ادبیات نظری تحقیق تحلیل حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی (docx) 50 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 50 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
تحلیل حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی
ظهور قواعد بینالمللی حقوق بشر، رفته رفته منجر به تغییر در وضعیت حقوقی افراد در جامعه بینالمللی شد و با شکل گیری و تبلور قواعد عرفی و رویههای بینالمللی به تدریج افراد انسانی در حوزه حقوق بین الملل از حاشیه به متن راه یافتند. علاوه بر رویه هایی که کم و بیش شخصیت حقوقی افراد را در حوزه بین المللی به رسمیت می شناخت، با تجلی اعلامیه جهانی حقوق بشر، شخصیت حقوقی افراد به عنوان یک حق بشری شناسایی گردید. حق مزبور که پس از اعلامیه جهانی و به تبع آن، به معاهدات و عرف های پذیرفته شده بین المللی وارد شد، شناسایی هر یک از افراد بشر را در مقابل قانون مورد پذیرش و تأکید قرار داد و از آن پس دولت ها مکلف شدند حق افراد را به شناسایی شخصیت حقوقی شان در حقوق بین الملل و همچنین در محدوده صلاحیت سرزمینی خویش مورد تصدیق قرار داده و شناسایی نمایند. به این ترتیب حق مزبور امروزه از جمله حقوق بنیادینی است که جایگاه ویژه ای را در حقوق بین الملل بشر به خود اختصاص داده است.
مبحث اول- بنیان فلسفی و نظری حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی
طی روندِ توسعه حقوق بشر در عرصه بین المللی، مفهوم فرد و جایگاه وی نیز در بین نظریات فلاسفه و اندیشمندان حقوق بین الملل دچار تحول گشت؛ به گونه ای که مفهوم شخصیت حقوقی خصوصاً در عرصه بین المللی که بنابر عقاید فلاسفه حقوق تا پیش از این مختص دولت ها بوده، دچار تحول گشت و شخصیت حقوقی مجدداً با گرایشات فرد گرایانه مفهوم سازی شد. این مفهوم از سال ها پیش تا کنون به طور موثری توسط فلاسفه و اندیشمندانی چون: کانت، لاترپاخت، چارلز تیلور ، کانکادو ترینداد ارائه شده است. براین اساس در ادامه جهت ارائه مبانی حق فرد بر شخصیت حقوقی وی، عقاید سه تن از این علما را که تأثیر بیشتری در تغییر نگرش موجود نسبت به جایگاه و موقعیت حقوقی افراد داشته اند، می پردازیم.
گفتار اول- امانوئل کانت
هرچند کانت را نمیتوان بنیانگذار نظریه حقوق بشر مدرن دانست، اما وی نخستین فیلسوفی است که تثبیت و تحکیم مبانی حقوق بشر، مرهون او است و به جرأت میتوان قرائت کانتی از حقوق بشر را تا به امروز قرائت غالب دانست. چرا که نظریه حقوق طبیعی کانت به طور عمده فلسفه معاصر حقوق بشر را تحت تاثیر قرارداده است. حقوق بشر به طور تنگاتنگی با ضروریات حیات انسان مرتبط است و هدف آن حفظ و توسعه استقلال انسان است. از این رو حقوق بشر قادر است از بشریت به شخصیت در مفهوم کانتی سیر کند.
معمولاً، کانت برای موجودات عاقل که به عنوان غایات خودشان در نظر گرفته شده اند، کلمه «شخص» را به کار می برد. از منظر وی «شخصیت» کیفیتی است که باعث می شود، افراد که ماهیتی عقلانی دارند، شایسته احترام باشند، این امر بیانگر «کرامت» آنها است. کانت به سادگی بیان می کند که شأن و منزلت انسانی واقعیتی است که نشان می دهد «ماهیت عقلانی انسان غایت در خود است»، در حالی که هیچ واقعیت دیگری در جهان وجود ندارد. این امر دلیلی است برای اینکه، هر طبیعت عقلانی را یک شخص بنامیم و نه یک شیء. بنابراین کانت شخص را در برابر شیء قرار داده است و ساحت شخص را مقدس تر از آن می داند که به سان اشیاء تحت تسلط دیگران باشد. لذا از منظر وی انسان به عنوان یک موجود عقلانی نباید به عنوان ابزار مورد بهره برداری قرار بگیرد. در عوض او باید در همه اقداماتش در همه زمان ها به عنوان یک غایت مورد توجه قرار گیرد. و نمی توان او را برای رسیدن به اهداف دیگری قربانی کرد یا بدون رضایتش مورد بهره برداری قرار داد. در این چارچوب انسان بنفسه غایت است و هیچ گاه نباید ابزار براي رسیدن به غایتی دیگر تلقّی شود. از این رو است که کانت بیان میدارد: خواه نسبت به شخص خودت یا نسبت به شخص دیگر، با انسانیت رفتار کن، نه به عنوان وسیله و ابزار. لذا منطق کانتی، موجودات دیگر را تابع انسان، براى انسان و در خدمت انسان میداند. این دیدگاه در برخورد با اندیشه هاي اومانیسی حاکم بر جهان پست مدرن، نهایتاً به نوعی دیدگاه اومانیستى در فلسفه کانت منجر گردید.
به لحاظ نزدیکی برخی باورهای غایت مدارانه کانتی نسبت به انسان، با آنچه در تعالیم اسلامی وجود دارد، لازم است اشارهای کوتاه در خصوص نسبیت این باورها با مفاهیم اسلامی، ارائه گردد. دیدگاه کانتی در مورد غایت بودن انسان نسبت به سایر موجودات همراستا است با آنچه در آیات قران کریم در خصوص غایت بودن انسان و مقام عالی او نسبت به سایر آفریده های خداوند مورد تأکید قرار گرفته است. از این منظر دیدگاه کانت از یک جهت بسیار نزدیک است به دیدگاهی که اسلام در خصوص انسان دارد و از طرفی فصل ممیزه دیدگاه اومانیستی در فلسفه کانت و آنچه در اندیشه اسلامی تصریح شده است، این است که هدف از آفرینش انسان در دیدگاه اسلامی غایت بودن نسبت به همه آفریدههای خداوند نیست، بلکه غایت وجود خود انسان، کسب معرفت نسبت به خداوند و سپس عبادت و بندگی او است که خود آزادی از بندگی غیرخدا را به ارمغان می آورد.
کانت بیان می دارد که سودمندترین اصل اساسی برای ایجاد قواعد اخلاقی، اصل کرامت و منزلت هر موجود عاقلی است که مستحق احترام بی نهایت و برابر است و شخصیت که توانایی موضوع حقوق بودن و اطاعت از حقوق کردن از طریق عقلانیت می باشد، اساس مسئولیت اخلاقی انسان ها است، در واقع شخصیت از منظر کانت بالاترین سطح انسانیت، محسوب می گردد. که از طریق آن انسانها برای موضوع قوانین اخلاقی قرار گرفتن دارای ظرفیت هستند و نسبت به قوانین اخلاقی مسئول و پاسخگو میباشند.
کانت سه تمایل و وضعیت از انسان را تعریف می نماید: 1- طبیعت حیوانی، انسان ها به عنوان موجوداتی که زنده هستند، 2- انسانیت، به عنوان موجودات زنده منطقی، و 3- شخصیت، به عنوان موجودات منطقی و پاسخگو در این میان آنچه مد نظر نوشتار حاضر است، شخصیت انسانی است که اشخاص را موجوداتی عقلانی و مسئول می داند و آنها را صاحب حق و تکلیف محسوب می نماید. کانت انسان را از آن حیث که عاقل است از سایر موجودات که آنها را اشیاء مینامد، متمایز میداند.
آقای هوف فیلسوف آلمانی در بحث خود درباره حق آزادی کانت می گوید: انسان ها باید «حق نسبت به حق» یا درست تر اینکه «حق نسبت به قانون» داشته باشند. حق به این که دارای ظرفیت حقوقی باشند و بپیوندند به جامعه حقوقیای که اشخاص در یک شکل حقوقی در آن زندگی میکنند. بنابراین آنچه از آن صحبت می شود، حقی است نسبت به جایگاه حقوقی انسان، که شرطی ضروری برای نیل به آزادی های خارجی و ظاهری است.
مفهوم عالی کرامت انسانی در تفکر کانت به صورتی است که فرد را بالاتر از اقتدار دولت قرار داده است. او قاطعانه بر این باور است که برای توسعه شخصیت به عنوان یک انسان دارای کرامت باید حقوق خاصی از طرف دولت به انسان داده شود. این حقوق باید عقلایی و منطقی باشد و باید توسط مقامات دولتی مورد احترام و رعایت قرار گیرد. این سخن کانت در تایید این مطلب است که دولت و به عبارتی مقام قانون باید حقوق خاصی را برای انسان در نظر گرفته و جایگاه او را به عنوان یک شخصیت دارای کرامت به رسمیت بشناسد.
