی است که دارای جنبه های مختلف تفریحی ، فرهنگی، زیست محیطی و سالم سازی محیط زیست است و جنبه سرویس دهی به مناطق مختلف شهر را دارد ( سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ، 1380 : 31 ) . پارک های شهری دارای نقش اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی هستند که مزایایی مانند درمان بیماری های روحی، محیطی مطلوب برای پرورش کودکان، یکپارچگی اجتماعی، حفظ آسایش و نیز شاخصی برای ارتقاء کیفیت فضای زندگی و توسعه جامعه محسوب می شوند. که در ذیل تعاریف هر یک از انواع پارک های شهری ارائه گردیده است. 2-3-1-2-1: انواع پارکهای شهری در مقیاس واحد همسایگی پارک شهری در مقیاس واحد همسایگی عبارت است از پارکی که در یک واحد همسایگی قرار گرفته و مساحتی کمتر از 5000 مترمربع دارد و شعاع نفوذ آن از 100 متر تجاوز نمی کند. استفاده کنندگان آن اغلب گروه سنی کودکان و نوجوانان هستند؛ از اینرو، گاهی پارک کودک نیز نامیده می شود. دسترسی به این پارک باید با پای پیاده امکان پذیر باشد؛ بطوریکه یک کودک 9 ساله بتواند مسیر دورترین نقطه واقع در حوزه نفوذ تا پارک را به تنهایی طی کند. و در طی مسیر از خیابان شریانی و بزرگراه ها عبور نکند ( سعیدنیا ، 1383 : 46 ) . 2-3-1-2-2: پارک شهری در مقیاس محله مساحت پارک محله ای، از 5000 مترمربع تا 50000 مترمربع متغیر است و شعاع حوزه نفوذ آن نیز، 1000 متر برآورد می شود. نحوه دسترسی به این پارک نیز، باید با پای پیاده امکان پذیر باشد، بطوریکه یک کودک 9 ساله بتواند دورترین نقطه در محله تا پارک را طی کند. او در این مسیر می تواند از خیابان تندرو بگذرد. همچنین این پارک بایستی در مجاورت مراکز آموزشی مانند دبستان و خانه های مسکونی باشد. 2-3-1-2-3: پارک شهری در مقیاس ناحیه مساحت آن دو تا چهار برابر مساحت پارک محله ای( از 50000 تا 100000 مترمربع ) است. شعاع حوزه نفوذ آن، 2000 متر برآورد می شود و مراجعه کنندگان می توانند از دورترین مرکز ناحیه، با پای پیاده و طی چند دقیقه به پارک برسند. این پارکها جمعیتی معادل 96000 نفر را تحت پوشش قرار می دهند. ( رضویان 1381 : 143 ). 2-3-1-2-4: پارک شهری در مقیاس منطقه مساحت پارک منطقه ای از 100000 مترمربع تا 200000 مترمربع، یعنی دوبرابر مساحت پارک ناحیه ای است و شعاع نفوذ آن نیز ، 4000 متر برآورد می شود. دسترسی به پارک، با استفاده از وسیله نقلیه امکان پذیر است؛ بطوریکه از دورترین نقطه منطقه تا پارک را بتوان در زمان 15 دقیقه یا بیش تر طی کرد. ( بان ، 1388 : 36 ) . 2-3-1-2-5: پارک فراشهری (پارکهای بسیار بزرگ) این پارکهادارای مساحت بیش از 20 هکتار هستند و حوزه نفوذ آنها می تواند بخشی از شهر یا تمام آن باشد. این پارکها به منظور تفرج و گریز مردم از آلودگی هوا و شلوغی شهر مورد استفاده قرار می گیرند. دسترسی به این پارکها با استفاده از وسایل نقلیه امکان پذیر است. بخش هایی از این پارکها همچنین، درصورت نیاز مردم به جابجایی، می توانند به جاده دسترسی داشته باشند. بطور کلی، به ازای هر 50 هزار نفر جمعیت، یکی از این پارکها موردنیاز است. 2-3-2: باغها باغ، عبارت است از فضای سبز محصور یا نیمه محصوری که در مالکیت اشخاص خاص حقیقی و حقوقی قرار دارد و تنها بخشی از مردم می توانند از آن استفاده کنند. چنانچه باغ خصوصی باشد کاربری آن براساس نیاز مالک تعیین می شود و اگر باغ، نیمه عمومی باشد می تواند از عملکردهای فضای سبز در زمینه های اجتماعی و زیست محیطی برخوردار شود. از جمله باغهای نیمه عمومی، می توان به فضاهای اطراف ساختمانهای اداری(باغ اداری)؛ فضاهای اطراف کاخها و موزه ها(باغ موزه یا باغ تاریخی)؛ فضاهای اطراف محوطه های آموزشی و فضاهای اطراف مراکز درمانی اشاره کرد. 2-3-3: فضای سبز خطی فضای سبز خطی، دربرگیرنده فضاهای سبز معابر و کمربندهای سبز هستند. 2-3-3-1: کمربندهای سبز این کمربندها از توده های خطی سبز تشکیل شده اند که در اطراف شهرها احداث می شوند. این کمربند سبز، به تثبیت شکل شهر و جلوگیری از تجاوز شهر به حریم های خارج از آن کمک می کند؛ ضمن اینکه می تواند عهده دار وظایف زیست محیطی، از جمله بادشکن(در شهرهای در معرض وزش باد شدید) و یا کاهندگی آلودگی های صدا و صوت نیز باشد. 2-3-3-2: فضای سبز معابر فضای سبز معابر، براساس نوع معبر، به دو دسته ی گذرگاهها و میدان ها تقسیم می شود. 2-3-3-2-1: میادین این فضاها به عرصه های پیش بینی شده در تقاطع های مهم اطلاق می شود و هدف از احداث آنها، علاوه بر جنبه های زیباشناسی، جلوگیری و کنترل برخی از پیامدهای منفی ترافیک است. 2-3-3-2-2: فضای سبز گذرگاه ها گذرگاهها اعم از اینکه خیابان باشند یا اتوبان، تندرو باشند یا کندرو، تعیین کننده ی سه نوع فضای سبز حاشیه ای، رفیوژ میدانی و فضاهای اصلاحی ترافیک هستند، هرچند عملکرد اینگونه فضاها بستگی مستقیم به نوع گذرگاه دارد. فضای سبز حاشیه ای: به طور عمده بیانگر حریم گذرگاهها و مناطق مسکونی اطراف آنهاست. این فضا در معابری که دارای مسیر پیاده رو هستند، در تأمین سایه ایفای نقش می کنند. همچنین، در دسترسی های کندرو نیز، عهده دار کنترل صدا و نور هستند. این فضاها در مسیرهای تندرو، از عملکرد زیباشناسی برخوردارند و در کنترل آلودگی هوا نیز دخالت می کنند. رفیوژ میانی : عبارت است از فضاهای سبزی که در وسط و در طول مسیر راهها، برای پیشگیری از آسیب نور جهت مقابل و زیباسازی مسیر ساخته می شوند. این فضاها می توانند تفکیک کننده ی دو باند حرکتی در طول مسیر باشند. فضاهای اصلاح ترافیک : فضاهایی هستند که در طراحی های شهری به منظور ایجاد ارتباط بین دو گذر تعریف می شوند. این فضاها، که به انواع مختلف : لچکی، رمپ و لوپ شناخته می شوند، در تعریف کالبد شهر و شبکه های ارتباطی آن، نقش عمده ای دارند. فضاهای اصلاح ترافبک، اغلب عملکرد زیباسازی را برعهده دارند و به دلیل آنکه لازم است برای رانندگان محدودیت دید ایجاد نشود، در این فضاها از درختان استفاده نمی شود. 2-3-4: فضای سبز عمودی فضای سبز عمودی، به معنای ایجاد سطوح سبز در ساختمانهای شهری است و شامل بام های سبز و دیوارهای سبز می شود. فضای سبز عمودی، دارای کارکردهای گوناگونی است که از آنجمله، می توان به زیباسازی محیطی، کاهش آلودگی محیطی، ذخیره سازی انرژی، کنترل باران های سیلابی، تأمین مواد غذایی و حفظ تنوع زیستی شهری اشاره کرد. 2-3-4-1: بام های سبز بام سبز، یکی از رویکردهای نوین معماری و شهرسازی و برخاسته از مفاهیم توسعه پایدار است که از آن می توان در جهت افزایش سرانه ی فضای سبز، ارتقای کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار شهری بهره برد. بام سبز به سیستم سبکی اطلاق می شود که از لایه های پیش ساخته فراهم می آید؛ با بام ساختمان، یک سیستم واحد به وجود می آورد و رشد گیاه را در محیط کشت رویش خاصی میسر می سازد. لایه های تشکیل دهنده بام سبز، معمولاً از بالا به پائین، به ترتیب از پوشش گیاهی، محیط کشت رویشی یا لایه ی کاشت، تثبیت کننده و محافظ ریشه، لایه ی زهکشی، هوادهی و انباره ی آب ، لایه ی محافظت رطوبتی و عایق بندی برای محافظت از لایه های سازه بام تشکیل می شود. 2-3-4-2: دیوار ه های سبز دیواره های سبز، عبارتند از : سطوح سبزی که به طور عمودی، تزئین کننده ساختمانها یا دیگر سازه های شهری هستند. دیواره های سبز، در بهبود کیفیت ساختمانها تأثیرگذارند؛ چرا که به عنوان عایق صوتی و عایق حرارتی عمل می کنند؛ تا آنجا که حتی برخی اعتقاد دارند که 50% از انرژی گرمایی موردنیاز ساختمانها را کاهش می دهند. دیواره های سبز، از عملکرد زیباشناسی نیز برخوردارند و می توانند در کاهش آلودگی بصری در شهرها نقش به سزایی داشته باشند. دیواره های سبز، علاوه بر تأمین نیازهای زیباشناسی، پاسخگوی ضرورتهایی همچون : عایق سازی طبیعی ساختمان(حرارتی، رطوبتی و صوتی)، استفاده از فضای مرده بام به منظور خلق فضای دلپذیر و ایجاد سطوح چشم انداز در نمای بنا، تلفیق ساختار مصنوع با طبیعت، کمک به کاهش آلودگی های جوی و افزایش نسبت اکسیژن هوا و ... است. از طرفی، طراحی ساختمان با بام سبز، منجر به افزایش پایداری و مدیریت صحیح باران های سیل آسا و آب باران می شود. 2-4: تاریخچه فضای سبز در جهان توجه به فضای سبز شهری به صورت تفرجگاه و باغ های عمومی و خصوصی یک ابداع جدید نیست . باغ های زینتی توسط مصریان و یونانی ها در دوره های باستانی ایجاد و نگهداری شده است ( حیدری چیانه ، 1378: 9 ). باغ سازی به سبک جدید و در فرم پارک ها و فضاهای سبز هندسی از حدود 2 قرن پیش معمول شده و امروزه به صورت بخشی از فعالیت های برنامه ریزی و طراحی شهر در آمده است ( حسین زاده، 1371 :12 ). فضای سبز و باغ نمایانگر منظره ای از دنیای آرمانی بشر است . در طول تاریخ ، ایجاد فضای سبز در شهر ها ابتدا با هدف زیبا سازی و سپس بهسازی محیط صورت پذیرفته است . قبل از قرن 18 میلادی ، فضای سبز به صورت باغ و یا جنگل های شهری جهت شکار تفریحی و تحت مالکیت طبقه خاصی از جامعه مانند سلاطین و ثروتمندان بوده و طرح های فضای سبز عمدتاً از شکل های هندسی تبعیت کرده است . در باغ هایی که قبل از میلاد مسیح احداث شده اند ، غالباً دیدگاه مذهبی دخالت داشته و گیاهان با توجه به قداستی که در اعتقادات مردم داشته اند ، به کار گرفته می شدند . در برخی از نقاط دنیا ، تنها علاقه به گلها و گیاهان باعث احداث باغ های زیبا شده است . در این میان برخی اجتماعات علاقه بیشتری به مناظر بسیار رسمی و کنترل شده و خطوط هندسی نشان داده و برخی دیگر فرم های طبیعی را ترجیح می دادند. پارک مکانی برای گذران اوقات فراغت مردم بوده و سابقه آن به مصر باستان، یونان و روم باستان باز می گردد. قدیمی ترین شواهد پارک سازی از 2200 سال قبل از میلاد مسیح در مصر بدست آمده است . یکی از عجایب هنر باغ سازی در جهان کهن ، باغ های معلق در بابل می باشد که در سال 600 قبل از میلاد و هم زمان با