آثار اخلاقی کانت پایبندی استوار وی را به کرامت و حیثیت انسانی نشان میدهد. از منظر کانت کرامت ذاتی ِشخصیت انسان سه ویژگی مهم را منعکس می کند : 1- حق پایه ای ِ آزادی که هر انسانی به موجب انسانیتش مستحق آن است، 2- برابری در مقابل قانون ، و 3- آزادی در مقابل قانون . آزادی در باور او، به حقوق آزادی و برابری ، شامل توانایی انجام هر کاری بدون تحمیل ضرر بر دیگری، متکی است.
اصل احترام به شخصیت ذاتی انسان که در عبارت بندی پاراگراف آغازین مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر، و عبارات مشابه در مقدمه های میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و میثاق بینالمللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مشهود است، منعکس کننده دکترین کانت در مورد کرامت ذاتی شخصیت انسان است. در واقع دکترین حقوق بشر معاصر مبتنی است بر « کرامت ذاتیِ شخصیت انسان»، که بشر را از آن حیث که بشر است و از آن جهت که واجد شخصیت است، شایسته احترام می داند. اصل احترام به شخصیت انسان و تلقی انسان به عنوان غایت، یک اصل محوری در فلسفه اخلاق کانت است؛ که در هیچ شرایطی زوالپذیر نیست.
به رسمیت شناختن فرد به عنوان یک موضوع حقوقی دارای حقوق بشر و همچنین تکالیف فردیای که در حقوق بین الملل کیفری مورد توجه قرار گرفته است، نشان دهنده تغییرات صورت گرفته در وضعیت حقوقی فرد است. لذا مسئله گسترش اشخاص حقوقی در حقوق بین الملل با مسئله اساسی تغییر در عملکرد مفهوم شخصیت حقوقی در حقوق بین الملل مرتبط است. براین اساس ضرورت دوباره مفهوم سازی کردن شخصیت حقوقی بین المللی از مقدمات اساسی دکترین حقوقی کانت، آغاز میگردد. چرا که کانت به مفهوم شخصیت غنای عظیمی بخشید و در چارچوب دستگاه فلسفی خود تحولی بنیادین در نظریه کرامت انسانی ایجاد نمود. از این رو شناسایی شخصیت حقوقی فرد به معنی دارنده حقوق و وظایف، مطابق است با مفهوم کانتی از انسان معقول و پاسخگو ، که در جهت اِعمال کرامت انسانی، شخصیتِ افراد را در برابر قانون شناسایی می نماید.
گفتار دوم –لاترپاخت
یکی دیگر از اندیشمندانی که به صراحت بر حق بر شخصیت حقوقی افراد تاکید نموده است قاضی لاترپاخت حقوقدان مشهور قرن بیستم می باشد، اندیشه او که با تکیه بر مفهوم «فردگرایانه» و در خصوص کرامت انسانی و حاکمیت انسان تنظیم شده، قبل و بلافاصله بعد از جنگ جهانی دوم طرح شده است. ایشان معتقد است که فرد انسانی، شخص بین المللی غایی است و در این مقام است که شایستگی و صلاحیتی دارد که موضوع حقوق و وظایف بین المللی قرار گیرد. لذا به گفته خود او: امروزه به طرز قابل توجهی رابطه بین فرد و دولت تغییر کرده، به طوری که وظیفه دولت مبنی بر این که با انسان ها با احترام رفتار کند و اقتدار و برتری انسان را تصدیق نماید، به یک واقعیت تثبیت شده، مبدل گشته است. وی معتقد است که شناسایی حقوق مسلم افراد، با شناسایی فرد به عنوان یک موضوع حقوق بینالملل مترادف است. براین اساس نظریه قاضی لاترپاخت در مورد کرامت انسانی و اقتدار و برتری انسان، در عین حال که موجب گردید فرد انسان بیشتر به عنوان یک موضوع حقوق بین الملل در عین احترام به کرامت ذاتی خویش مطرح گردد، منجر به این شد که حقوق بین الملل که تنها روابط مابین دولت های با حاکمیت مطلق را تنظیم می نمود، توسعه پیدا کند و به شکل حقوق جهانی بشر تحول یابد. او در عقاید فلاسفه ای چون اوپنهایم، تجدید نظر نمود و برای توسعه حقوق بشر و ارزش های بشردوستانه، شناسایی شخصیت حقوقی بین المللی فرد را توصیه نمود. پندار ایشان این بود که شناسایی جایگاه افراد در حقوق بین الملل مطرح شده است، تا بازتابی باشد برای «تایید ارزش شخصیت انسانی به عنوان واحد غایی حقوق» بر این اساس لاترپاخت معتقد بود که نظریه سنتی حقوق بینالملل روبه افول می رود.
قاضی لاترپاخت همچنین اظهار می کند، به این دلیل که امروزه حقوق بین الملل شاهد رشد و توسعه ای فراتر از موضوعات جنگی است، تعریف شخصیت بین المللی باید به دیگر تابعان حقوق بینالملل گسترش یابد. در این خصوص توضیح می دهد که حقوق بین الملل به اندازه کافی انعطاف پذیر هست که ورود نهادهای جدیدی را در مجمع مورد احترام موضوعات حقوق بین الملل، شناسایی نماید.
با این وجود او مابین وضعیت فرد به عنوان یک موضوع حقوق بین الملل، و وظایف وحقوق بنیادین وی پیوند برقرار میکند و معتقد است که توجیه نظم حقوقی بین المللی، مانند هر نظام حقوقی دیگری، بر حفاظت از آزادی های فردی متکی است. از این رو حقوق لزوماً باید افراد را به طور مستقیم مورد خطاب قرار دهد.
ایشان در این ارتباط تشریح می نماید که : وجود و اثبات شخصیت بین المللی افراد، نیازی به بیان اراده دولت ندارد چرا که، قطع نظر از شناسایی صریح یا ضمنی این وضعیت توسط دولتها، فرد یک موضوع حقوق بین الملل است و مجموعه حقوق بنیادین فردی از اصول کلی حقوقی ناشی شده است. لذا آنچه در اسناد بین المللی حقوق بشری مورد تاکید واقع شده است، تعهد به شناسایی وضعیت فرد و شخصیت و جایگاه حقوقی وی نزد قانون است. چرا که بدیهی است که شخصیت حقوقی و جایگاه حقوقی برای اثر گذاری حقوقی، نیاز به شناسایی توسط قانون دارد.
در نهایت جناب لاترپاخت پس از تاکید بر این مسئله که فرد موضوع نهایی تمام قانون ها است، معتقد است که هیچ مانعی برای اینکه افراد بتوانند نزد دیوان های بینالمللی دادخواهی نمایند، وجود ندارد. دیدگاه ایشان در زمان خود بسیار مترقیانه و پیشرو بوده است از این رو دکتر کاسکنمی در خصوص آن می نویسد: نظریه لاترپاخت با نفوذ ترین دیدگاه در رویه حقوقی ما بعدش به ویژه در شکل گیری و توسعه حقوق بین الملل کیفری و حقوق بشر می باشد.
گفتار سوم- ترینداد
رشد و توسعه اندیشه حقِ افراد در شناسایی شخصیت حقوقی، در سال های اخیر نیز توسط اندیشمندان دنبال شده است، یکی از حقوق دانان برجسته عصر حاضر که در کتب خویش به تبیین حق مورد بحث پرداخته است، قاضی کانکادو ترینداد میباشد. ایشان در کتاب اخیر خود می نویسد در پاسخ به اعمال وحشیانه بربری و بیزاری از آن در سرتاسر قرن 20 و آغاز قرن 21 روند حقوقی منجر به آغاز گسترش شخصیت حقوقی بین المللی افراد و در نتیجه ظرفیت حقوقی متناظر با آن شد، و به طور قابل توجهی، حقوق بین الملل معاصر تحت فرآیند تاریخی انسانی کردن قرار گرفته است.
به عقیده ایشان تحول عمیق نظم بین المللی حقوقی، با ظهور حقوق بین الملل بشر آغاز شده است و امروزه افراد برخلاف گذشته موضوعات واقعی حقوق بین الملل را تشکیل می دهند. آنها در عرصه بینالمللی حاملان حقوق و وظایفی هستند که از حقوق بین الملل نشأت گرفته است. این واقعیتی است که در عصر حاضر هیچ وجدان عاقلی نمی تواند آن را انکار نماید و موضوعیت حقوقی بین المللی افراد امروزه یک واقعیت قطعی است، به طوری که نقض حقوق اساسی آنها که مستقیماً از نظم حقوقی بینالمللی ناشی می شود، منجر به عواقب حقوقی خواهد شد. قاضی ترینداد معتقد است که، تمام قوانین برای انسان به وجود آمده اند، و حقوق ملت ها بدون هیچ استثنایی حقوق افراد را تضمین میکند و به شخصیت آنها احترام می گذارد.
وی اذعان می نمایند که: به رسمیت شناختن هدفمند شخصیت حقوقی انسانی و متعاقباً نوسازی قوانین بینالمللی مناسب زمان ما، بدون تبلور حق دادخواهی فردی به سادگی ممکن نبوده است. از این رو، معتقد است هیچ مانعی برای اینکه افراد به موضوع رسیدگی ها نزد دیوان های بین المللی تبدیل شوند، وجود ندارد.