شروع سلسله پادشاهان پارسی احداث شده است و این باغ یکی از عجایب هفت گانه جهان به شمار می آید . بین سال های 600 ق . م تا شروع دوران مسیحیت، یونانی ها خدمات ارزنده ای به هنر بوستان سازی جهان نموده اند . اولین باغ عمومی یا پارک نیز در یونان قدیم احداث گردید که اغلب این مکان محل تجمع فلاسفه و متفکرین و دانشجویان بوده است. بوستان سازی مانند بسیاری از هنرها در دوره رنسانس به اوج خود رسید. در این دوران نه تنها سبک های کهن و کلاسیک رومی و یونانی دوباره زنده شد ، بلکه سبک های خاص پارک سازی که تأثیر بسیاری بر طراحی پارک های امروزی جهان داشته نیز آشکار شده و تکامل پارک های مدرن جهان از این دوران آغاز گردیده است. با پیشرفت دوره رنسانس در فرانسه ، فرانسویان سبک خاصی برای تزئین باغ های خود یافتند ، آنها بر سطح افقی عظیم با اشکال هندسی بسیار پیچیده گل کاری و چمن کاری کرده و راههای شنی احداث می کردند، لذا بیشتر باغ های فرانسوی اگر از بلندی نظاره می شد باشکوه تر و عظیم تر به نظر می رسید ، این باغ ها را پاتر می نامیدند . پیدایش و توسعه پارک سازی سبک خاص انگلیسی در اوایل سلطنت جیمز اول، اولین پادشاه سلسله استوارت ها ( 1625 - 1604) آغاز گردید که در این سبک از خطوط مستقیم و نقوش هندسی رسمی استفاده می گردید . در سال 1720 میلادی اولین بوستان های سبک طبیعی انگلیسی احداث شد. طراحان سبک آزاد طبیعی سعی داشتند مناظری را که در تابلوهای نقاشی مشاهده نموده بودند، بازسازی نمایند.آنها معابر و ساختمان هایی شبیه خرابه آثار تاریخی در وسط باغ های خود احداث کرده و برای ایجاد حالت رمانتیک ، درختان خشک شده را در باغ می کاشتند تا باغ حالت بیشه های طبیعی را پیدا کند و به طور کلی در این نوع پارک ها نظم و ترتیب و تقارن از باغ های طبیعی حذف می شد . انگلیسی ها نه تنها ، باغ های جدید الاحداث را به فرم طبیعی می ساختند بلکه باغ های رسمی و بسیار زیبا را خراب می کردند تا به فرم جدید در آورند . طراحی باغ های طبیعی، توسط همفری رپتون ( 1818 - 1752 ) که خود را اولین طراح این سبک نامید ، به اوج خود رسید . وی مفهوم امروزی پارک های انگلیسی ( چمن کاری وسیع و کشت متعادل درختان) بر پارک سازی امروزی جهان گذاشته است، معرفی نمود ( طباطبایی نژاد ، 1377 : 23 ) . در خاور دور نیز مانند سایر کشورها و فرهنگ های جهان سبک بوستان سازی در دوره های مختلف تکامل یافت. باغ های اولیه چین و ژاپن ساده تر بوده و به تدریج در قرن سیزدهم میلادی تکامل یافته و به اوج زیبایی رسید . تا این زمان سنبل ها و عقاید فلسفی ، پایه اولیه سبک این نوع باغ ها بودند ، اما بعد از آن باغ سازی بیشتر جنبه تزئنی یافته و برای استفاده عموم ، تغییر ماهیت داد . به طور کلی سبک بوستان سازی که در خاور دور به کار می رفت حاکی از جمعیت زیاد و کمبود فضای لازم برای باغ سازی وسیع بوده و مذهب نیز تأثیر بسزایی بر این سبک باغ سازی داشته است . طراحان خاور دور یک منظره طبیعی را برگزیده و آن را به مقیاس کوچک تر باز سازی می کردند ، گیاهان مختلفی که در این باغ ها به کار می رفت هر کدام نماد چیز خاصی بودند . چینی ها و ژاپنی ها با ظریف بینی خاص خود توانستند ظرافت های محیط را دیده و باغ هایی که شباهت زیادی به طبیعت بکر و سرسبز داشت ، احداث نمایند . در باغ های مذکور هرگز از فرم هندسی و محورها و خیابان های مستقیم که مغایر با حالت طبیعی است استفاده نشده وآب و سنگ و گیاه به عنوان سه جزء مهم این نوع باغ سازی به شمار می آیند ( حیدری چیانه،1378 : 11). در سال های اخیر ، تکنیک ها و روند جدید پارک سازی آمریکایی ، این حرفه قدیم را دگر گون ساخته و همچنان در کار ابداع و شیوه های جدید گام بر می دارد . در روند پارک سازی آمریکایی سه جریان اصلی تأثیر داشته است: الگوی سنتی و رسمی اروپای قرن 17 و 16 میلادی الگوی طبیعی پارک ها ی انگلیسی رمز گرایی یا نمادگرایی طبیعی مشرق زمین ( رضویان ، 1381 : 130 ) . در قرن بیستم ادغام طبیعت در شهر با واژه « فضای سبز شهری » رابطه تنگاتنگ بامسکن می یابد . در نگرش حاکم بر این دوره یعنی « شهر سازی عملکرد گرایی » پارک به عنوان یک فضای عمومی و خدماتی مورد توجه شهر سازان قرار می گیرد و همانند دیگر خدمات شهری به پیروی از تقسیم بندی شهر به محله ، منطقه و واحد همسایگی به پارک های محلی ، شهری ، واحد همسایگی تفکیک می گردد . طراحی فضاهای سبز در این دوره با در نظر گرفتن شاخص های اجتماعی - محیط زیستی و زیبا سازی انجام می گیرد و لزوم همکاری دانش های خاص ( گیاه شناسی ، معماری ، شهرسازی ، جامعه شناسی ، برنامه ریزی شهری و معماری منظر ) را در سامان دهی پارک های شهری ایجاب می کند ( همان ، 132 ) . 2-5: تاریخچه فضای سبز در ایران تاریخ ایران، تاریخ تمدن است . این سرزمین افزون بر دوهزار سال به عنوان تمدن کهن بشری شناخته شده و به مثابه پل ارتباطی دو تمدن خاور و باختر ، هنر ، ادبیات ، موسیقی ، فلسفه ، معماری و سایر عناصر فرهنگی را به حد اعلاء خود رسانیده است . در تورات از پردیس های باستانی خوزستان ( بهشت جاویدان) صحبت به میان آمده است و به نظر می رسد که حتی قبل از هخامنشیان و بعد از آنها هنر باغ سازی در تخت جمشید و شوش به منتهی درجه از زیبایی خود رسیده باشد ( نیلوفری ، 1363 : 36 ) . تاریخچه باغ های قدیمی ایران به حدود سه قرن قبل از میلاد مسیح می رسد ، ولی متأسفانه قبل از آن آثار و بقایا و متونی در دسترس نیست . هنر طراحی و معماری باغ ها در ادوار تاریخ کاملاً تحت تأثیر مسائل محیطی ، اقتصادی و سیاسی قرار داشته ، در طول تاریخ به اوج و اعتلایی رسیده و گاهی کاملاً مورد بی توجهی و بی مهری قرار گرفته است . زیرا تجربه ها ، سنت ها و نوع زندگانی تأثیر بسیاری در رفتار ما نسبت به طبیعت باقی می گذارد . در نتیجه بسیاری از آنها معدوم شده و یا در دوره خاص خود سبکی را نشان نداده است . در هر حال این سنت ها در بسیاری از شهر های فعلی ایران در طول تاریخ به گونه ای بارز وجود داشته است ، آنچنان که آنندراج در این زمینه گزارش مفصلی دارد ، از جمله باغ نظر اصفهان و همچنین اشاراتی که در فارس نامه در مورد باغ وکیل شیراز ( متعلق به مرحوم وکیل ) باغ نظر کازرون ( متعلق به حاج علی خان ) آمده است که در حدود 1080 سال قبل ساخته شده است و از آثار تاریخی و تألیفات متعدد محققین چنین بر می آید که مجموعه ای از چندین باغ را باغ نظر می نامیدند . ولی قدیم ترین آثاری که امروزه تعدادی از آنها بجای مانده، آثاری است که از دوران تیموریان آغاز می گردند . آثار مذکور مربوط به بعد از اسلام در ایران می باشند ( حکمتی ، 1371 : 18 ) . در دوره اسلامی ایجاد باغ ها وارد مرحله جدیدی شد ، کلمه پردیس در عربی به صورت فردوس در آمد که به معنای بهشت است . دستورات اسلامی و رویه پیشوایان دین در این دوران در توسعه باغ ها سهم مهمی داشت . در دوران مغول هر چند همه چیز از بین رفت اما با آرامشی که پس از دوران چنگیز و در سایه درایت بزرگانی چون خواجه نصیر طوسی وزیر هلاکوخان ایجاد شد ، هنر پویای باغ سازی مجدداً احیاء گردید و در این دوره چاه هایی به عمق 70 متر جهت آبیاری حفر شدند . خیابان کشی و ایجاد معابر عمومی به صورت منظم ( که اولین آنها چهار باغ بود ) از زمان صفویه شروع شد . تعدادی از این باغ ها امروزه نیز دارای شکوه و جلال بوده و مشتاقان بسیاری را به خود جلب می نماید . از این میان می توان به باغ های ارم و تخت جمشید در شیراز، باغ ائل گلی ( شاه گلی ) در تبریز ، باغ فین کاشان ، باغ شاهزاده در ماهان کرمان و باغ گلشن در طبس اشاره کرد . در دوره قاجار برای اولین بار باغ هایی به سبک اروپائیان در تهران بنا شد و باغ سازی غربی در باغ سازی سنتی تداخل پیدا کرد . در ناحیه ییلاق شمیرانات که تفرجگاه عمومی بود ، کاخ ها و سفارت خانه ها ساخته شد . نخستین باغ به سبک ایرانی - اروپایی باغی بود که کاخ دوشان تپه در آن بنا گردید . باغ سعد آباد نیز نمونه دیگری است . بعدها با احداث خیابان های ماشین رو ، دو طرف خیابان ها را درخت کاری نمودند که این شیوه تا امروز نیز ادامه دارد ( رضویان، 1381:133). در طول تاریخ ایران ، پس از انقراض قاجاریه ، در دوران پهلوی به علت سهولت تردد بین ایران و دیگر کشورهای اروپایی ، احداث باغ ، پارک و ویلاسازی به سبک های اروپایی و یا آمیخته ای از آنها ترویج یافت. برخی از آنها به صورت آثار تاریخی زیبایی از دوران پهلوی باقی مانده است . طبیعی است که علت این گسترش، آشنایی با سبک های باغ سازی اروپایی، افزایش روز افزون وسایل نقلیه در سطح شهرهاو . . . می باشد. بیشتر این باغ ها و پارک ها در دهه 1350 احداث شده اند . این پارک ها به صورت پارک های عمومی ، پارک های کودک، میادین و غیره بوده است . همچنین بایستی اضافه کرد که در دوران پهلوی بسیاری از باغ ها و پارک های قدیمی مرمت شده و همراه با تغییراتی به صورت باغ های نیمه اروپایی در آمده است. به عنوان مثال باغ سعدیه در شیراز که مزار سعدی در آن قرار دارد ، این باغ در زمان رضاشاه پهلوی تعمیر و تجدید طرح شده است . بطور کلی در دوران پهلوی به احداث باغ و پارک به نحوی توجه شده و تقریباً در اکثر شهرستان ها و مراکز استان های کشور ، فضاهای سبزی به صورت پارک ایجاد گردیده که به طور کلی در اکثر آنها از سبک های اروپایی ، ژاپنی و سنتی الهام گرفته شده است ( حکمتی ، 1371 : 27- 25 ) . از شهر رشت و توصیف جهانگردان و گیلان شناسان ، در گذشته ای نه چندان دور باغ های متعددی به نام مالکان و اشراف منطقه در گرداگرد رشت وجود داشته که برخی از آنها به عنوان گردشگاه و تفرجگاه در ایام تعطیل مورد استفاده اهالی شهر رشت قرار می گرفت که با توسعه شهر ، اکثر آنها امروزه به صورت مجتمع های مسکونی در آمده است . رشتی ها از قدیم الایام به خوش ذوقی معروف بوده اند و همین مسأله باعث شد که در بیست یا سی سال پیش ، رشت بیش از بیست باغ بزرگ و معروف از قبیل مدیریه ، سالاریه، منظریه، گنجه ای، باغ نظمیه ، سبزه میدان و باغ محتشم داشته باشد. که امروزه از آن همه کانون های ذوقی و تفریحی جز سبزه میدان که از سر تصدق مسئولین ادوار مختلف به ناپسندیده ترین وضعی افتاده و از بن هر گیاه و درخت ، نفرین و ناله به گوش اهل دل می رسد ، چیزی بر جای نمانده است ( بان ، 1388 : 117 ) . در شهر بندر انزلی به غیر از پارک بلوار یا به تعبیری دیگر پارک قدس که قدمت آن به سال 1307 ه . ش بر می گردد پارک دیگری وجود نداشته ، این پارک به دلیل مکان جغرافیایی آن که در کنار ساحل دریا قرار گرفته است ، با داشتن زیبایی خاص خود ساکنان شهر ، حومه های اطراف و گردشگران خارج از استان را جذب کرده است و سایر پارک ها در چند دهه اخیر جهت گذراندن اوقات فراغت در سطح محلات شهر احداث گردیده اند . 2-6: اهمیت، ضرورت و نقش های فضای سبز شهری 2-6-1: اهمیت فضای سبز در زندگی شهری رشد صنعت و افزایش جمعیت در شهر ها ، به ساخت و سازهای سوداگرانه ای منجر شده است . این ساخت و سازها به مسائل بهداشتی، تأمین حداقل نور و هوا درمناطق متراکم شهری توجهی نداشته اند . از سوی دیگر ، ضرورت ایجاد کاربری های جدید شهری، برای پاسخ گویی به نیازهای روز افزون شهر نشینان به تدریج باعث کاهش سهم فضای سبز و باغ های شهری گردیده است که ماحصل آن آلودگی های زیست محیطی می باشد . اما بنا به دلایلی، در قرن بیستم می توان شاهد توجه مجدد انسان شهر نشین به طبیعت و فضای سبز بود ، که نمود عینی آن ایجاد باغ های کاربردی به جای باغ های تفریحی می باشد که به نیازهای جدید شهروندان پاسخ می دهد .پیدایش احساس بیگانگی از جمله مشکلاتی است که امروزه گریبان گیر مردم جهان گشته و این مسأله بیش از همه بین مردم و محیط مصنوع آنها ظاهر می گردد. بنا بر این با توجه به وضعیت به وجود آمده فضاهای باز و سبز شهری نه تنها به دلیل اهمیت تفریحی که دارند مورد توجه هستند ، بلکه به دلیل نقشی که در حفظ و تعادل محیط زیست شهری و تعدیل آلودگی هوا و پرورش روحی و جسمی ساکنان شهر ایفا می کنند ، ارزشمند هستند. درختان ازجمله عناصر اساسی جهان به شمار می آیند و از زمان پیدایش انسان تا به امروز همواره با او بوده و کمتر زمینی در دنیا وجود دارد که در آن درختان به گونه ای تأثیر خود را نگذارده باشند. درختان در طبیعت به عنوان نشانه قدرت و حتی سمبل شخصیت محسوب می شوند. به عنوان نمونه استقامت انسان را با استقامت درختان بلوط مقایسه کرده اند. بسیاری دیگر از نظر قدمت و سن، درختانی چون سدر چند هزار ساله لبنان، درخت زیر فون(نمدار) 700 ساله ای را در آلمان و یا درختان سرو، چنارهای قدیمی و مسن امامزاده ها را مقدس می شمارند. امروزه درختان در یک شهر به عنوان فضای سبز شهر تعیین کننده اندام و به طور کلی سیمای شهر هستند و در واقع فضای سبز هر شهر به منزله استخوان بندی شهر نیازهای زیست محیطی انسانها را در کنار ساخته شده ها برآورده می سازند. به عبارت دیگر فضای سبز شهری از خود اثرات اکولوژیکی و روانی مهمی بر محیط زیست شهری می گذارد که شهروندان کمتر دچار عوارض بیماریهای روحی و جسمی ناشی از آلودگیهای محیطی بخصوص کمبود اکسیژن گردند. بی مناسبت نیست گفته شود که طبق بررسیهای به عمل آمده به طور معمول نیمکره چپ مغز شهروندان به ویژه در شهرهای پر از ازدحام که تنظیم اعمال مکانیکی بر عهده آنست فعالتر از نیمکره راست مغز که به تنظیم اعمال غریزی می پردازد است به خاطر چنین نابرابری در کار نیمکره های مغز و به خاطر عدم تعادل بین دو نیمکره مغز شهرنشینان شهرهای شلوغ دچار انواع بیماریهای روانی که شروع آن با سرگیجه و سردرد آغاز می شود می گردند و چاره این عوارض مصرف داروهای اکسیژن دار است در حالی که اگر در چنین شهرهایی فضاهای سبز کافی برای تولید و تأمین اکسیژن وجود داشته باشد شهروندان کمتر دچار اینگونه بیماریها می شوند. بنابر این اگر فضای سبز به عنوان جزئی از بافت شهرها و نیز بخشی از خدمات شهری ضرورت یافته باشد ، نمی تواند جدا از نیازهای جامعه شهری باشد ، از این رو فضای سبز باید از نظر کمی و کیفی متناسب با حجم فیزیکی شهر( ساختمان ها ، خیابان ها و جاده ها ) و نیازهای جامعه ( از لحاظ روانی ، گذران اوقات فراغت و نیازهای بهداشتی ) با توجه به شرایط اکولوژی شهر و روند گسترش آن ساخته شود تا بتواند به عنوان فضای سبز، بازدهی زیست محیطی مستمری داشته باشد ( سعید نیا ، 1383 : 26 ) . از جمله اثرات اکولوژیکی فضای سبز شهری بهبود میکروکلیمای شهر است. این فضا قادر است به صورت مختلف آب و هوای شهر را تحت تأثیر قرار دهد. وجود ساختمان های شهر با ارتفاعات گوناگون از سوئی موجب کاهش سرعت باد شده و از جهت دیگر در جوار ساختمان های بزرگ پاساژها و در خیابانهایی که جهت بادهای غالب قرار گرفته اند به آن شدت می بخشند اینگونه افزایش ها و کاهش ها موجب بهم خوردگی نظام آب و هوا می شوند. مصالح ساختمانی و آسفالت معابر و شهرها نیز نفوذپذیری خاکها را کاهش داده و با انعکاس حرارت باعث اختلال آب و هوای شهرها می شوند. دم کردن هوا در شبهای تابستان گویای این مسئله است. وجود فضای سبز در مقابل اندام بی جان انواع ساختمان های شهری می تواند به صورت اندام جاندار به طرق زیر به کمک انسان شهرنشین برخیزد: 1: تبخیر و میسر ساختن حرکت عمودی هوای نزدیک به سطح زمین 2: شدت بخشیدن به نفوذپذیری باران در خاک 3: زهکش طبیعی خاکهای غرقابی 4: جذب گردو غبار هوا 5: مصرف نمودن انرژی حرارتی وارد شده به زمین با انجام اعمال تبخیر و تعریق 6: ایجاد سایه در قبال تشعشع شدید آفتاب 7: ایجاد پناهگاه مناسب در برابر باد و پناهگاهی برای پرندگان و غیره از اینرو فضای سبز به منزله رکن اساسی و اصلی بافت شهری اثرات متعدد مفید دیگری نیز دارد که چکیده آنها به شرح زیر می باشند: اثرات درختان در ترافیک وسائط نقلیه و کاهش تصادفات تأثیر فضای سبز رفیوژها و لچکی ها در کنترل ترافیک تأثیر فضای سبز در کاهش گردو غبار شهری و ذرات معلق در هوا تأثیر درختان در کاهش میزان سرب هوا تأثیر فضای سبز در کاهش آلاینده های گازی شکل هوا مانند نیتروژن – اکسیدهای گوگرد-دی اکسیدکربن- مونواکسید کربن- هیدروکربورها و اوزن تأثیر فضای سبز در کاهش آلودگی صوتی تأثیر فضای سبز در تولید اکسیژن و بازسازی آن تأثیر درختان در شکست نورهای شدید و ایجاد سایه تأثیر فضای سبز در کاهش خاک شوئی و فرسایش آن تأثیر فضای سبز در کاهش آلودگیهای آب فاضلاب ها و لجن های شهری تأثیر فضای سبز در کاهش آلودگی خاک با جذب فلزات سنگین و بعضی املاح تأثیر درختان در شکستن سرعت باد و گرد و خاک تأثیر فضای سبز در جلوگیری از سیل تأثیر فضای سبز در کاهش میزان دمای هوا تأثیر فضای سبز در افزایش نسبی رطوبت هوا تأثیر فضای سبز در کاهش مواد رادیواکتیو تأثیر فضای سبز و درختان در کاهش تشعشعات زیانبار خورشیدی تأثیر فضای سبز در زیباسازی محیط و پدید آوردن چشم اندازهای زیبا تأثیر فضاهای سبز در تهویه هوای شهر و سالم سازی آن و کنترل تبادل حرارتی بین ساختمان ها بنا بر شرحی که گذشت ملاحظه می شود که در نهایت فضاهای سبز شهری در کل تأمین کننده سلامتی روحی و جسمی شهروندان می باشند. 2-6-2: نقش فضای سبز بر اقلیم شهری در طی روز، برگ درختان و درختچه ها ، موجب تبخیر آب و هوای اطراف خود می شود ، این امر سبب افزایش رطوبت نسبی هوا شده و از سوی دیگر باعث خنک شدن هوای اطراف فضای سبز می شود ، برای تبدیل آب به بخار آب بین 600 - 580 کالری حرارت نیاز است ، که از انرژی خورشیدی کسب می گردد . به همین دلیل به هنگام تابش آفتاب ، هوای اطراف فضای درخت کاری شده خنک تر از فضای بدون درخت است. از مقدار انرژی که جذب و تبدیل به گرما می شود ، 75 - 60 درصد صرف عمل اکسیداسیون می گردد. بدین ترتیب می توان مطمئن بود ، منطقه ای که فاقد پوشش گیاهی است به طرق مختلف موجبات گرمای محیط را فراهم می آورد ( سعید نیا ، 1383 : 28 ) . 2-6-3: نقش فضای سبز از بعد شهر سازی کیفیت محیط زیست شهری با امکانات و تأسیسات فضای سبز ارتباط مستقیم دارد . امروزه فضای سبز و اصولاًمعماری و طراحی فضای سبز ، به عنوان بخشی از شهر سازی مطرح است . از همین دیدگاه ، این گونه فضاها جای خود را در طراحی بزرگراه ها و تفکیک کاربری ها و سایر موارد طراحی شهری باز کرده اند . شهر سیستم پویایی است که پارک ها جزئی از آن هستند و به جهت نقش مؤثر آنها در کاهش تراکم شهری ، ایجاد مسیر های هدایتی ، تکمیل و بهبود کارکرد تأسیسات آموزشی ، فرهنگی ، مسکونی و ذخیره زمین برای گسترش آینده شهر با ارزش هستند ( بان ، 1388 : 36 ) . 