به طور کلی باور ایشان بر این است که، تصدیق شخصیت حقوقی بین المللی و ظرفیت افراد در حال حاضر در حوزه حمایت از حقوق بشر، به منزله یک دستیابی مهم حقوق بین الملل معاصر است. در واقع، موضوعیت بین المللی موجود بشری به عنوان یک عکس العمل وجدان حقوقی جهانی بر علیه سبعیت ها و بیرحمی های پی در پی ارتکابی بر علیه نوع بشر، در علم حقوق قرن بیستم جوانه زده است و شناسایی شخصیت حقوقی افراد یا رهایی تاریخی فرد به عنوان موضوع حقوق بشر بین الملل، به دلیل اینکه یک نیاز حقیقی جامعه بین المللی بوده، عملی شده است. این مفهوم امروزه در پی توسعه خود توسط ارزش های برتر متداول است. این توسعه شخصیت حقوقی بین المللی، یک ویژگی قابل توجه از تکامل قطعی حقوق بین الملل معاصر است، که افراد را در بر می گیرد.
مبحث دوم- شرح مفهوم و قلمرو اصطلاح حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی
جهت تبیین حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی یا به عبارتی، «حق فرد به شناسایی به عنوان یک شخص در مقابل قانون» لازم است، شرح مفصلی از تعابیر، واژگان و محدوده این حق بیان گردد. بر این اساس در مبحث حاضر متعاقباً طی سه گفتار، شرح معانی حق هر فرد به شناسایی شخصیت حقوقی به تفکیک واژگان مورد استفاده در موادِ معرِف حق فرد بر شخصیت حقوقی؛ سپس مفهوم و مضمون حق مذکور و در ادامه شرحی از حق برخورداری از حقوق که اغلب ترجمانی است از حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی مورد مداقه قرار میگیرد.
گفتار اول - شرح معانی واژه های حق هر فرد به شناسایی شخصیت حقوقی
حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی اول بار در ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر با این عبارات بیان گردید: «هر کس حق دارد تا همه جا در برابر قانون به عنوان یک شخص شناسایی شود» تعبیر حاضر علارغم سادگی، مضمون شفافی ندارد و محتوی آن نیاز به تبیین دارد. عبارات بیان شده در واقع حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی را افاده می نماید. این تعابیر در سایر اسناد بین المللی که حق بر شخصیت حقوقی را مجدداً بیان نموده اند، عینا و یا با اندک تغییراتی ذکر شده است، لذا به لحاظ روشن شدن محدوده شمول این حق در تمامی اسناد بین المللی، تبیین واژگان تشکیل دهنده ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر ضرورت خواهد داشت.
بند اول- معنا و مفهوم حق
یکی از مفاهیمی که در خصوص آن نظرات متفاوتی ارائه شده است، مفهوم حق می باشد. به طوری که جستجو در خصوص مفهوم حق به دنبال خود یک رشته پرسش های اساسی دیگر را به دنبال میآورد .
الف- معنای لغوی حق
از نظر لغوی واژه «حق» را به معناي ثبوت، ضد باطل، وجوب، و نيز قرار گرفتن چيزي در موضع خودش گفته‌اند. همچنین از حق به معناي راست، درست، ضد باطل، ثابت، واجب، كاري كه البته واقع شود، ياد شده است. دكتر جعفري لنگرودي یکی از معانی حق، را اینچنین توصیف می نماید: «قدرتي كه از طرف قانون به شخص داده شده، حق ناميده مي‌شود؛ در فقه، در همين معني كلمه سلطه را به كار مي‌برند. حق در اين معني داراي ضمانت اجرا است و آن را حق تحققي و حقوق موضوعه و حقوق مثبته نيز گفته‌اند.» همچنین یکی از فقهای بزرگ اسلامی حق را به معناي سلطنت ارائه مینماید.
ب-مفهوم حق
از نظر مفهومی با توجه به تكثر خاستگاه هاي مكاتب فكري و نظري و فلسفي و اجتماعي این مفهوم در حوزه‌هاي متنوعي كاربرد پيدا مي‌كند؛ در نتیجه این مفهوم فاقد تعريف مطلق و واحد و جامع و مانعي است. با این حال اندیشمندان و حقوق دانان متعددی به شرح مفهوم حق پرداخته اند. در تعریف مفهوم حق گفته شده: حق یک منفعت محافظت شده، شناسایی شده، شایسته و درست تحت قانون، اخلاق و یا موازين اخلاقي است، عده ای دیگر از حقوقدانان بین المللی بیان می دارند که حق عبارت از هرگونه منافع و یا امتیاز به رسمیت شناخته شده و حفاظت شده توسط قانون است. خانم بن حبیب حق را در دو مفهوم تعبیر می نماید: اول، ارجاع حق در یک مفهوم اخلاقی ؛ دوم، ارجاع حق در یک مفهوم حقوقی-مدنی، که مفهوم دوم که در مقابل حق اخلاقی است، اشاره دارد به حقوقی که با عضویت در یک جامعه سیاسی ملازم است. در این مفهوم حق همان چیزی است که در مفهوم حق بر شخصیت حقوقی از واژه حق برداشت می گردد.
حقوق اسلامی در تعبیر واژه حق و تعیین حدود آن، مباحث فراوانی دارد. به عنوان مثال أمیرمؤمنان علی(ع) در خطبه 216 نهج البلاغه، حق را این چنین توصیف می کنند: « خداوند، براى من، بر شما، به واسطه سرپرستى امورتان حقى قرار داده، و در مقابل، براى شما همانند آن حقى بر گردن من گذاشته است. دائره حق در توصيف و در مرحله سخن از هر چيز وسيع تر است ولى به هنگام عمل مضیق ترین چیزها است. حق به نفع كسى جريان نمىيابد جز اين كه در مقابل برايش مسئوليتى به وجود مىآورد و حق بر زيان كسى جارى نمىشود جز اين كه به همان اندازه به سود او جريان مىيابد.
لذا بر مبنای سخن امام (ع) منظور از حق این است که، حق مقوله ای طرفینی است بدین بیان که، کسی نیست که تنها تکلیف داشته باشد و کسی هم یافت نمی شود که تنها حق داشته باشد. خداوند حقوق را چنان وضع کرده که هر حقی در برابر حقی دیگر قرار میگیرد، و هر حقی به نفع یک فرد یا یک جمعیت، موجب حقی دیگر است که آنها را متقابلاً متعهد می کند. در نتیجه، هر حقی آنگاه الزام آور میگردد که دیگری هم وظیفه خود را در مورد حقوقی که بر عهده دارد، انجام دهد.
ج- تفاوت حق بودن با حق داشتن
در تحليل مفهوم حق، تفكيك بين دو مفهوم «حق بودن» و «حق داشتن» در اين موقف ضروري به نظر مي‌رسد. مفهوم حق به معناي راست و صادق به كار گرفته مي‌شود و بنابراين هنگامي كه گفته مي‌شود امري حق است به آن معنا است كه آن امر صحيح و صادق است، يا غلط و باطل نيست. در واقع حق در چنين معنايي در حوزه مربوط به ارزش (خوب ها و بد ها) از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بوده و «حق بودن» در معناي ارزشي آن به معناي«خوب بودن» است. البته باید توجه داشت، گرچه مفهوم اول از حق در حوزه مباحث مرتبط با ارزش (خوبي و بدي) از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است، اما بايد تاکید گرددوقتي از «حق داشتن» سخن مي‌گوييم به آن معنا است كه دارندۀ حق در وضعيت ويژه‌اي قرار گرفته است، براي مثال وقتي قانونِ كشوري فردي را محق مي‌شناسند اين بدان معنا است كه نظام حقوقي كشور، آن فرد را در موقعيت ويژه‌اي قرار داده است. به عنوان مثال حق طلبکار برای دریافت بدهی خود. بنابراين در معناي اول هنگامي كه گفته مي‌شود عملي «حق» است، يعني از منظر اخلاقي و براساس اصول محتوايي يك نظام اخلاقي خاص، مورد تأييد و قبول مي‌باشد. براي نمونه اگر فردي در مقابل اين سؤال كه آيا به يك فقيركمك بكند يا نكند، تصميم بگيرد كه كمك كند و مطابق با آن تصميم عمل نمايد، عملي«خوب» و «اخلاقي» و «حق» انجام داده است. اما مفهوم «حق» در تركيب «حق داشتن» با اين معنا متفاوت است. در اين معناي دوم «حق داشتن» ضرورتاً به معناي انجام عملي «خوب» و«اخلاقي» نيست. بنابراين وقتي شهروندان «حق آزادي بيان» دارند، در اجراي آن حق (مادامي كه به حقوق ديگران تجاوز نكنند) ممكن است مطالبي را بيان نمايند كه از ديدگاه اخلاقي ويژه‌اي، مصداق يك «بيان بد يا خطا» باشد، به همان اندازه كه ممكن است مطالبي را بيان نمايند كه از ديدگاه اخلاقي خاصي، مصداق يك «بيان خوب يا درست» باشد. اما در هر دو صورت از حمايت هاي قضايي و سياسي برخوردارند.