2-7: معیارهای برنامه ریزی فضاهای سبز شهری 2-7-1: سرانه ها و اسنانداردهای فضای سبز شهری با توجه به اهمیت فضای سبز و لزوم ایجاد آن در شهرها به منظور لطافت هوا و تفریح مردم و زیباسازی شهر، ظاهراً نمی بایست حد مشخصی برای ایجاد فضاهای سبز وجود داشته باشد، زیرا هر اندازه که فضای سبز در سطح شهرها توسعه یابند، باز هم کافی نخواهد بود، بدین معنی که فضای سبز به عنوان شش تنفسی شهر به هر میزان بیشتر باشد، بهتر است. با وجود این استانداردهایی در این زمینه وجود دارد که البته این استانداردها نسبت به شرایط آب و هوا و خصوصیات اقلیمی و دسترسی به منابع آب در شهرها از یک سو و پاک نمودن هوای شهرها در نقاطی که آلودگی هوا بیش از حد مجاز است از سوی دیگر، یکسان نمی باشد. امروزه برنامه ریزی و طراحی فضای سبز شهری به نظرصاحب نظران بدون توجه به استانداردهای بهینه در بهسازی، توسعه و طراحی های شهری غیرممکن است. بعبارت دیگر برنامه ریزی طراحی فضای سبز شهری یکی از موارد مهم دخالت در زندگی و سازمان شهری است که براساس شناخت و تجزیه و تحلیل نیازهای جامعه شهری از یک سو و امکانات، محدودیت ها و نیازهای محیطی از طرف دیگر، سازمان داده می شود؛ بنابراین معیارها، ضوابط و استانداردهای مربوطه از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. درعین حال در اکثر طرح های شهری نیز متأسفانه استاندارد مشخص درباره ی فضای سبز ارائه نگردیده است. از طرفی می دانیم که استاندارد بیانگر وضعیتی بهینه است که در نظریه ها و سلیقه های گوناگون دخالت دارد. استاندارد فضای سبز دارای کارکردهای اجتماعی، رفاهی و تکنیکی است که با توجه به مکان، موقعیت اقلیمی و فرهنگ خاص ساکنان محل موردنظر، همچنین نیاز و ارزشهای آنان فراهم می شود و ابعاد خاص خود را می طلبد. با این شرایط نمی توان برای سراسر ایران سطح یا حجم استاندارد واحد فضای سبز ارایه کرد. زیرا کمیت فضای سبز دقیقاً به شرایط اقلیمی و خصوصاً بیوکلماتیک هر منطقه بستگی دارد. بنابراین با توجه به معنای واژه استاندارد که بیانگر مقیاس ایستا است، استفاده از آن در رابطه با فضای سبز پویا، عاری از اشکال نخواهد بود. جهت تعیین وسعت و حجم فضای سبز موردنیاز نخست می باید شرایط زیست محیطی در شهر مورد نظر بررسی گردد و سپس براساس نیازهای معین و مشخص و به منظور تعدیل شرایط محیطی تا آنجا که فضای سبز چاره ساز باشد راهکار ارائه گردد (بهرام سلطانی، 1362). طبق بررسی های کارشناسان و دانشمندان مطالعات شهری در دنیا استاندارد بین المللی فضای سبز برای هر فرد که در شهر های پر جمعیت زندگی می کند از 15 تا 50 متر مربع و به طور متوسط 30 مترمربع می باشد (حسین زاده دلیر، 1377 : 28 ). البته استانداردهای کشورهای در حال توسعه بسیار پایین تر از اروپا و آمریکا است. مثلاً در مترو پلیتن کلکته، سرانه فضای سبز کمتر از 2/1 متر مربع و در بغداد 4/1 مترمربع می باشد. در حالی که استاندارد پیشنهاد شده برای این شهرها حدود 16 متر مربع بوده است ( دلال پور محمدی ، 1374 : 39 ) . سرانه فضای سبز توصیه شده توسط سازمان ملل 20 الی 25 متر مربع و در انگلیس 10 متر مربع می باشد (مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهری ، 1369 : 25 ) . جدول ذیل نشان دهنده سرانه موجود و استاندارد پیشنهادی برای برخی از شهر های جهان می باشد . در زمینه استاندارد هایی که در شهرهای ایران به کار برده می شود می توان گفت که اولین سرانه فضای سبز مربوط به طرح جامع تهران مصوب سال 1349 می باشد که سرانه ای برابر با 13/9 متر مربع را برای هر نفر پیشنهاد کرده است . در این میان افراد ، سازمان ها و ارگان های ذیربط در امر شهر و شهر سازی نیز بر اساس مطالعات خویش، پیشنهاداتی را در زمینه سرانه فضای سبز شهر ارائه کرده اند که در جدول زیر به آنها پرداخته شده است. جدول2 SEQ جدول \* ARABIC \s 1 1 : سرانه موجود و استاندارد فضای سبز در برخی از شهرهای جهان ردیفشهرسرانه فضای سبز(مترمربع)استاندارد(مترمربع)ردیفشهرسرانه فضای سبز(مترمربع)استاندارد(مترمربع)1بوستون1175012نیویورک11502استکهلم7560-5013زوریخ1060-503لوس آنجلس545014کپنهاگ10-4سانفرانسیسکو475015لندن9-5برلین4060-3016پاریس4/7-6شیکاگو205017رم6-7کلن2060-3018بن8/560-308آمستردام16-19تهران4/112-79مونیخ1660-3020کلکته2/1-10کارلسروهه1460-3021بغداد4/1-11مسکو11-22توکیو5/4- مأخذ : دلال پور محمدی ، 1374 : 52 جدول 2 SEQ جدول \* ARABIC \s 1 2 : سرانه پیشنهادی کاربری فضای سبز در منابع مختلف افراد، سازمان ها و ارگان های ذیربطسرانه به متر مربعوزارت مسکن و شهر سازی12-7سازمان ملل متحد25-20شهرداری تهران20-15برنامه ریزان روسی پولادشهر30-20بهرام سلطانی40-30مجید مخدوم50-15 مأخذ : طباطبایی نژاد، 1377 : 23 در بین سرانه های استاندارد مناسب کاربری های اراضی شهری در ایران ، سرانه استاندارد فضای سبز بین ( 7 تا 9 متر مربع ) پیشنهاد گردیده است ، که در جدول ( 2-3) سهم هر کدام از تقسیمات شهر آورده شده است . جدول23 : سرانۀ استاندارد مناسب فضای سبز در ایران نوع پارکسرانه پیشنهادی ( مترمربع)فضای باز کودکان2/1محلی5/1ناحیه ای8/1منطقه ای9جمع پارک7-9 مأخذ : حسینی ، 1389 : 305 برای ایجاد فضاهای سبز بر اساس نیاز سرانه شهرها معیارهایی در نظر گرفته می شود که مهمترین آنها به شرح ذیل می باشند: الف- جمعیت و سطح شهر که دو پارامتر مهم برای تعیین سرانه فضای سبز در نظر گرفته می شود که با توجه به تغییرات آنها به صورت دوره ای و برای زمان مشخصی خواهد بود. ب- کمیت آب در هر شهر به عنوان یک پارامتر در تعیین سرانه فضای سبز عمل می کند. ج- تعیین سرانه فضای سبز برای مراکز شهرها و مناطق پرجمعیت دارای اهمیت بیشتری می باشد. د- مجموعه اثرات آلاینده بخصوص مقدار سوخت اختصاصی آن شهر ( اتومبیل ها و خانه ها و ... ) در تعیین سرانه فضای سبز موثر است. ز- شدت وزش باد و سایر پارامترهای اقلیمی را باید در این خصوص منظور نظر داشت زیرا آب و هوا در میزان آلودگی شهرها موثر بوده و به همین نحو امکانات شهر نیز مانند آب و خاک و زمین در محاسبه تعیین سرانه فضای سبز مورد توجه قرار خواهد گرفت. 2-8: معیارهای محیطی فضای سبز شهری بی تردید مهم ترین مرحله در برنامه ریزی و معماری فضای سبز ، تعیین الگوی فضای سبز مناسب برای یک شهر است . در این مرحله باید مشخص شود : آیا باید طراحی و توسعه فضای سبز را به سمع زیبایی محیط ، بهسازی شرایط زیست محیطی ، ترمیم سیمای شهر و یا تلفیقی از همه آنها هدایت کرد ؟ توسعه فضای سبز باید بر اساس نگرش صحیح به نیازهای زیست محیطی و اجتماعی شهر و نیز امکانات و قابلیت های شهر صورت گیرد . در این باره دو مقوله « توسعه پایدار » و « ارتقاء بهره وری منابع » باید همواره سرلوحه سیاست گذاری های توسعه فضای سبز قرار گیرد . نکته مهم در اینجا شناخت ساختار اکولوژیکی و وضعیت کیفی محیط ، با توجه به موارد زیر است : تعیین میزان نیاز اکولوژیکی محیط به فضای سبز ، به منظور برقراری موازنه اکولوژیکی میان شهر و بستر طبیعی آن . شناخت گونه های گیاهی بومی که می توانند در طراحی فضای سبز به کار آیند . با توجه به کمبود منابع آب و کیفیت نامناسب خاک در اکثر نقاط کشور ، استفاده از گونه های بومی به صورت ضرورتی اجتناب ناپذیر در می آید . شناخت امکانات منابع آب و تعیین مقدار آبی که می تواند در اختیار فضای سبز و توسعه آن قرار گیرد . بار آلودگی محیط در شمار عوامل محدود کننده توسعه فضای سبز محسوب می شود . افزون بر اینها باید میزان جمعیت شهر و گروه های سنی و جنسی و تراکم جمعیت قسمت های مختلف شهر را مشخص نمود و اطلاعات دقیقی از کمیت و کیفیت توزیع فضایی کاربری فضای سبز در سطح شهر کسب کرد . همچنین میزان نیاز اجتماعی هر محله و ناحیه شهر را باید محاسبه کرد ، سپس ایجاد فضای سبز در مکان هایی که از نظر بیوکلیماتیک ( زیست محیطی ) به حداکثر تأثیر بر محیط شهر منجر می شوند، را مشخص نمود ( سعید نیا ، 1383 : 71 ) . 2-9: معیارهای مکانیابی فضای سبز شهری نکته بسیار مهم درمکانیابی فضاهای سبز عمومی ، ضرورت های اجتماعی ایجاد پارک می باشد و از این رو است که جین جکوب منتقد شهر سازی معاصر درکتاب مرگ و زندگی شهرهای آمریکایی ، معتقد است که : پارک باید در جایی باشد که زندگی در آن موج می زند، جایی که در آن کار ، فرهنگ و فعالیت های بازرگانی و مسکونی است . تعدادی از بخش های شهری دارای چنین نقاط کانونی ارزشمندی هستند که برای ایجاد پارک های محلی مناسب به نظر می رسند . همچنین وی معتقد است که بدترین پارک های دارای مشکل، آنهایی هستند که در مکان هایی که مردم در کنار آنها نمی گذرند، قرار دارند . یک پارک شهری که در چینین مصیبتی گرفتار آمده همچون یک فروشگاه بزرگ تجاری در یک موقعیت بد اقتصادی است ( حبیبی ، 1375 : 371 ) . بر این اساس معیارهای مکانی جهت مکان گزینی فضاهای سبز عمومی به شرح زیر است : مرکزیت کاربری فضای سبز عمومی حتی المقدور باید در مرکزیت شهری ، اعم از مراکز محلات ، نواحی و مناطق شهری مکانیابی شوند . سازگاری قرارگیری کاربری های سازگار در کنار هم و ناسازگار دور از یکدیگر بطوریکه مثلاً کاربری های مزاحم ماند تعمیرگاهها، کاربری های آلاینده و غیره از واحدهای مسکونی دور شوند ودرعوض کاربری های سازگار با محیط مسکونی مثل پارکها جایگزین آن شوند. سلسله مراتب منظور از این معیار این است که ساختار کارکردی فضاهای سبز عمومی با ساختار فضایی شهر انطباق داشته باشد . فضاهای سبز عمومی باید متناسب با موقعیت کارکردی خود بر حسب واحد همسایگی، محله، ناحیه و منطقه مکانیابی شوند، از جانمایی با پارک های با مقیاس فرامحله ای در داخل محلات باید در حد امکان جلوگیری شود . دسترسی هر یک از پارک های شهری باید از چهار سو به شبکه ارتباطی ، دسترسی داشته باشد تا بدین طریق هم امکان جذب جمعیت بیشتر فراهم گردد و هم امکان نظارت اجتماعی و امنیت پارک افزایش یابد و در عین حال امکان « بهره برداری دیداری » از جلوه های زیبای پارک برای رهگذران از چهار سو فراهم باشد ( سعید نیا ، 1383 : 74 ) . 2-10: مکان شناسی فضای سبز طراحی فضای سبز مستلزم شناخت خصوصیات فیزیکی و موقعیت و وضعیت هر محل می باشد. در تعیین موقعیت منطقه جهت هر یک از فضاهای شهری مربوط به کارشناسان شهرسازی می شود که از بحث این بخش خارج است. در این جا به خصوصیات محلی اشاره می شود که در واقع مربوط به مکان شناسی خاص فضاهای سبز شهری است. الف) شیب و سمت آن اولین عامل تعیین مکان فضای سبز شناخت دقیق عوارض زمین است و کالبد معماری هر فضای سبز با این ویژگی ها ارتباط مستقیم دارد. زاویه شیب زمین نسبت به خط افق از جمله تعیین کننده طراحی در محیط است. زمین هایی که دارای زاویه صفر تا 3% شیب هستند زمینهای نرمال خوانده می شوند. کالبد معماری این نوع فضا آرام و دور از هر گونه ارتفاع است. برای زمین هایی که زاویه های آن 3% تا 15% شیب هستند نوعی طراحی که در آن صعود آرام پیش بینی می شود پیشنهاد می گردد. در این نوع طراحی که معروف به رمپ یا شیب راه است استفاده کنندگان از فضای سبز به آرامی حرکت نموده و با نرده هایی که در این زمین ایجاد می شود دو حرکت کاملاً متضاد را به وجود می آورد که اولین حرکت رو به بالا (حرکت کند) و حرکت دوم رو به پایین حرکت تند محسوب می شود. وجود دو حرکت فوق تحرک محیط را زیاد نموده و با ایجاد باغ راه هایی عمود بر شیب زمین می توان کنترل تحرک و تنوع مناسبی در محیط ایجاد کرد. زمین هایی که زاویه شیب آنها بین 15% تا 50% می باشد این زمینها معروف به شیب تند بوده و اغلب به وسیله پله و رمپ با بخشهای دیگر زمین مربوط می شوند. علاوه بر موارد عمده شیب خصوصیات و ویژگی های دیگری نیز در زمین باید وجود داشته باشد که در منظرسازی مورد توجه قرار گیرد. ب) اقلیم دما از عوامل مهمی است که کنترل آن در زمان احداث فضای سبزضروری است. به طور مثال ایجاد سایه برای اقلیم گرم با در نظر گرفتن نوع گیاه لازم است. در منطقه ای که دمای آن پایین و احتیاج به بهره گیری از حداکثر نور خورشید است از کوتاه ترین گیاهان برای نفوذ بیشتر استفاده می شود. پ) رطوبت در رطوبت هوا تنها میزان بارندگی موثر نبوده بلکه خصوصیات دیگری نیز در معماری فضا موثر هستند. به طور مثال کاشت درختان در شیب ها و ایجاد اختلاف سطح در قطعات فضاهای سبز می تواند هاله مرطوب گیاهان را به آرامی جا به جا کرده و رطوبت محیط را کنترل نماید. در مناطق بادخیز مکان گیاهان باید به گونه ای انتخاب شود که ویژگی های محیط به هم نخورده و دستخوش دگرگونی نشود.برای کم کردن رطوبت اضافی ایجاد تونلهایی توسط دیواره های فضای سبز یا ایجاد اختلاف سطح جهت نزول رطوبت محیط باید ایجاد شود. ت) خاک نوع خاک و ترکیبات آن مسائل مربوط به حاصلخیزی را مطرح می سازد زیرا یکی از اساسی ترین قسمت های گیاه در خاک قرار گرفته که تثبیت، نگهداری و تغذیه گیاه را به عهده دارد. بنابراین خاک به عنوان بستر اصلی رویشگاهی به شمار رفته و خود در اثر تغییر شکل سنگ های مادر تحت تأثیر عوامل فیزیکوشیمیایی محیط به وجود می آید. بدیهی است که قسمت عمده جذب مواد غذایی از خاک با دخالت آب صورت می گیرد. در این جا قصد عنوان نمودن ارزیابی و حاصلخیزی خاک نبوده چرا که این مقوله بخشی است مفصل که جداگانه باید مورد بررسی قرار گیرد. آنچه که در اینجا اشاره می شود اثر گسترش عملیات فنی و ساختمانی در فشردگی خاک و اثرات آن بر روی رشد درختان است. به طور مثال بیشترین آسیب های وارده به درختان معابر به وسیله سنگفرش، آسفالت و پر کردن اطراف ریشه به وسیله قلوه سنگ و پاره آجر و سنگهای گچی و نخاله های ساختمانی است. پوشش سیمانی خاکها نیز به وسیله بتن و آسفالت و غیره باعث کاهش تبادلات گازی بین اتمسفر و خاک شده و سطح فشرده خاک باعث عدم تهویه آن می شود. بدین جهت در برخی از کشورها برای اینکه ریشه درختان در معرض فشردگی قرار نگیرد معمولاً حدود سایه انداز درخت یا اطراف آن را به وسیله شبکه های آهنی حفظ می کنند تا خاک را قابل نفوذ آب و هوا نگه داشته و از فشردگی آن جلوگیری شود. همچنین کاشت بعضی از درختان در مجاورت و نزدیکی ساختمان ها بدون رعایت فاصله مناسب کاشت صدمات قابل توجهی به آنها وارد می کند. این صدمات ناشی از ریشه دوانی و تأثیر آن بر پی ساختمان می باشد. ث) آب علاوه بر اینکه خود حاوی دو ماده غذایی مهم برای گیاهان است منبع تغذیه معدنی گیاهان نیز می باشد. هر چند که گیاهان به وسیله قسمت های هوایی خود می توانند تا حدی از رطوبت هوا استفاده نمایند ولی این رطوبت به هیچ وجه تکافوی تمام آب مورد نیاز آنها نیست. در واقع گیاهان رطوبت مورد نیاز خود را از زمین و خاک اخذ می کنند. میزان مصرف آب گیاهان به تراکم گیاهان و شرایط آبی و خاکی و سن درختان دارد. مقداری از آب مصرفی گیاهان به صورت تبخیر توسط برگها متصاعد می شود. بنابراین یکی از استفاده های فضای سبز و جنگلکاری در مناطقی که سطح ایستایی آب بالا است کاشت درختان انبوه است که باعث پایین رفتن سطح آبها و اصلاح خاک می گردد. ج) باد باد ضمن آنکه خود از عوامل آب و هوایی محسوب می شود می تواند یکی از عوامل تعیین کننده طرح اولیه فضای سبز نیز به شمار آید. زیرا بررسی و شناخت سرعت باد همچنین بادهای غالب منطقه برای اولویت بندی طرح فضای سبز الزامی است. تعیین جهت باد در طرح اصلی فضای سبز از هدفهای عمده فضای سبز است. در بعضی از شرایط اقلیمی که سرعت زیاد باد از مشخصات آنست. پروژه همواره در جهت متعادل ساختن محیط بایستی طوری طراحی گردد که باغ راه ها هم جهت با باد و عرض های متفاوت و در حاشیه با تراکم زیاد گیاهان موجب تعدیل شدت جریان باد در محیط می گردد. چ) تأسیسات موردنیاز اگر به فضای سبز شهری به عنوان یک فضای کاملاً طبیعی در شهر بنگریم بازدهی آن صرفاً تولید و ترمیم هوای منطقه خواهد شد که این موضوع از نظر عملکردهای فضاهای سبز شهری و مراکز جمعیتی مشروحاً مورد بحث واقع شده و در اینجا تأسیسات مربوط به فضاهای سبز شهری که از نقطه نظر تفریح و تفرج حائز اهمیت بوده و از عناصر عمده تشکیل دهنده این مکانها به شمار می روند ذکر و قبلاً یادآوری می شود که در موقع ایجاد تأسیسات باید نکات زیر را مورد توجه قرار داد: انتخاب مصالح برای وسایل استراحت و تفریح حتی الامکان از مواد اولیه طبیعی باشد و رنگهای مناسب با طبیعت بکار برده شود. ایجاد تأسیسات یک پارک بخصوص ساختمان ها نباید باعث به هم خوردن زیبائیهای طبیعی آن شود. در پارک های جنگلی باید سعی نمود که شکل اولیه آن حفظ شود. دخل و تصرف در پارک های بزرگ جنگلی نباید موجبات به هم خوردن تعادل اکولوژیکی جنگل شود. ح) سرویس های بهداشتی و مکان های سر پوشیده طبق تحقیقات انجام شده انسان به طور متوسط 8% از زمان خود را در طی شبانه روز صرف استفاده از سرویس های بهداشتی می نماید. بدین جهت وجود سرویس های بهداشتی در فضاهای عمومی و خصوصی شهر از اهمیت خاصی برخوردار است. سرویس های بهداشتی در فضای پارک با موقعیتی مشخص که تعریف این موقعیت بر اساس ویژگی های محل - جهت باد - قبله - سطح آبهای زیرزمینی- دید و منظر و ... شکل می گیرد تعیین می شود. ساختمان و شکل فضای سرویس باید با فرض اولیه فضای سبز منطبق و عاری از هر گونه تضاد با ساختمان ها و وضعیت فضاهای اطراف باشد. ویژگی فضاهای سرپوشیده که ارتباط مستقیم با بخش خدمات فضای سبز دارد نیز مانند ساختمان های دیگر باید منطبق با خصوصیات فضاهای سبز باشد. خ) تفرجگاه ها تفرجگاهها عبارتند از محل انجام سرگرمیها یا تفریح در فضاهای باز یا محیط های طبیعی، مکان های مخصوص تجمع مردم برای بازی و سرگرمی و بازدید و تماشا و قدم زدن در حاشیه رودخانه ها و پارکها و باغهای ملی و میادین از آن جمله است. ایجاد پارک و تفرجگاه ها نه تنها از نظر بهداشتی و حفظ سلامت جسم و جان برای عموم لازم است بلکه در پاره ای مواقع احداث این قبیل محل ها می تواند یکی از منابع درآمد شهرداری ها نیز محسوب شود. معیارهای اصلی احداث این قبیل محل ها وجود وسعت کافی و استطاعت طبیعی آن می باشد. به عقیده جاکسمان(Jacksman) سطح کل وسایل، تأسیسات لازم برای استراحت و تفریح نباید بیش از 10 درصد سطح پارک را در بر گیرد. عمده وسایل لازم این قبیل تفرجگاه ها عبارتند از : نیمکت ( تعداد آن با طول پیاده رو ارتباط مستقیم دارد)- محوطه های چمنی -آبخوری - محل بازی - زمین تسطیح شده برای استقرار چادر ( محل کمپینگ ) - اجاق و کباب پز د) پارکینگ ترافیک وسائط نقلیه همواره جزء معضلات شهر و شهرکها است. فضاهای سبز شهری در مقیاس های مختلف دارای ویژگی های خاص خود می باشند. مثلاً فضای سبز در واحد محله که دسترسی از طریق پیاده به آن مقدور است نیازی به پارکینگ ندارد. ولی پارکها و یا فضاهای سبز در مقیاس منطقه همواره معضل ترافیک داشته و این قبیل فضاهای سبز نیاز به توقفگاه یا پارکینگ خودرو دارند. پارکینگ فضای سبز به هیچ وجه در زیر زمین پیش بینی نمی شود، زیرا خطر بزهکاری و انحرافات اجتماعی استفاده کنندگان را تهدید می کند و در مواردی هم ممکن است افراد مختلف اجتماع که فاقد سرپناه هستند از این فضاها به عنوان محل خواب استفاده کنند. جهت از بین بردن دید اتومبیل در طرح پارکینگ از سطح فضای سبز ایجاد اختلاف سطح توقفگاه اتومبیل تا ارتفاع حدود قد یک انسان معمولی در کنار فضای سبز در نظر گرفته می شود. ظرفیت مناسب و انتخاب درست محل پارکینگ بسیار مهم بوده و به کمک آن می توان مردم را به سوئی که در طراحی مدنظر است هدایت نمود. ذ) جاده و پیاده روها( باغ راه ها) فضای سبز یک مجتمع گیاهی است که ارتباط و استفاده از آن تنها با دسترسیهایی مشخص می شود که این مجموعه دسترسی ها را به اصطلاح باغ راه می گویند. باغ راه ها در اشکال و ابعاد مختلف طراحی و اجرا می شوند. ابعاد آن با سرانه فضای سبز منطقه نسبت مستقیم دارد. عرض باغ راه ها با مشخصات گیاهی منطقه تفاوت می کند در منطقه ای که گیاهان دارای تنه ای کوتاه و چتر تاج وسیعی می باشند عرض باغ راه بیشتر و برعکس در صورتی که درختان بلند و چتر کوچک داشته باشند عرض باغ راه متوسط یا کم در نظر گرفته می شود به این ترتیب بایستی با توجه به آینده رشد درختان باغ راه ها را مشخص و طوری گذرگاهها و معابر ایجاد شود که از حداکثر سطح پارک برای کاشت گیاهان استفاده شود. سطح باغ راه ها را می توان از مصالح متفاوتی پوشاند که عامل اقلیم در آن به شرح زیر موثر است. کف سازی مقاوم به سرما با استفاده از قطعات بتن کوچک –آسفالت و شن دانه بادامی یا شکسته و ... 2-کف سازی مقاوم به گرما با استفاده از قطعات بتنی کوچک با درز آبگیری کف سازی برای آب و هوای معتدل انواع کف سازیها برای این نوع آب و هوا مناسب است. زهکش ها و کانال های تأسیساتی طبق مشخصات نقشه پیش بینی شده احداث می شود.