بند دوم- «هر کس»
تصریح به واژه «هرکس» در ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر، به این معنا است که، حق بر شخصیت حقوقی برای همه اِعمال می شود و به دلیل عواملی چون ملیت، نژاد، مذهب، یا جنس، رنگ و ثروت، هیچ گونه عدولی را از این حق، در خصوص برخی از افراد نمی توان توجیه نمود.
بر این اساس واژه همه یا هرکس در بیان حق بر شخصیت حقوقی، زنان، مردان، کودکان و شهروندان، معلولین، بیگانگان و اشخاص بدون تابعیت را در بر می گیرد. بر این اساس «همه» افراد انسانی حق دارند وضعیت و ظرفیتی داشته باشند، که در نظم حقوقی شناسایی شوند. با این توضیح باید بگوییم که واژه «هر کس» ، به معنی «همه اعضای خانواده بشری» خواهد بود. به این ترتیب حقوق بینالملل در این مواد به وضوح تأکید می کند که شخصیت انسان به هر انسانی تعلق دارد.
بند سوم- «شناسایی»
از نظر لغوی شناسایی به معنای تأیید و تصدیق وضعیت یا رتبه کسی یا چیزی است. بدین معنی که وضعیتی از قبل وجود داشته، و با عمل شناسایی توسط مقام شناسایی کننده، وجود آن تایید و تصدیق میگردد. به این دلیل است که برای تحقق حق فرد به برخورداری از شخصیت حقوقی، شناسایی این حق، شرطی لازم است و در عین حال شرط کافی نخواهد بود.
در عبارت بندی حق بر شخصیت حقوقی، همانطور که ولیو یکی از تدوین کنندگان میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی در کمیته پیش نویس ارائه کرد، تعبیر «شناسایی» به جای تعبیر «پذیرفته شده»برای تقویت این حق به کارگرفته شد تا شخصیت حقوقی افراد به عنوان یک حق اساسی بشری در حیطه حقوق داخلی و حقوق بین الملل «شناسایی» گردد. از این رو، «شناسایی» تلاشی در جهت بازسازی شخصیت فردی و جمعی در ارتباط با جامعه است. طبق این مقرره سیستم حقوقی مساعدت میکند تا هرکس به عنوان یک موضوع و شخص حقوقی دارای حقوق و مسئولیت ها شناسایی شود. در این خصوص ریکور مطابق با تایید نظر چارلز تیلور بیان می کند که : هویت انسان تا حدی توسط شناسایی کردن یا فقدان آن تحقق می یابد. بنابراین شناسایی ناقص به افراد انسانی که عضوِ جامعه هستند، آسیب می رساند و آنها را از بخشی از حقوق شان محروم می نماید. همچنین شناسایی مستلزم شناسایی متقابل است، شناسایی ناقص توسط دیگران به کرامت انسانی آسیب میرساند. بر این اساس، مطالبه جهت شناسایی کرامت یک شخص و هویت فردی وی ضروری است.
در نهایت از استعمال این تعبیر در ماده، بر می آید که وجود حق افراد بر شخصیت حقوقی به اراده دولتها نه در سطح داخلی و نه در سطح بین المللی بستگی ندارد، بلکه قانون باید شخصیتی را که افراد دارا هستند، مورد شناسایی حقوقی قرار داده و تصدیق نماید، که این شناسایی حقوقی، حقی بشری محسوب میگردد.
بند چهارم- « هر جا»
استعمال عبارت «همه جا یا هرجا» نشان می دهد این شناسایی در همه مکان هایی که قانون حاکم است، قابلیت اعمال دارد. و اعمال این حق در «هر جا» نشان می دهد که گستره جهانی این حق سرتاسر حوزه های قضایی سرزمینی که توسط مرز محدود شده اند را در بر گرفته است. گنجاندن این اصطلاح در موادِ معرِف شخصیت حقوقی، بدین معنی است که دولت های عضو این معاهدات نمیتوانند حق شخصیت حقوقی اشخاص را حتی برای اشخاصی که در حوزه صلاحیت قضایی آنها نیستند، انکار نمایند. در این حق تصریح شده به «هرجا» ، بدین جهت که تاکید شود بر این نکته که، این حق اساسی باید توسط تمامی دولت هایی که عضو معاهداتی هستند که این حق در آنها ذکر شده، خارج از بحث تابعیت در خصوص همه افراد به طور کامل و موثر اجرا و نظارت گردد.
بند پنجم- «شخص»
«شخص» از نظر لغوی به معنی فرد یا موجودیت مستقل است. در خصوص معنای اصطلاحی واژه «شخص» آنچه در علم حقوق متداول گردیده است، این است که «شخص» موجودی است که دارای حق و تکلیف می باشد. بر این اساس این واژه در ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر و مواد مشابه، به معنای فرد انسانی ای است که دارای حقوق و تکایفی است که به او موضوعیت می بخشد و فصلِ ممیز او با سایر موجودات همین شخصیت او است که باید توسط قانون مورد شناسایی قرار گیرد. در تحلیل عبارت بندی مورد نظر، مسئله عمده این است که تعریف فراگیری از «شخص» ارائه شود که در تمام اسناد مهم حقوق بشر بنیادی پذیرفته شده باشد. از این رو حقوق بین الملل به وضوح تأکید می کند که شخصیت انسانی به هر یک از انسان ها تعلق دارد و شخص موضوعی است که حقوق و تعهداتش از نظر قانونی مورد شناسایی واقع شده است .بر این اساس، شخص موضوع حقوق می باشد.
بند ششم-« قانون»
معنی لغوی کلمه قانون متضمن قواعدی است که پس از تدوین و تصویب توسط مقام صلاحیتدار به طور موثر اجرا می گردد. همچنین این عبارت به طور عام، متن کامل اساسنامه ها، قواعد، عرف ها و هنجارهای لازم الإجرا، و تصمیمات دادگاه ها که بر روابط افراد و دولت ها و شرکت ها حکومت می کند، را در بر می گیرد.
بر مبنای تعاریف ارائه شده، اطلاق تعبیر «قانون» در این مقرره، هر دوی قوانین داخلی و قوانین بینالمللی را افاده می نماید. چرا که فرد در واقع موضوع حقوق داخلی و حقوق بین الملل هر دو است، او همواره به صورت مستقیم و غیر مستقیم با حقوق بین الملل در تماس است. براین اساس مطابق این حق، فرد باید در قوانین داخلی و قوانین بین المللی «به عنوان یک شخص دارای حقوق و تکالیف و صلاحیت اقامه دعوی به منظور اعمال حقوق ِ فردی» شناسایی شود. به عبارتی دولت ها که مراجع صلاحیتدار داخلی و بین المللی در تدوین و تصویب قوانین هستند، باید حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی اش را محترم شمرده و رعایت نمایند. بدین معنی که قوانین مصوب در کشور و همچنین قواعد بین المللی باید با شناسایی شخصیت حقوقی افراد، حقوق بشری آنها را حفاظت نمایند.
گفتار دوم- مفهوم و قلمرو حق هر فرد به شناسایی شخصیت حقوقی
اصول و هنجارهای حقوق بشر جهانی، ناظر بر حقوق اساسی و بنیادینی است که حقوق ذاتی محسوب شده و با تأکید بر کرامت و حیثیت انسان، جزئی از حقوق غیر قابل سلب افراد در مقابل دولت و جامعه تلقی می شوند و دولت ها نسبت به رعایت حقوق مزبور ملزم و مکلف خواهند بود. در این ارتباط قاضی تاناکا در قضایای آفریقای جنوب غربی در نظریه مخالف خود می نویسد: اصل حمایت از حقوق بشر از مفهوم انسان به عنوان یک شخصیت و ارتباط و نسبت آن با جامعه که جدا از طبیعت جهانی انسان نیست، نشأت می گیرد. از این رو حقوق بشر همیشه با انسان وجود داشته است، حقوق انسان باید در همه جا به عنوان حق ویژه ای در سطح داخلی و بین المللی حمایت شود و نباید هیچ خلاء قانونی در حمایت از حقوق بشر وجود داشته باشد. لذا حق افراد به شناسایی در مقابل قانون خواستار پر کردن این خلاء قانونی است و قوانین داخلی و بین المللی را به شناسایی تمامی افراد موظف میکند. در واقع تنها راه تحقق بخشیدن به عدم تسلط افراد بر یکدیگر، تأسیس یک وضعیت جهانی و مشترک قانونی برای تمامی اشخاص به عنوان موضوعات حقوقی است. چرا که صرفاً زمانی که همه افراد، موضوعات قانونی و اشخاص حقوقی نزد قانون باشند، حق آزادی به صورت جهانی نسبت به همه آنها اعمال شده است. از این رو در پی تلاش های جامعه بین المللی جهت عینیت بخشیدن به حقوق بشر و کرامت انسانی وی، در حقوق بین الملل حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی اش، در اسناد بینالمللی متعددی مورد پذیرش قرار گرفت.
حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی در برخی از سیستم های حقوقی از جمله نظام حقوقی کشور ما ایران، به خوبی تعریف نشده است. این مقرره اشاره به انسان دارد نه به شخص حقوقی. در این راستا شخصیت تشکیل می شود از ویژگی متمایز یک شخص، و یک «شخص» موجود انسانیای عاقل، است و از این رو شخصیت انسان با جانوران فاقد شعور از جهت ویژگی های عقلانیت، خصوصیات اخلاقی و مسئولیت متفاوت است.
پس از ظهور حق بر شناسایی شخصیت حقوقی برای همگان، دایره شمول این حق به گونهای تعریف شد که امروزه نشان دهنده یک امر لازم است برای نیل به سایر حقوق انسانی، این حق که در فهرست حقوق مدنی و سیاسی گنجانده شده، حتی در مواقع اضطراری عمومی که زندگی یک ملت به خطر افتاده نیز به قوت خود باقی است. در واقع پس از حق حیات، این حق برای افراد، حق برجسته و ممتازی است. به طوری که اگر به عنوان یک شخص نزد قانون شناسایی نشوند، اجرای سایر حقوق آنها مسدود میگردد. کمیسیون حقوق بشر کشورهای آمریکایی اعلام می کند که حق بر شخصیت حقوقی یکی از نیازهای اساسی برای تمتع از کلیه آزادی های اساسی است، زیرا این حق، شناسایی افراد را در برابر قانون تضمین می نماید. در واقع حق بر شناسایی توجه نظم حقوقی را بر هر یک از انسان ها متمرکز می کند و به کرامت اساسی انسان در قانون واقعیت می بخشد. بدون تحقق آن، انسان نمی تواند حقیقتا آزاد باشد. او موضوع بی عدالتی و آسیب خواهد بود بدون اینکه جبران قانونی ای که مستلزم آن است در خصوص بی عدالتی های اعمال شده، صورت بگیرد. همچنین، حق به رسمیت شناخته شدن در همه جا به عنوان یک شخص نزد قانون، به فرد ظرفیت و تواناییای را جهت شناسایی شدن به عنوان یک شخص در نظم حقوقی اعطا می کند. از این رو است که شناسایی شخصیت حقوقی یک پیش شرط لازم برای تمتع کامل و اجرای واقعی سایر حقوق فردی محسوب می گردد. به عبارتی، حق شناسایی شخصیت حقوقی، اجرای حقوق و آزادی هایی را که از اسناد حقوق بین الملل بشر منتج شده اند، تسهیل کرده، حقوق بشر را نسبت به همه اشخاص گسترش می دهد. حق مزبور که در حقوق بینالملل در زمره حداقلهای حقوق بنیادین بشر از آن یاد می شود، به سان تنفس، ضروری و لازم است. در واقع پس از عینیت بخشیدن به حق موصوف، هر شخص یک موضوع قانونی خواهد بود و نه یک شیء حقوقی صرف، و از این قرار است که صلاحیت دارد حقوق و تکالیف داشته باشد،شناسایی جایگاه افراد در مقابل قانون برای منعکس کردن «تأیید ارزش شخصیت انسانی به عنوان واحد غایی همه قوانین» بیان شده است. نقض این شناسایی این امکان را که افراد حقوق و تعهداتی، متناظر با شخصیت انسانی خویش در عرصه حقوقی دارا باشند، مطلقا انکار مینماید. همانند بردگان که مدت ها شخصیت حقوقی شان شناسایی نشده بود و به عنوان نمونه، طبق حقوق رم آنان محروم بودند از تمامی حقوق قانونی خویش، و تا حدی پست شده بودند که اشیاء قانونی ای بودند که مالکان حق زندگی و مرگ آنها را در اختیار داشتند. لذا این افراد از شخصیت حقوقی محروم بودند. لکن به دنبال تحولاتی که در طول تاریخ در جهت اعتلای مقام انسان انجام شد، شخصیت حقوقی فرد به عنوان پاسخی به نیاز جامعه بینالمللی شکل گرفته است این مفهوم جدید از شخصیت حقوقی بین المللی ممکن است به عنوان یک پیوستگیِ به جا ما بین حوزه اخلاقی و معنوی از یک سو و نظم حقوقی از سوی دیگر بکار رود.
خلاصه اینکه، این حق مفهوم محوری حقوق بشر است که صلاحیت و ظرفیت هر انسان را برای دارا شدن حقوق و تعهدات حقوقی بیان میکند و اغلب به عنوان حق برخورداری از حقوق و نتیجهای مستقیم از حق کرامت انسانی توصیف می شود.
در اندیشه اسلامی نیز موارد فراوانی را می توان یافت که در کنار هم مفهوم حق برخورداری افراد از شخصیت حقوقی را به ذهن متبادر می کنند. به عبارت دیگر اگر چه عنوان حاضر، تعبیر متناظری در حقوق اسلامی ندارد، لکن مجموع مواردی که هر کدام اجزای حق فرد به شخصیت حقوقی وی را تشکیل می دهد، مبین این نکته است که در تفکر اسلامی حق افراد به برخورداری از شخصیت حقوقی در کلیت آن، مورد شناسایی واقع شده است، چرا که در باور اسلام نیز افراد بشر، صاحب کرامت هستند و هر یک از انسان ها، به عنوان یک شخص در برابر قانون اسلام مورد شناسایی قرار می گیرند.
در تایید این سخنان باید اشاره کنیم که خداوند متعال در سوره مبارکه تین در پاسخ به چهار سوگند ابتدایی می فرمایند:« لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ »، در خصوص واژه «تقویم» گفته شده که این واژه اشاره به ویژگی های انسان و قوام خلقت او دارد که این امر بر مستولی بودن نوع انسان بر هر چیزی که در این عالم است، دلالت می نماید. این عبارت بیانگر این است که تمامي جهات وجود انسان و همه شؤونش مشتمل بر تقويم است و این تقویم به شکلی أحسن صورت گرفته است. لذا خلقت تمامی انسان ها به گونهای است که بالقوه دارای ظرفیت و توانایی دارا شدن مقامات عالیه انسانی، میباشند. براین اساس آیه صدر الذکر و آیات و احادیث معتبر فراوانی از این قسم ارزش غایی شخصیت انسانی را تأیید می نمایند. همچنین آیاتی که درخصوص چگونگی خلقت انسان به نفخ روح اشاره میکنند، بیانگر ارزش ذاتی تمامی انسان ها هستند، که آنها را از سایر موجودات برتری داده و موجبی است که تک تک آنان را شایسته احترام و شناسایی در برابر قانون می نماید. علاوه بر این در موارد بسیاری نسبت به آزادی تمامی انسان ها، که در اثر شناسایی شخصیت حقوقی برای همگان، تامین میگردد، تاکید شده است. در تایید این سخن، لازم به ذکر است که درخطبه 31 نهجالبلاغه أمیرمومنان(ع) می فرمایند: «بنده کسی نباش که خداوند تو را آزاد آفریده است.» ایشان در جای دیگر با تاکید مجدد بر خلقت آزاد همه انسان ها میفرمایند: همانا از آدم غلام و كنيزى متولّد نشده است. حریت و آزادی یکی از ابعاد حق برخورداری افراد از شخصیت حقوقی است. به طوری که انسانی که فاقد حریت است به طریق اولی شخصیت حقوقی وی انکار شده است. اسلام در این خصوص تا حدی پیش میرود که سيطره و تسلّط بر انسان ها را حتی در موارد هدایت و سعادت آنها نیز منع مینماید. دلیل روشن این ادعا آیاتی از قرآن کریم خطاب به پیامبر گرامی (ص) است، که می فرماید: «فَذَكِّرْ إِنَّمَآ أَنتَ مُذَكِّرٌ ، لَّسْتَ عَلَيْهِم بِمُصَيْطِرٍ»
به علاوه در راستای شناسایی شخصیت حقوقی اقشار آسیب پذیر، قرآن کریم در آیات اولیه سوره ضحی پس از یادآوری موهبات الهی نسبت به رسول اکرم(ص)، ایشان و همه جامعه اسلامی را نسبت به آسیب پذیرترین و ناتوان ترین افراد جامعه که کودکان بیسرپرست هستند، هشدار داده، می فرماید: « فامّا الیتیمَ فلا تقهر» در تفاسیر واژه قهر به معنای غلبه توأم با خوار کردن آمده است. از این رو تحقیر و غلبه بر دیگران خصوصاً اقشار ضعیف جامعه که حق بر شخصیت حقوقی آنها را انکار می نماید، در دیدگاه اسلام به شدت منع شده است.