ر) احداث آب نما آنچه که برای احداث آب نما لازم است عبارت است سیرکولاسیون آب و همچنین کنترل سطح آب بدین لحاظ وجود پمپ خانه در نزدیکی آب نما جهت گردش آب لازم است همچنین پیش بینی برق رسانی به موتور پمپ و کانالهای آب در سطح سایت ضروری است. شکل و فرم آب نما بایستی با بافت و شکل فضاهای درست شده هم خوانی داشته و هماهنگ باشد. تجربه نشان داده که آب نماهائی که دارای فرم دایره هستند مقبول نبوده و به علت اینکه چون آب در این شکل آب نماها زود تبدیل به گندآب می شود باید از احداث این فرم آب نما دوری جست. ز) محل بازی کودکان فضاهای سبز شهری در هر مقیاس و اندازه ای دارای پتانسیل جذب کودکان می باشند. بر این اساس ایجاد محل بازی کودک و سرگرمی کودکان در یک پارک لازم و ضروری است تا آنها بتوانند در محیطی زیبا و عاری از آلودگی و خطرات داخل شهری به بازی مشغول شوند. این قبیل مکانها نباید مرطوب، شیب دار یا در معرض شدید آفتاب باشند. این محل ها در داخل پارک ها نیز باید به دور از راههای ترافیکی شهر بوده و حتی الامکان دور از سر و صدای شهری باشند. وسایل بازی کودکان دارای ابعاد مختلفی بوده و به لحاظ تنوع نمی توان استاندارد مشخصی برای آنها تعریف نمود. با توجه به آنچه که گفته شد بایستی محل بازی کودکان در موقعیت کاملاً مناسبی در داخل پارک انتخاب شود تا تمام شرایط مناسب را برای تفریح و بازی کودکان داشته باشد. ژ) ساختمان های موردنیاز اوقات فراغت فضاهای باز و سبز شهری علاوه بر اینکه برای قدم زدن و تنفس هوای پاک و بازی و ورزش می تواند مدنظر باشند، به عنوان سطوحی که مجموعه های تفریح و گذران اوقات فراغت را نیز دربرداشته باشند مورد توجه قرار می گیرند. فضای سبز و باز چهارچوب مناسبی برای تدوین فضاهای مناسب گذران اوقات فراغت به حساب می آیند و جهت تأمین آسایش محیطی و بهداشت فردی و اجتماعی و آسایش روانی شهروندان نیز می توانند مورد استفاده طراحان قرار گیرند. علاوه بر تأسیساتی که جهت گذران اوقات فراغت گروههای سنی مختلف در فضاهای سبز و باز شهری ممکن است ایجاد شود احداث فضاهای سبز به منظور کاربریهای ادغام شده در آن نیز می تواند مورد توجه برنامه ریزان شهری واقع شود. این امر در واقع یک نوع پیوند و رابطه معقول بین شهروندان و فضاهای سبز شهری است. به این معنی که فضاهای خدماتی و فرهنگی موردنیاز شهروندان اگر در داخل فضاهای سبز قرار گیرد این ترکیب و ادغام سبب می شود که انسان شهرنشین با گرایش به هر بخشی از این دو عامل فضاهای سبز و فضاهای فرهنگی و خدماتی) همواره از عامل دیگر نیز بهره مند گردد. ایجاد غرفه های تجاری - ورزشگاه ها - کتابخانه - آمفی تئاتر - سینما و سایر مراکز تفریحی همواره دارای مصرف کنندگان ویژه ایست که وجود آنها در داخل پارکها و فضاهای سبز ارتباط مردم را با فضاهای سبز بیشتر می کند. به همین سبب فضاهای سبز بیش از پیش مورد توجه شهرنشینان و موجب حسن نگهداری آن به وسیله شهروندان می شود. 2-11: عوامل موثر در طراحی فضای سبز در طراحی فضای سبز عوامل بیشماری در نظر گرفته می شود که هر یک به تنهایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در عین حال ممکن است در این میان به دلیل خاصی یک یا چند عامل معین از اهمیت بیشتری برخوردار باشند به طوری که طراح به اقتضای موقعیت محل، عامل یا عواملی را در یک منطقه در اولویت خاص قرار داده در حالی که همان عامل در شرایط دیگر ممکن است مورد توجه قرار نگرفته یا اصلاً حذف گردد. به عنوان مثال در طراحی فضای سبز در یک منطقه پرجمعیت شهری مسئله مبارزه با آلودگیهای هوا و صدا می تواند در اولویت اول باشد (مانند اطراف پارک شهر تهران) در حالی که در یک منطقه دیگر در همان شهر به علت تراکم کمتر جمعیت و دوری از مراکز تجاری و صنعتی و برخورداری از شرایط اکولوژیکی بهتر مسئله زیباسازی محیط یا سرگرمی و تفریح در اولویت می باشد. در مثالی دیگر می توان اولویت در تأمین منابع آب و سیستم های آبیاری و آبرسانی را به عنوان یک پارامتر بسیار مهم در طراحی فضاهای سبز در مناطق گرم و خشک در نظر گرفت در صورتی که این عامل در یک منطقه نسبتاً سرد پر باران قابل اغماض می باشد. با توجه به مراتب فوق عوامل موثر در طراحی فضاهای سبز را می توان با عوامل زیر مرتبط دانست: نیازهای بیولوژیکی جمعیت درآمد سرانه فرهنگ و سنن فعالیت های حرفه ای گرایش های بومی وضعیت ساخت و سازهای شهری و ساختمانی مراکز صنعتی، تجاری، آموزشی و نظامی حمل و نقل محیط زیست که ذیلاً به شرح هر یک پرداخته می شود: 2-11-1: نیازهای بیولوژیکی نیازهای بیولوژیکی که در طراحی فضاهای سبز موثرند از دو دیدگاه متمایز می گردند که در بعضی از جنبه های آن این دو بخش تأثیر متقابل در یکدیگر دارند و این دو بخش عبارتند از : الف- نیازها و توقعات بیولوژیکی و زیست محیطی مورد انتظار انسان از فضاهای سبز ب- نیازهای طبیعی و درونی رویشگاه های فضاهای سبز در طراحی فضاهای سبز شهری و مراکز جمعیتی کلیه توقعات و نیازهای انسان در رابطه با طبیعت و عوامل زیستی از قبیل درختان و گیاهان در مقابل عوامل تخریبی مورد توجه قرار گرفته و در این رابطه توجه به اثرات زیست محیطی و محافظتی فضاهای سبز در درجه اول اهمیت قرار می گیرد. بدین ترتیب که کنترل و مهار بعضی از پدیده های مضر و خطرناک به وسیله درختان و فضای سبز در بعضی مناطق قابل پیش بینی است مثلاً قسمت هایی از شهرها و اراضی مسکونی که در مناطق کوهستانی و یا دامنه کوهها یا در قسمت تحتانی اراضی شیب دار قرار گرفته اند در معرض خطر ریزش بهمن و قطعات یخ و خاک و سنگ و فرسایش بوده و با ایجاد فضای سبز قابل کنترل است. در مناطقی که خطر بهمن وجود دارد کاشت درختان و بوته های مقاوم با ریشه های عمیق در دامنه های بالادست منطقه مسکونی می تواند ضمن ایجاد پوشش گیاهی مناسب خطرات احتمالی را کاهش دهد. علاوه بر این یکی از راههای مبارزه با فرسایش آبی در اراضی شیبدار و حساس کناره رودخانه های سیلابی و نهرها و خاکریز جاده ها ایجاد پوشش گیاهی و زمینه های سبز آنها است. ایجاد کمربندی های سبز و فضاهای سبز اطراف شهرها نیز مانع هجوم شدید ماسه بادی به شهرها شده و تا حدی از ورود آنها به داخل شهر جلوگیری می کند. 2-12: اثرات فضاهای سبز در بهبود شرایط محیط زیستی ابعاد و اثرات آلاینده های هوا ( گازهای سمی و صدا و ...) در شهرها و مراکز پرجمعیت شهری هنوز کاملاً شناخته نشده است. از حدود یک قرن پیش آلودگی هوا در اثر توسعه صنعتی روز بروز بیشتر و مظاهر ناهنجار آن ابعاد تکان دهنده ای به خود گرفته است. برخی از این مواد ممکن است پس از ورود به هوا با مواد دیگری ترکیب و آلاینده های جدید و زیان آوری به وجود آورند. اثر گیاهان و درختان در کاهش آلودگی هوا نسبی است. بعضی از گازها به وسیله سبزینه گیاهان جذب و خنثی شده و بعضی دیگر لطمات شدیدی به آنها وارد می کنند. وسعت اراضی تحت پوشش فضای سبز رابطه مستقیم با کاهش تراکم بعضی از گازها دارد. آزمایشات نشان داده که کاهش co2 و اکسیدهای ازت و اوزون هوا در اراضی پردرخت کاملاً مشهود است. تولید اکسیژن و جذب انیدریدکربنیک به وسیله درختان نقش حیاتی در زندگی موجودات زنده به ویژه انسان دارد. فتوسنتز فرایندی است بیوشیمیایی که در آن برگ درخت با کمک انرژی نورانی خورشید دی اکسید کربن را جذب و پس از یک پروسه فیزیکوشیمیایی پیچیده ای به مواد آلی تبدیل می کند. در این فرایند اکسیژن آزاد و در هوای اطراف پراکنده می شود. طبق بررسیهای به عمل آمده مشخص شده که یک خودرو با سوخت فسیلی در مسافتی برابر با 800 کیلومتر اکسیژن مصرفی سالیانه 5 نفر را از بین می برد. همچنین یک هواپیما در مرحله پرواز از فرودگاه به طور متوسط سبب مصرف اکسیژن 20 هکتار فضای سبز شبه جنگلی در یک روز می شود. کاهش سالیانه اکسیژن در جهان در حال حاضر با ذخیره اکسیژنی که به وسیله درختان تولید می شود جبران می گردد بیشترین سهم تولید اکسیژن به جنگلها تعلق دارد. درختان و گیاهان برگدار خصوصاً پهن برگان در تولید اکسیژن نقش عمده ای دارند. بنابراین از عوامل محاسباتی در طراحی فضای سبز در نظر گرفتن میزان معینی از سطح برگ درختان است که می تواند در شرایط اکولوژیک متعادل و در روز آفتابی اکسیژن موردنیاز یک انسان را در همان روز تأمین نماید. علاوه بر این تأثیر درختان در کاهش آلودگی هوا و فیلتر کردن ذرات موجود در آن غیرقابل انکار می باشد. هر چه تراکم درختان بیشتر باشد رسوب ذرات بیشتر است. همچنین درختان در تقلیل آلودگی سرب نیز تأثیر زیادی دارد و این ماده به وسیله احتراق بنزین در خودروها به وجود می آید. غلظت سرب در هوای شهرها متفاوت بوده و بین 1 تا 10 میکروگرم در مترمکعب تغییر می کند و جذب آن چه از طریق تنفس و چه از طریق دستگاه گوارش موجب مسمومیت و کم خونی و اختلالات تنفسی و عصبی را فراهم می کند. همه انواع گیاهان قادر به جذب سرب می باشند و میزان رسوب ذرات آن روی درختان بستگی به سطح خارجی گیاه دارد (شاخه ها و برگها) از اینرو نقش درختان در این زمینه بارزتر است. 2-12-1: اثرات فضای سبز در کاهش آلودگی صوتی شدت صدا معمولاً با واحد فون یا دسی بل اندازه گیری می شود. سر و صدا یکی از مهمترین انواع آلودگیهای محیط و هوا برای انسان است که از اثرات جنبی صنعتی شدن و تجمع انسان در شهرهای بزرگ است. پوشش گیاهی و درختان اثر بسیار ارزنده ای در برابر آلودگیهای صوتی داشته و گیاهان در برابر بعضی از صداها با فرکانس خاصی نقش حفاظتی بهتری دارند. اثر درختان در برابر آلودگیهای صوتی بسته به نوع، ارتفاع، تراکم، موقعیت و شرایط مختلف آب و هوائی متفاوت است. به طور کلی گیاهان و درختان به طرق زیر باعث تقلیل صدا می شوند: گیاهان صداها را جذب می کنند ارتعاش امواج صوتی به وسیله برگها و شاخه های درختان جذب می شوند. تراکم درختان و زبری برگها و پربرگ بودن درختان باعث جذب صداهای ناهنجار می شوند. تیپ درختکاری و تراکم و عرض کاشت درختان و بلندی آنها در کاهش آلودگی های صوتی بسیار موثر است. سوزنی برگان اگرچه اثر کمتری در کاهش صدا دارند ولی به علت همیشه سبز بودن دارای اثر دائمی هستند. به این ترتیب درختان پهن برگ و همیشه سبز بیش از سایر درختان در جذب صدا موثرند. رطوبت نسبی هوا نیز در کاهش شدت صدا موثر است مثلاً در هوای مه آلود شدت صدا کاهش می یابد. 2-12-2: اثرات تفرجگاهی فضای سبز از مهمترین اثرات مورد انتظار انسان از فضای سبز جذابیت تفرجگاهی آنست. زیباسازی یکی از پایه های مهم در طراحی فضای سبز است. زیبایی یک مجموعه فضای سبز موجب تأمین آرامش و امنیت روحی بازدیدکنندگان می شود. به کارگیری ترکیب رنگها و تنظیم و ترسیم بخشهای مختلف هر مجموعه فضای سبز با استفاده از مکانیزم های علمی و اجتماعی انسان خسته و ملول صنعتی امروز را نیرو بخشیده و اثراتی شفابخش بر جسم و روح او دارد. در طراحی فضاهای سبز گذشته از مکان یابی و فضاسازی و تقسیم قطعات مناسب به ابعاد فیزیکی مناسب، مطالعات فیزیولوژیکی گونه های مناسب با شرایط محیطی در تأمین زیبایی فضای سبز در تمام اوقات سال موثر است. 2-13: ضوابط معماری انواع فضاهای سبز شهری در تعیین ضوابط معماری فضاهای سبز شهری علاوه بر شناخت صحیح از خصوصیات گیاهان، تعیین ویژگی های ساختاری فضای باز و ابعاد که برای این منظور اختصاص می یابد ضروری است. زیرا که فضای سبز شهری قسمتی از فضاهای باز شهری است که عرصه های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان و درختچه ها، گلها، چمن ها و سایر گیاهانی است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط و قوانین و تخصص های مرتبط با آن بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاه شهروندان احداث شده یا نگهداری می شود. انواع فضاهای سبز شهری عبارتند از : الف – فضاهای سبز خطی معابر- دسترسی های کندرو- دسترسی های سریع رو- دسترسی های خیلی تندرو ب- کمربندی های سبز ج- میادین و بلوارها د- رفیوژها هـ- پارک ها شهری در مقیاس همسایگی - در مقیاس محله - در مقیاس ناحیه- در مقیاس منطقه 2-13-1: ضوابط طراحی خطی الف) ضوابط معماری معابر حتی الامکان بایستی نواری شکل پیش بینی شود عرض آن حداقل باید 150 تا 90 سانتی متر باشد. فاصله غرس درخت در آن از اولین عامل ساختمانی با احتساب عرض محور پیاده باید حداقل 300 تا 350 سانتی متر باشد. معابر مختص به تردد عابر پیاده باید با درختچه هایی به ارتفاع حداکثر 40 سانتی متر پوشیده گردد. ب- ضوابط طراحی دسترسیهای کندرو ضوابط طراحی فضاهای سبز دسترسیهای کندرو نیز مانند معابر خطی بوده با این تفاوت که فضای سبز آن اعم از درختان یا درختچه ها در دو طرف دسترسی استقرار می یابد. ج) ضوابط طراحی دسترسیهای سریع در این نوع دسترسیها طراحی فضای سبز تقریباً دسترسیهای کندرو بوده با این تفاوت که عرض حاشیه هر دو طرف از 520 سانتی متر کمتر نبوده و در وسط دسترسی باندی به عرض 110 سانتی متر جهت احداث گیاهان خاص رفیوژها اختصاص داده شود. د) ضوابط طراحی فضای سبز دسترسیهای خیلی تندرو این طراحی نیز مانند فضای سبز دسترسیهای سریع بوده تنها تفاوت ایجاد شده در عرض باندهای اطراف می باشد که بایستی حداقل 1300 سانتی متر عرض منظور گردد. هـ ) ضوابط طراحی فضاهای سبز میادین شهری میدان باید دارای یکی از اشکال هندسی باشد. رعایت حد منحنی دید میدان برابر ضوابط شهرسازی در طراحی اجباری است. و) ضوابط طراحی فضای سبز رفیوژها حداقل عرض باند وسط 110 سانتی متر باشد. استفاده از درختان ساقه بلند در رفیوژهای دسترسی سریع الزامی است. استفاده از درختچه ها و بوته های گیاهی با ارتفاع کم در دسترسیهای خیلی تندرو ضروری است. ز) ضوابط طراحی پارک در مقیاس همسایگی ایجاد فضای سبز با خصوصیات پارک در واحد همسایگی باید ضوابط زیر در آن رعایت شود. مساحت پارک حدود 2 تا 3 هزار متر مربع بوده و دورترین نقطه این واحد تا واحدهای ساختمانی 900 قدم باشد. ارتباط پیاده روی برای کودک 9 ساله برای رسیدن به آن مقدور بوده و در مسیر رسیدن به پارک دسترسی های سریع رو وجود نداشته باشد. ح) ضوابط طراحی پارک محله این نوع پارک نیز باید خصوصیات زیر را داشته باشد: الف- پارک در واحد محله واقع و ارتباط پیاده آن از دورترین واحد مسکونی تا پارک 1500 قدم باشد. ب- در مسیر برای رسیدن به پارک عبور از خیابان کندرو مجاز است. ط) ضوابط طراحی پارک شهری در مقیاس ناحیه الف – این نوع پارک ها نیز با مساحت 2 تا 3 هکتار در نواحی شهر پیش بینی و احداث شده و ارتباط پیاده شهروندان از دورترین نقطه واحد مسکونی تا پارک باید 20 دقیقه پیاده باشد. ب- در طی مسیر پیاده عبور از دسترسی های مختلف مجاز است. ی) ضوابط طراحی پارک شهری در مقیاس منطقه ضوابط احداث پارک های منطقه ای نیز باید اولاً در منطقه شهری مستقر شده و در ثانی مساحت آن حداقل 6 هکتار پیش بینی و منظور گردد. مدت زمان رسیدن به این قبیل پارکها با وسیله نقلیه باید حداقل 25 دقیقه باشد. ضوابط تعیین سطوح زیربنا و مکان استقرار ساختمان ها و تأسیسات موردنیاز فضاهای سبز شهری به شرح زیر قابل اجرا است: پس از تعیین سطح فضای سبز با توجه به عملکردهای پارک با استفاده از جدول عناصر مورد نیاز منطقه شهری در طرحهای تفصیلی هر شهر بر اساس استانداردهای تعیین شده سطوح ساختمانی پارک نسبت به سطح فضای سبز در پارکها 30% ساختمان و 70% فضای سبز در نظر گرفته می شود که امکان استقرار هر واحد تأسیساتی فضای سبز براساس اولویت جانمائی و راههای دسترسی و عملکرد هر واحد به عهده طراح خواهد بود. 2-13-2: ضوابط ایجاد فضاهای سبز بر حسب اقلیم منطقه در اقلیم گرم و خشک به منظور ایجاد سایه بیشتر کاشت هر چه بیشتر درختان الزامی است در اقلیم گرم و مرطوب ایجاد کوران هوا با طراحی فضای سبز ضروری است. در مناطق کم رطوبت ایجاد آب نما طراوت بیشتری به فضای سبز می دهد همچنین در این قبیل مناطق با استفاده از شیب زمین استقرار درختان بیشتر در سطوح مختلف زمین توصیه می شود. 2-13-3: ضوابط مربوط به آب در فضاهای سبز آب مورد استفاده در فضاهای سبز به دو دسته تقسیم می شوند: الف- آب آشامیدنی ب- آب جهت آبیاری فضاهای سبز و آبنماها الف- استاندارد آب آشامیدنی آب قابل شرب جهت آبخوری ها باید از لحاظ فیزیکی، شیمیایی، میکروبی فاقد هرگونه آلودگی بوده و مشکوک نباشد. باید ظاهر آن زلال و شفاف و بدون بو بوده و درجه حرارت آن بین 5 تا حداکثر 8 درجه سانتیگراد باشد. مقادیر استاندارد و حداکثر مواد محلول در آن باید مطابق آبهای آشامیدنی بوده و مورد تأیید آزمایش آب آشامیدنی باشد. ب- استاندارد آب آبیاری فضاهای سبز آب مناسب آبیاری بر اساس هدایت الکتریکی بر حسب میکروموس بر سانتی متر (EC) معلوم می شود که به چهار گروه تقسیم بندی شده است: مصرف آبهایی که EC آنها کمتر از 250 است هیچگونه خطری برای خاک و گیاه ندارد. آبهایی که EC آنها بین 250 تا 750 است دارای شوری متوسطی است که خطری برای خاک و گیاه نداشته ولی در صورتی که تبخیر زیاد باشد باعث شوری مختصر خاک می شود. وقتی EC آب به 2250 برسد شستشوی خاک ضروری می شود میزانEC بیش از 2250 کیفیت آب مناسب نبوده و فقط می توان از این آب برای گیاهان مقاوم و شورپسند استفاده نمود. در صورت استفاده از این نوع آب خاک نیاز به شستشو و زهکشی مناسب خواهد داشت. در صورتی که آب آبیاری بیش از حد قلیائی باشد خاک را قلیائی نموده و آن را تخریب می کند. 2-13-4: ساختمان ها و تأسیسات مورد نیاز فضاهای سبز شهری ساختمان ها و تأسیسات مورد نیاز فضاهای سبز شهری عبارتند از : مکان های سرپوشیده - سرویس های بهداشتی - دریاچه و استخر - پارکینگ - پیاده روها ( باغ راه ها) - آب نما - محل بازی کودکان - محل حیوانات در پارک - ساختمان های اوقات فراغت ( کتابخانه ، سینما، تئاتر و ...) در مورد تعیین مکان های مناسب هر یک از ساختمان ها و تأسیسات مورد نیاز فضاهای سبز شهری قبلاً در این کتاب توضیح لازم داده شده اما ضوابط مربوط به این قبیل ساختمان ها و تأسیسات موضوعی است که ذیلاً به آن پرداخته می شود : الف) ضوابط طراحی مکان های سرپوشیده باید بر اساس ساختار طبیعی محل و با در نظر داشتن اصول زیباسازی فضا اقدام به طراحی شود این نوع مکان ها در پارک های همسایگی بنا به ضرورت ایجاد می شود. ولی در واحدهای محله، ناحیه، منطقه ضرورت پیش بینی این قبیل مکانها ضروری است. ب) ضوابط طراحی سرویس های بهداشتی برای تعیین تعداد سرویس های بهداشتی معمولاً تعداد حداکثر مراجعه کنندگان به فضای سبز را منظور نظر داشته و برای هر 25 نفر مراجعه کننده یک دستگاه سرویس بهداشتی در نظر گرفته می شود. پیش بینی سرویس های مردانه، زنانه و معلولین در طراحی الزامی است. استقرار سرویس های بهداشتی در فضاهای سبز بر اساس ویژگی های محل، جهت باد، قبله، سطح آبهای زیرزمینی و دید و منظره باید پیش بینی شود. احداث سرویس های بهداشتی در پارک های محله، ناحیه ، منطقه الزامی است که بایستی با استفاده از استانداردهای موجود و بین المللی برای ابنیه سازی و تأسیسات آن استفاده شود. ج) ضوابط طراحی دریاچه و استخر در مورد سطح دریاچه و استخر بایستی به طرح تفصیلی محل مراجعه شود. دبی و محل تأمین آب دریاچه و استخر باید از قبل ارزیابی شده و در صورت انتقال آب از محل های دور باید از مسیرها و کانال های طبیعی استفاده شود. برای پارک های همسایگی ، محله، ناحیه به پیش بینی دریاچه و استخر نیازی نیست ولی در صورت امکان برای پارک منطقه احداث دریاچه و استخر ضروری به نظر می رسد. د) ضوابط طراحی پارکینگ همانطور که قبلاً اشاره شد پارکینگ فضاهای سبز نباید در زیرزمین پیش بینی شود. محل توقف اتومبیل ها در فضاهای سبز باید به اندازه ارتفاع قد یک انسان معمولی پایین تر از فضای سبز باشد. در پارک های همسایگی نیازی به طراحی پارکینگ نیست در پارک های محله نیز بنا به ضرورت پیش بینی می شود ولی در پارک ها ی ناحیه و منطقه طراحی پارکینگ الزامی است. هـ) ضوابط مربوط به طراحی پیاده روها( باغ راه ها) فضای سبز مساحت پیاده روهای فضاهای سبز بخشی از مجموع سطوح تأسیسات آن پارک حساب می شود که سطح کل تأسیسات یک فضای سبز در مجموع نباید از 30% سطح کل زمین بیشتر باشد. عرض پیاده (باغ راه) باید حداقل 240 سانتی متر باشد و طراحی باغ راه در کلیه پارکها و فضاهای سبز برای تمام مقیاس ها الزامی است. نصب هر نوع وسیله یا تابلو اعلان، آبخوری، سطل زباله، صندوق پست، باجه تلفن علائم جهت یابی و صندلی و نیمکت و شیر آتش نشانی در عرض مفید پیاده رو ممنوع است. پیش بینی فاصله