نکته حائز اهمیت در خصوص حق شناسایی شخصیت حقوقی در اندیشه اسلامی که حداقل جایگاه حقوقی را برای همه افراد جامعه به رسمیت می شناسد، این است که، غیر مسلمانان نیز در جامعه اسلامی در مقابل قانون به عنوان یک «شخص» مورد شناسایی قرار می گیرند. در این ارتباط اشاره به بخشی از فرمان امام علی (ع) به مالک اشتر، خالی از لطف نخواهد بود. امام علیه السلام در این فرمان میفرمایند: قلب خويش را نسبت به ملت خود مملو از رحمت و محبت و لطف كن، و همچون حيوان درندهاى نسبت به آنان مباش كه خوردن آنان را غنيمت شمارى، زيرا آنها دو گروه بيش نيستند، يا برادران دينى تو هستند، و يا انسان هائى هستند که در خلقت همانند تو میباشند. این سخن بیانگر این مهم است که در اندیشه اسلامی انسان ها چه مسلمان و چه غیر مسلمان، در مقابل قانون به عنوان یک شخص مورد شناسایی قرار می گیرند. و دولت و مقامات قانونی و همچنین سایر افراد، ملزم اند کرامت و شخصیت ایشان را آنطور که شایسته است، مورد توجه و مراعات قرار دهند.
گفتار سوم- حق برخورداری از حقوق
بخشی از مفهوم «حق برخورداری از حقوق» که یک حق اساسی اخلاقی است، تعریف می شود به عنوان ادعای هر شخص انسانی تا به عنوان یک شخصیت حقوقی توسط جامعه جهانی به رسمیت شناخته شود و حمایت شود. در این مفهوم افراد به عنوان یک شخص مستحق احترام اخلاقی و حقوقی هستند، تا حقوقشان در یک جامعه بشری حفاظت شود.
هانا آرنت برای اول بار نظریه «حق برخورداری از حقوق» را مطرح کرد. بنابر نگرش وی حق برخورداری از حقوق، تلاشی است برای روشن شدن جایگاه انسان به منظور حفاظت از اساسیترین ظرفیت انسان ها که ناشی از کرامت انسانی است. آرنت اینطور استدلال می کند که بدون این حق اساسی بشر «اشخاص بدون شخصیت» خواهند بود. بدین معنی که تبدیل به موجوداتی میشوند که صرفاً دارای تعهدات هستند و حقوقی ندارند، در این صورت آنها بردگان و تحت تسلط دیگران بوده و وظایف بر آنان تحمیل می شود، بدون این که حقوقی برای شان شناسایی شده باشد. آنها کسانی هستند که زندگی می کنند به عنوان غیر شهروندان در میان شهروندان و تحت سلطه هستند.
برای فورست از اساسی ترین حقوق اخلاقی «حق برخورداری از حقوق» است؛ از منظر وی این حق، تنها یک حق جهت عضویت در جامعه نیست؛ بلکه حقی برای مشروعیت است. به طور مشابه با نظر هانا آرنت، ریکور دریافت که حق برخورداری از حقوق به منزله یک نیاز وجود انسان است. به طوری که انسانیتِ انسان توسط ظرفیت و صلاحیت او نسبت به عمل کردن تعریف شده است. از این رو این یک امر ضروری است که او در روابطش با دیگران شناسایی شود.
فهرست منابع
1-منابع فارسی
الف - کتب
ا. شبث ، ویلیام ، مقدمه ای بر دیوان کیفری بین المللی، مترجم:سید باقر میر عباسی و حمید الهوئی نظری، انتشارات جنگل، تهران، 1384.
ارسطو، سیاست، ترجمه: حمید عنایت، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی،1354.
اشتری، بهناز ، قاچاق زنان بردگی معاصر، تهران، نشر میزان، 1390 .
آشتياني ، محمد رضا ، محمدجعفر امامي ، ترجمهگويا و شرح فشردهاى بر نهج البلاغه ، زيرنظرِ ناصرمکارم شيرازي ، جلد سوم، انتشارات مطبوعاتی هدف، قم، 1375.
آشتياني ، محمد رضا ، محمدجعفر امامي ، ترجمهگويا و شرح فشردهاى بر نهج البلاغه ، زيرنظرِ ناصرمکارم شيرازي، جلددوم ، مدرسة الإمام علي بن أبيطالب (ع) ، قم ، 1379، چاپ دوازدهم.
امامی، سید حسن ، حقوق مدنی ، جلد چهارم، انتشارات اسلامیه، تهران ، 1356، چاپ ششم.
بسته نگار، محمد، حقوق بشر از منظر اندیشمندان،( محقق داماد، سید مصطفی، حقوق بشر در غرب و اسلام)، شرکت سهامی انتشار، 1380، چاپ اول.
پاينده، ابو القاسم ، نهج الفصاحه (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله عليه و آله)، دنياى دانش، تهران، بی تا.
تاموشات ، کریستیان ، حقوق بشر، ترجمه: دکترحسین شریفی طراز کوهی ، تهران، بنیاد حقوقی میزان، 1386.
تسون، فرناندو، فلسفه حقوق بینالملل، ترجمه محسن محبی، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی، تهران،1388.
جاوید، محمد جواد، نظریه نسبیت در حقوق شهروندی، تهران ، مرکز مطالعات حقوق بشر ، 1387، چاپ اول .
جعفري لنگرودي، محمد جعفر، ترمينولوژي حقوق، انتشارات تهران ، ابن سینا، ۱۳۴۶.
جعفری تبریزی ، محمد تقی ، تحقیق در دو نظام حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب، تهران ، دفتر خدمات حقوقی بین المللی جمهوری اسلامی ایران، 1370، چاپ اول .
جوادي آملي، عبدالله ، کرامت در قرآن، تهران ، مرکز نشر فرهنگي رجاء، 1369 ، چاپ سوم.
راستین ، منصور ، از بردگی تا آزادی، تهران، کتابخانه ابن سینا، 1345 .
راسخ، محمد ، حق و مصلحت ، مقالاتي در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، تهران ، طرح نو،1381 .
زمانی ، سید قاسم ، امیر ساعد وکیل ، پوریا عسگری ، نهادها و سازکارهای منطقه ای حمایت از حقوق بشر ، تهران، شهر دانش، 1386.
شیایزری ، کریانگ ساک کیتی ، حقوق بين المللي كيفري، ترجمه بهنام يوسفيان و محمد اسماعيلي، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383.
صفار، محمد جواد، شخصیت حقوقی، تهران ، انتشارات بهنامی، 1390.
ضیایی بیگدلی ، محمد رضا ، اسلام و حقوق بین الملل، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1391، چاپ دهم.
ضیایی بیگدلی، محمد رضا، حقوق بین الملل عمومی، تهران ، کتابخانه گنج دانش ،1390، چاپ چهل و یکم .
طالقانی، محمود، پرتوى از نهجالبلاغه ، تهران ، سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، 1374 ، چاپ دوم .
عميد، حسن، فرهنگ فارسي عميد، تهران ، انتشارات اميركبير، ، 1369، چاپ سوم، ذيل واژه حق.
عمید زنجانی، عباسعلی، يادنامه دومين كنگره نهج البلاغه، تهران ، بنیاد نهج البلاغه، 1361.
قاری سید فاطمی ،سید محمد ، حقوق بشر در جهان معاصر ، دفتر یکم: در آمدی بر مباحث نظری: مفاهیم ، مبانی ، قلمرو و منابع، تهران، موسسه مطالعات وپژوهشهای حقوقی شهر دانش ، 1388 ، چاپ دوم.
قربان نیا، ناصر، حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1390، تهران.
قرشى بنايى ، على اكبر ، قاموس قرآن، جلد پنجم، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1412 ق .
قرشى بنايى، على اكبر ، قاموس قرآن، جلد ششم، دار الكتب الاسلاميه، 1412 ق.
کاسسه، آنتونیو، حقوق بین الملل، مترجم: دکتر حسین شریفی طراز کوهی، تهران، نشر میزان، 1391، چاپ سوم.
کک دین، نگوین ، پاتریک دییه، آلن پله ، حقوق بین الملل عمومی، جلد اول، ترجمه: حسن حبیبی، تهران ،انتشارات اطلاعات، 1382
محقق داماد، سید مصطفی، دین، فلسفه، قانون ، حقوق بشر در اسلام و غرب، تهران، انتشارات شهاب ثاقب، 1378 .
مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺪرا ، 1381، ﭼﺎپ ﺳﯽ و ﯾﮑﻢ.
مكارم شيرازى ، ناصر ، پيام امام شرح تازه و جامعى بر نهج البلاغه، جلد دوم ، دارالكتب الاسلاميه، تهران، 1379 ، چاپ اول.
مكارم شيرازى، ناصر ، پيام امام شرح تازه و جامعى بر نهج البلاغه، جلد سوم ، دارالكتب الاسلاميه، تهران، 1380 ، چاپ اول.
ممتاز، جمشید، امیر حسین رنجبریان، حقوق بین الملل بشر دوستانه ، تهران، نشر میزان ، 1386، چاپ دوم.
مهرپور ، حسين ، نظام بينالمللي حقوق بشر، انتشارات اطلاعات، تهران ، ۱۳۷۷.
موحد، محمدعلي، در هواي حق و عدالت: از حقوق طبیعی تا حقوق بشر، تهران، نشر کارنامه، 1381.
مير محمد صادقي، حسين ، حقوق جزاي بين الملل، تهران، نشر ميزان، 1377.
میر عباسی، سید باقر ، رزی میر عباسی، نظام جهانی ارزیابی و حمایت از حقوق بشر ، تهران، انتشارات جنگل ، 1388، چاپ دوم .
میر محمد صادقی، حسین ، دادگاه کیفری بین المللی، تهران، نشر دادگستر ،1383.
والاس، ربکا، حقوق بین الملل، ترجمه و تحقیق: سید قاسم زمانی و مهناز بهرام لو، تهران، موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش ، 1390، چاپ سوم.
وکیل، امیر ساعد ، همکاران، مروری بر مکاتب فلسفی حقوق بین الملل، تهران، نشر میزان، 1389.
ب- مقالات فارسی
آقایی جنت مکان، حسین، «تشکیل دادگاه ویژه لبنان؛ نگاهی متفاوت در حقوق کیفری بین المللی»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 39 ، شماره 2، تابستان 1388.
احمدی نژاد، مریم، «تعهدات در قبال جامعه بينالمللي و جايگاه آن در حقوق مسئوليت بينالمللي دولت»، فصلنامه سياست خارجي، سال بيست و ششم، شماره 4، زمستان 1391.
احمدی نژاد، مریم، «موانع استرداد و اخراج مجرمین در رویه دادگاه اروپائی حقوق بشر» ، پژوهش حقوق کیفری ، سال اول ، شماره 1 ، 1391 .
جاوید ، محمد جواد، «حقوق بشر در عصر پسامدرن انتقاد از شاهکاری فلسفی در فهم حقوق ذهنی»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 37، شماره 3، پاییز 1386.
حبيب زاده ، محمد جعفر، محمد باقر مقدسي ، عباس جعفري دولت آبادي ، «قاچاق انسان در حقوق كيفري ايران»، پژوهشهاي حقوق تطبيقي، دوره 13 ، شماره 4، زمستان 1388.
حبیبى مجنده ، محمد ، مرضیه دیرباز ، «دیوان کیفرى بین المللى و حقوق بزه دیده در مراحل محاکمه و تجدیدنظر» ، فصلنامه تعالی حقوق، سال چهارم، دوره جدید، شماره 2، بهار 1392.
دلخوش ، علیرضا ، «جنبه های گوناگون مسئولیت در حقوق بین الملل کیفری» ، مجله حقوقي بينالمللي، سال بيست و هشتم، شماره 4، بهار و تابستان 1390.
دیرباز ، عسکر، رحیم دهقان سیمکانی، «عقلانیت و انسان اخلاقی در اندیشه کانت و ملّاصدرا»، معرفت اخلاقی، سال دوم، شماره سوم، تابستان 1390.
رنجبريان ، اميرحسين، مهدیه ملک الکتاب خیابانی ، «دادگاه ويژه سيرالئون: فرايند تشكيل، صلاحيت و مقابله با بي كيفرماني »، مجله حقوقی بین المللي، سال بيست و هفتم، شماره 43 ، 1389.
زمانی، سید قاسم، «استقرار ديوان كيفري بين المللي: بيم ها و اميدها »، پژوهشهاي حقوقي، شماره 2 ، پاييز و زمستان 1381.
سادات اخوی، سید علی، «پروتکل شماره 14 و اصلاح نظام نظارتی کنوانسیون اروپایی حقوق بشر»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 70، زمستان 1384.
السان ، مصطفي ، «قاچاق زنان و كودكان براي بهره كشي جنسي(از منع جهاني تا حمايت از بزه ديدگان)» ، فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي، شماره 16، بهار 1384.
شریفی طراز کوهی، حسین، «شهروندی جهانی در گستره جهانی شدن حقوق بشر »، حقوق بشر، شماره 6، پاییز و زمستان 1387.
عرب ابوزیدآبادی، عبد الرضا ، «بردگان از جاهليت تا اسلام (تحليل و بررسي تاريخي)» ، دو فصلنامه تاريخ در آينه پژوهش ، سال سوم، شماره 4 (پياپي 12)، زمستان 1385 .
فروغی نیا، حسین ، «بین المللی شدن حقوق بشر و دگردیسی در مفهوم حاکمیت دولت ها در عصر جهانی شدن»، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره 1، سال اول ، زمستان1390.
قاری سید فاطمی ، سید محمد ، « دادگاه جدید اروپائی حقوق بشر» ، مجله حقوقی، شماره 25، بهار 1379 .
قاری سید فاطمی، سید محمد، «تحلیل مفاهیم کلیدی حقوق بشر معاصر حق، تعهد، آزادی، برابری و عدالت» ، مجله تحقیقات حقوقی، شماره33- 34، بهار تا زمستان 1380.
قربان نيا ، ناصر، «تعليق اجراي حقوق بشر در شرايط اضطراري »، فقه و حقوق، سال سوم، شمارة 12، بهار 1386.
قربان نيا، ناصر، «ماهيت عام تعهد به رعايت حقوق بشر و مسئلة شرط» ، حقوق اسلامي ، سال ششم، شماره21، تابستان 1388 .
کاتبی، حسینقلی، "دولت و حاکمیت از نظر ژرژسل" ، مجله کانون وکلا ، شماره 55 ، مهر و آبان 1336 .
کاتوزیان، ناصر، «عدالت و حقوق بشر»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 37، شماره 3، پاییز 1386.
کاظمی ، سید علی ، «بررسی مفهوم ناپدیدی اجباری افراد »، فصلنامه پلیس بین الملل، سال اول، شماره 2 ، تابستان 1389 .
گرين وود ، كريستوفر ، «ديوان بين المللي براي يوگسلاوي سابق» ، مترجم: دكتر مهرداد سيدي، مجلة حقوقي، شماره هجدهم و نوزدهم، بهار 1374-1373.
مکارم شیرازی ، ناصر ، «اسلام و بردگی» ، نشریه مکتب تشیع ، پیش شماره، اردیبهشت 1338.
موسوی ، سید فضل اله ، معصومه سادات میر محمدی ، «اصول كلي حقوق؛ عامل پويايي حقوق بين الملل كيفري» ، فصلنامه حقوق اسلامي، شماره31 ، سال هشتم، زمستان 1390 .
2- منابع عربی
ابن بابويه ، محمد بن على ، من لا يحضره الفقيه، المجلد الثالث، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1413 ق.
ابن بابويه، محمد بن على، علل الشرایع، المجلد الأول، قم ، نشر داوری ، 1385 ش / 1966 م.
ابن عربی، محیی الدین، فصوص الحکم، الجزء الأول، المصحح : دکتور ابوالعلا عفیفی، بیروت ، دارالکتاب العربی.
ابن كثير الدمشقى، أبو الفداء، البدايه والنهايه ، المجلد الرابع، بيروت، دار الفكر، 1407ه.ق؛ 1986م
انصاري، مرتضي، المكاسب، المجلد الرابعه ، قم ، جامعه النجف الدينيه، 1392 ه ق .
بروجردی ، سید حسین ، جامع أحاديث الشيعه، المجلد واﺣد و ﺛﻼﺛون ، تهران ، انتشارات فرهنگ سبز، 1386
حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، الجزء العشرین، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، قم، 1409 ق.
حلوانى ، حسين بن محمد بن حسن ، نزهه الناظر و تنبيه الخاطر، قم، الطبعه مدرسة الإمام المهدي عجل الله تعالى فرجه الشريف، 1408 ق.
راغب اصفهانى ، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، المصحح: صفوان عدنان داوودى، بیروت،، دار القلم، 1412 ق.
شوشتری، محمد تقی، بهج الصباغه في شرح نهج البلاغه، المجلد السادس، تهران ، موسسه انتشارات امیر کبیر، 1376.
طبرسي، امين‌الاسلام، مجمع البيان في تفسير القرآن، المجلد الرابع، تهران ، ناصرخسرو، ١٣٧٢ ، الطبعه الثالثه.
طريحي، فخرالدين، مجمع‌البحرين، محقق: سید احمد حسینی، الجزء الخامس ، تهران انتشارات مرتضوي ، 1375 ، الطبعه الثالثه.
كلينى ، محمد بن يعقوب ، الكافي، المجلد الخامس، مصحح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى، دارالكتب الإسلاميه ، تهران، 1407 ق .
كلينى، محمد بن يعقوب ، الكافي، المجلد السادس، مصحح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى، دارالكتب الإسلاميه ، تهران، 1407ق.
مصطفوى ، حسن ، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، المجلد العاشر، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ش.
مغنیه، محمد جواد، فيظلال نهج البلاغه: محاوله لفهمٍ جدید، المجلد الأول، بیروت، دار العلم الملایین، 1999م.
منسوب به على بن موسی امام هشتم عليه السلام، الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام ، مشهد مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1406 ق.
3- منابع انگلیسی
الف - کتب (books)
Allain ,Jean , The Slavery Conventions,Volume 1, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2008 .
Alston, Philip, Ryan Goodman, International Human Rights in Context: Law, Politics, Morals, ,Oxford, Oxford University Press, 2000.
Andersen ,Erik André, Lindsnaes , Birgit , Towards New Global Strategies: Public Goods and Human Rights, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2007
Anna-Karin Lindblom, Non-Governmental Organisations in International Law , Cambridge University Press, Cambridge , 2005.