ای برابر 90 سانتی متر بیش از عرض مفید پیاده رو برای استقرار آبخوری الزامی است. همینطور استقرار سایر وسایل و تجهیزات و تابلوها بایستی حداقل 70 سانتی متر از عرض مفید پیاده رو منظور شود. پیش بینی ضوابط مربوط به عبور صندلی چرخدار در پیاده رو الزامی است. هیچگونه اجزاء تأسیساتی نباید بالاتر از سطح باغ راه نصب شود. سرپوش های متخلخل روی حفره های شیرفلکه یا سایر تأسیسات پارک باید دارای 13% تا 20% سانتی متر باشند تا نوک عصای نابینایان و دیگر وسایل در آن فرو نرود. باغ راه هایی که دارای پیچ و خم هستند باید حداقل از فاصله 3 متری قبل از تغییر میسرجنس کفپوش آنها عوض شود تا نابینایان متوجه تغییر مسیر گردند. ارتفاع باغ راه ها و راهروهای فضاهای سبز حداقل 5 سانتی متر باید بلندتر از سطح باغچه باشد. در کف سازی باغ راه ها در مناطق اقلیمی سرد باید از قطعات بتن کوچک یا آسفالت و شن دانه بادامی یا شکسته استفاده و در مناطق گرم از قطعات بتنی پیش ساخته یا درز آبگیری استفاده شود. و) ضوابط طراحی آب نماها در مراکز آلوده شهری پیش بینی آب نما در فضای سبز الزامی است. هم زمان پیش بینی دسترسی به برق جهت پمپاژ آب در کنار آن ضرورت دارد. زیرا تبدیل قطرات آب به ذرات ریزتر در تلطیف هوا موثر است. ایجاد زاویه در دیواره های حوضچه آب نما و همچنین هم خوانی شکل و فرم آب نما با بافت و فضاهای اطراف ضروری است. ز) ضوابط طراحی محل بازی کودکان در فضای سبز محل بازی کودکان در پارکها نباید مرطوب بوده یا در معرض شدید آفتاب باشد. این محل بایستی دور از راههای شهر بوده و به وسیله دیواره ای از درختان یا مصالح دیگر از سر و صدای محیط اطراف مجزا گردد. نصب یک دستگاه تلفن عمومی در فاصله 200 متری از محل بازی کودکان باید پیش بینی شود. ح) ضوابط طراحی محل نگهداری حیوانات در پارک های شهری نگهداری حیوانات در پارک های شهری عمدتاً به نگهداری پرندگان و حیوانات کوچک که نیازی به مواد غذائی فراوان و رسیدگی و مواظبت های خاصی ندارد مختص می باشد. این حیوانات معمولاً در قفس های بزرگ یا لانه های مستقر روی درختان که معمولاً در معرض دید مراجعه کنندگان قرار می گیرند نگهداری می شوند. محل این قفس ها نباید در معرض تابش نور شدید خورشید باشند. پیش بینی حصار از نزدیک شدن مراجعین به فاصله 90 سانتی متر از هر قفس الزامی است. محل نگهداری حیوانات در پارکها باید نزدیک توده درختان یا در فضای پرتراکم فضای سبز مستقر باشد. ط) ضوابط طراحی ساختمان های اوقات فراغت انواع ساختمان های اوقات فراغت عبارتند از : کتابخانه - سینما - آمفی تئاتر ( سرپوشیده)- موزه - رستوران و تریا برای بدست آوردن سطح این قبیل تأسیسات ساختمانی در پارک بایستی به ضوابط سطوح ذکر شده مراجعه شود و طراحی ساختمان ها بر طبق استانداردهای موجود باید طراحی شود. ساختمان های اوقات فراغت بیشتر در پارک های ناحیه ای و بخصوص منطقه ای حائز اهمیت است. ی) ضوابط استقرار تجهیزات موردنیاز فضاهای سبز الف- صندلی و نیمکت ها طول هر صندلی باید 180 سانتی متر و در هر 30 قدم یک کودک 9 ساله در باغ راه ها برای انواع پارکها یک صندلی با ظرفیت 3 نفر پیش بینی و نصب شود. ب- سطل زباله در هر 15 قدم یک کودک 9 ساله ( حدود قدم کودک 30 سانتی متر) محاسبه و نصب شود و آب خوری در هر 500 قدم یک کودک 9 ساله نصب و دایر شود. ساخت آبخوری با دو اندازه در هر نقطه در دسترسی ها الزامی است. اجاق نیز از امکاناتی است که بایستی در پارک ها به خصوص پارکهای جنگلی در فاصله هر 500 قدم تعبیه شود. ک) ضوابط طراحی روشنائی معابر فضای سبز و پارکها به طور خلاصه طراحی روشنایی فضاهای سبز نظیر پارکها و ... در چهار مرحله زیر خلاصه می شود: انتخاب شدت روشنائی با توجه به موقعیت معبر انتخاب نوع چراغ و ترتیب نصب انتخاب ارتفاع نصب و لامپ مورد استفاده با توجه به استانداردهای چشم زدگی یکنواختی روشنائی در سطوح مختلف طبق استاندارد روشنائی فضای آزاد با استفاده از لامپ های رشته ای برای هر مترمربع 5 الی 10 وات در نظر می گیرند که این مقدار روشنائی برابر 30 لوکس در سطح پارکها می باشد. در حالت کلی شدت روشنائی در هر سطح نسبت به مجذور فاصله منبع از سطح زمین کاهش می یابد از اینرو نصب چراغ به صورت زیگزاگ یکنواختی نور سطح روشن شده را تأمین می کند. برای روشنائی پله های فضای سبز باید از چراغ هایی استفاده شود که نور را از بالا تابانده و در ارتفاع 40 تا 60 سانتی متری سطح پله ها به فواصل 5/2 متر از یکدیگر قرار گرفته باشند. برای روشنائی پیاده روها در صورت استفاده از چراغهای قارچی شکل ارتفاع آنها 30 تا 60 سانتی متر و فاصله چراغ ها از یکدیگر 5 متر در نظر می گیرند و در صورت استفاده از چراغ های پایه دار ارتفاع محل نصب لامپ تا کف پیاده رو حداقل 200 سانتی متر در فاصله 5 متری باید قرار گیرند. نظر به اینکه معمولاً برای روشنائی پیاده روها از لامپ های رشته ای w400 ( 52 لومن شارنوری) استفاده می شود به لحاظ خطی بودن پایه ها ارتفاع این نوع لامپ ها به صورت استاندارد نیز 5/2 متر محاسبه شده است. در هنگام استفاده از چراغ در حاشیه گلکاری باید چراغ از شاخ و برگ درختان فاصله داشته و به نوعی قرار گرفته باشد که نور آن از بالا به پایین از ارتفاع 40 تا 60 سانتی متری تابانده شود. برای نورپردازی مجسمه در پارک از نورافکن با شدت نور کم استفاده می شود. برای نورپردازی حوضچه و برکه که برای هر مترمربع آن 15 وات روشنائی کافی است. برای محوطه استخر 150 وات برای هر 5 متر مربع محاسبه می شود. برای نورپردازی فواره ها باید از نور رنگی استفاده و نور رنگی در کناره فواره نصب شود. لازم به ذکر است که انتخاب نوع چراغ و ترتیب نصب به طراح و هزینه های آن بستگی دارد ولی در حالت کلی میزان شارنوری بر حسب لومن – بهره نوری هر لامپ و عمر آن ، درخشندگی لامپ بر حسب کاندلا بر مترمربع و بالاخره رنگ دهی لامپ که نشانگر رنگ واقعی اجسام در نور آن لامپ باشد منظور نظر طراح قرار می گیرد. منابع و مأخذ آشتیانی؛ سعید؛ راهنمای طرح جامع پارک سازی؛ سازمان جنگل ها و مراتع؛ 1359 . آریانپور؛ علیرضا؛ پژوهشی در شناخت باغهای ایرانی؛ تهران 1365. ابراهیم زاده؛ حسین؛ 1381؛ بررسی پارامترهای برنامه ریزی و توسعه فضای سبز شهر تهران. باوندی؛ اکوسیستم؛ انجمن ملی حفاظت از منابع طبیعی؛ 1354 . بهرام سلطانی؛ کامبیز؛ 1362؛ طرح بررسی اثرات توسعه بر فضای سبز تهران؛ انتشارات سازمان محیط زیست. بان؛ سعید؛ پایان نامه کارشناسی ارشد؛ تحلیل جغرافیایی و ساماندهی فضای سبز شهری. بهمن پور؛ هومن؛ 1383؛ بررسی اثرات توسعه شهری بر فضای سبز شهر تهران. برزه کار؛ پارک ها و تفرجگاه های جنگلی؛ نظام مهندسین کشاورزی؛ 1384 . بحرینی؛ محمد حسین؛ (1376)؛ تئوری شکل شهر؛ انتشارات دانشگاه تهران. بیژن زاد؛ محمدرضا (1380)؛ توصیه هایی در مورد مکانیابی؛ طراحی و نگهداری پارک ها و فضای سبز. پورمحمدی؛ محمدرضا؛(1387)؛ برنامه ریزی کاربری اراضی شهری؛ چاپ چهارم؛ انتشارت سمت. تقوایی؛ مسعود؛ شاهوردیان؛ مرضیه؛ برنامه ریزی و طراحی فضای سبز شهری؛ ماهنامه شهرداری ها؛ آبان 1382. حکمتی؛ جمشید؛ طرح باغ و پارک تهران؛ 1369. حبیبی؛ سید محسن؛ سرانه کاربریهای شهری؛ دفترمطالعات زمین و مسکن تهران؛ سازمان ملی زمین و مسکن( وزارت مسکن و شهرسازی)1378. حیدری چپانه؛ رحیم؛ جایگاه و اهمیت کاربری فضای سبز در برنامه ریزی شهری؛ دانشگاه تبریز؛1378. حسین زاده دلیر؛ کریم؛ کاربری فضای سبز شهری در طرح های جامع و اصول طراحی پارکها؛ مجله رشد جغرافیایی؛ 1371. خلیل نژاد؛ سید محمدرضا؛ نگرشی بر بهسازی محیطی باغ ایرانی؛ سال چهارم؛ 1383. دلال پور محمدی؛ محمدرضا؛ برنامه ریزی کاربری اراضی شهری؛ انتشارت سمت. روحانی؛ غزاله؛ 1371 ؛ طراحی باغ واحداث فضاي سبز؛ انتشارات فرهنگ جامع؛ چاپ دوم. رحمان خواه؛ مجتبی؛ پایان نامه کارشناسی ارشد؛ بررسی تحلیلی توزیع کاربری فضای سبز. زیاری؛ کرامت الله؛ اصول و روشهای برنامه ریزی منطقه ای (1378)؛ انتشارات دانشگاه یزد. زیاری؛ کرامت الله؛ برنامه ریزی شهرهای جدید؛ چاپ دوم؛ تهران؛ (1379) انتشارات سمت. سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری بندر انزلی. سالنامه آماری استان گیلان؛ 1390؛ سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان. سعید نیا؛ احمد (1383)؛ کتاب سبز شهرداری ها (فضای سبز شهری)؛ چاپ سوم؛ انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور. سوزنچی؛ كیانوش؛1383 ؛ نقدي بر قوانین و دستورالعمل هاي اجرایی فضاي سبز؛ ماهنامه شهرداريها؛ سال پنجم؛ شماره59 . شیعه؛ اسماعیل؛ (1382)؛ مقدمه ای بر برنامه ریزی شهری؛ چاپ سیزدهم؛ دانشگاه علم صنعت و صنعت ایران. شهیدی و همکاران؛ 1372؛ نگاهی کوتاه بر طراحی فضای سبز تجربیات کشورهای مختلف؛ انتشارات راه شهر. شریفی؛ مرتضی؛ مقدمه ای بر مبانی طراحی فضای سبز؛ چاپ سوم؛ انتشارات پارکها و فضای سبز شهر تهران. شریف؛ درسای؛ 1372؛ آلودگی صوتی و فضای سبز؛ انتشارات سازمان پارکها و فضای سبز. شکویی؛ جغرافیای اجتماعی شهرها و اکولوژی اجتماعی شهر؛ چاپ دوم؛ سال 1369. شیبانی؛ مهدي؛ 1382 (طراحی فضاي سبز)؛ مجموعه مقالات فضاي سبز؛ انتشارات سازمان فضاي سبز؛ جلد اول. فرید؛ یدالله؛ جغرافیا و شهرشناسی؛ دانشگاه تبریز؛ 1368 . لقایی؛ حسنعلی؛1372 ؛ برنامه ریزي وطراحی فضاي سبز شهري؛ فصلنامه علمی وآموزشی فضاي سبز؛ انتشارات سازمان پارک ها وفضاي سبز تهران. هواشناسی؛ سالنامه هواشناسی کشور؛ سازمان هواشناسی؛ 85-1380. مجنونیان؛ هنریک؛ مباحثی پیرامون پارکها و فضای سبز شهر تهران ؛ چاپ اول؛ 1374. مجنونیان؛ هنریک؛ 1369 ؛ درختان و محیط زیست ؛ انتشارات سازمان محیط زیست. محمدی؛ جمال؛ ده چشمه؛ مصطفی؛ ارزیابی کیفی نقش فضاهای سبز شهری و بهینه سازی استفاده شهروندان از آن؛ 1385 دانشگاه اصفهان . نقی زاده ؛ محمد؛ جایگاه طبیعت و محیط زیست در فرهنگ شهرهای ایران؛ انتشارات دانشگاه آزاد تهران 1384.