Anne T. Gallagher, The International Law of Human Trafficking, Cambridge University Press, USA,2010.
Bader M., Robert ,Ralf , Nozick, Continuum, New York, 2010.
Baderin, Mashood , International Human Rights Law:Six Decades After the UDHR and Beyond, Ashgate Publishing, UK, 2010.
Bailey, S.H. , Cases, Materials and Commentary on Administrative Law, 4th Edition, Sweet & Maxwell Ltd, Swiss Cottage, 2005 .
Bales , Kevin , Understanding Global Slavery: A Reader , University of California Press, London, 2005.
Bassiouni ,M. Cherif , International Criminal Law: International Enforcement, Volume 3, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands , 2008.
Bedi, Shiv R S, The Development of Human Rights Law by the Judges of the International Court of Justice, Hart Publishing , Portland ,2007 .
Bishop, David, The Wheel of Ideals, Lulu.com , 2006 .
Blumenthal, David A. , Timothy L. H. McCormack, The Legacy of Nuremberg: Civilising Influence Or Institutionalised Vengeance?, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2008.
Bossuyt, Marc , Guide to the "travaux Préparatoires" of the International Covenant on Civil and Political Rights, Netherlands , Martinus Nijhoff Publishers, 1987.
Brendalyn , Ambrose, Democratization and the Protection of Human Rights in Africa: Problems and Prospects, Greenwood Publishing Group, USA, 1995
Bromley, Mark, United Nations Arms Embargoes Their Impact on Arms Flows and Target Behaviour Case study: Former Yugoslavia 1991–96, Stockholm International Peace Research Institute, 2007.
Brownlie ,Ian , Principles of Public International Law, 6th edn ,Oxford, Oxford University Press, 2003.
Cassese Antonio, International Criminal Law , Oxford University Press, 2003
Cassese, Antonio, Change and Stability in International Law-making, Walter de Gruyter, Germany, 1998.
Cassese, Antonio, The Oxford companion to international criminal justice, Oxford University Press, 2009.
Ceccarelli, Nicolò, 2CO Communicating complexity: 2013 Conference Proceedings, Edizioni Nuova Cultura, Roma, 2013.
Christou, Theodora A. , Human Rights Manual and Sourcebook for Africa,The Biritish Institute of International and Comparative Law, 2005.
Conte, Alex, Human Rights in the Prevention and Punishment of Terrorism:Commonwealth Approaches: The United Kingdom, Canada, Australia and New Zealand , Springer, New York, 2010.
Crawshaw, Ralph , Leif Holmström , Essential Texts on Human Rights for the Police: A Compilation of International Instruments , Martinus Nijhooff Publishers, Netherlands, 2008.
D'Anieri, Paul, International Politics: Power and Purpose in Global Affairs, Cengage Learning, Boston(USA), 2011.
Dhayani, SN, Fundamentals of Jurisprudence: The Indian Approach , Central Law Agency, 1997.
Du, Shanshan, Chopsticks Only Work in Pairs: Gender Unity and Gender Equality Among the Lahu of Southwestern China, Columbia University Press, New York, 2013.
Ellis Wild, Susan, Webster’s New World: Law Dictionary, Canada, Wiley Publishing, 2006.
Eriksson, Maja Kirilova, Reproductive Freedom: In the Context of International Human Rights and Humanitarian Law, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2000.
Eser ,Albin, Individual Criminal Responsibility: Mental Elements – Mistake of Fact and Mistake of Law, Oxford University Press, 2002.
Esmeir ,Samera, Juridical Humanity: A Colonial History, Stanford University Press, Stanford (California), 2012.
European Commission, Trafficking in human beings, Publications Office of the European Union, 2013.
Evans , Christine , E. Christine Evans, The Right to Reparation in International Law for Victims of Armed Conflict, Cambridge University Press, Cambridge, 2012.
Forrest Martin, Francisco, International Human Rights and Humanitarian Law: Treaties, Cases, and Analysis, Cambridge University Press, USA, 2006.
Galchinsky ,Michael , The 'War on Terror' and the Right to Legal Personality, Center for Human Rights and Democracy,Georgia State University, Atlanta, 2011.
Grear, Anna, Human Rights – Human Bodies? Some Reflections on Corporate Human Rights Distortion, The Legal Subject, Embodiment and Human Rights Theory, Law Critique, Springer, 2006.
Grotius, Hugo, The Rights of War and Peace(1625), ed. R. Tuck, Liberty Fund, 2005.
Gupta ,Birendra K. , Trafficking and the Law, Human Rights Law Network, New Delhi, 2011.
Harrill , James Albert, The Manumission of Slaves in Early Christianity, Second Edition, Mohr Siebeck, 1998 .
Harskamp, Jacob Teunis, The Anatomy of Despondency: European Socio-Cultural Criticism 1789 –1939, BRILL, 2011.
Henner , Peter, Human Rights and the Alien Tort Statute: Law, History, and Analysis, American Bar Association, 2009 .
Hernandez-Truyol, Berta, Stephen Joseph Powell, Just Trade: A New Covenant Linking Trade and Human Rights, New York, NYU Press, 2009 .
Higgins,Rosalyn, Problems and Process: International Law and How We Use It, Oxford University Press, Oxford, 1995.
Höffe, Otfried , Kant’s Cosmopolitan Theory of Law and Peace ,Cambridge University Press, 2005.
Human Rights Law Centre,International Human Rights Reports, vol. 9, Department of Law, University of Nottingham, 2002.
International Law Commission, Yearbook of the International Law Commission, Vol. II, United Nations, 2005.
Johnson,Scott Patrick, Trials of the Century: An Encyclopedia of Popular Culture and the Law, Volume 1, Greenwood Publishing Group, USA, 2011.
Jones, Peter, Rights , London , macmaillan press ,1994 .
Jovanović, Miodrag A. , Collective Rights: A Legal Theory, Cambridge University Press, New York, 2012.
Junius , P Rodriguez, Slavery in the Modern World: A History of Political, Social, and Economic Oppression , Volume 2, ABC-CLIO, USA, 2011 .
Kant, Immanuel, Grounding for the Metaphysics of Morals, Cambridge University Press, 2005.
Kant, Immanuel, Religion within the Limits of Reason Alone, New York ,Harper Torch book, 1960.
Koskenniemi, Martti, The Gentle Civilizer of Nations, Cambridge University Press, 2002.
Ku, Julian, John Yoo, Taming Globalization:International Law, the U.S. Constitution, and the New World Order, Oxford University Press, New York, 2012.
Kuhn, Gabriel , Life Under the Jolly Roger: Reflections on Golden Age Piracy, PM Press, 2003.
Larsen, Laurence Burgorgue, & Amaya Ubeda de Torres, The Inter-American Court of Human Rights:Case Law and Commentary, Oxford University Press, 2011.
Lauterpacht, Hersch , International Law and Human Rights, London, Stevens and Sons, 1950 .
Lauterpacht, Hersch, An International Bill of the Rights of Man, Oxford University Press, UK, 2013.
Lauterpacht, Hersch, Private Law Sources and Analogies of International Law: With Special Reference to International Arbitration, The Lawbook Exchange, Ltd., 1927 .
Lauterpacht, Hersch, The Subjects of the Law of Nations , in Elihu Lauterpacht (ed.), International Law: Being the Collected Papers of Hersch Lauterpacht ,Cambridge University Press, 1975.
Louis , Anja, Women and the Law: Carmen de Burgos, an Early Feminist, Tamesis Books,2005.
Martin A. , Elizabeth, A Dictionary of Law, Fifth Edition, Oxford University Press, New York, 2003.
McGaughey, Douglas R. , Strangers and Pilgrims: On the Role of Aporiai in Theology, Walter de Gruyter, Germany, 1997 .
Morsink ,Johannes , The Universal Declaration of Human Rights: Origins, Drafting, and Intent, University of Pennsylvania Press,USA, 2011 .
Nijman, Janne Elisabeth, The Concept of International Legal Personality, An Inquiry into the History and Theory of International Law . The Hague : T. M. C. Asser Press, 2004 .
Ninčić, Djura, The Problem of Sovereignty in the Charter And in the Practice of the United Nations, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 1970.
Normand, Roger , Sarah Zaidi, Human Rights at the UN: The Political History of Universal Justice, Indiana University Press, Bloomington, 2008.
Oppenheim, Lassa , International Law: A Treatise, Volume 1, Third edition by Ronald Roxburgh, The lawbook exchange, US (New Jersey), (1920)2005.
Ouguergouz, Fatsah, The African Charter of Human and People's Rights: A Comprehensive Agenda for Human Dignity And Sustainable Democracy In Africa , Netherlands , Martinus Nijhoff Publishers, 2003.
Palmquist, Stephen, Cultivating Personhood: Kant and Asian Philosophy, Walter de Gruyter, Germany, 2010 .
Pathak, Bindeshwar , Shiva Pratap Singh, Glimpses of Europe: A Crucible of Winning Ideas, Great Civilizations and Bloodiest Wars, New Delhi(India),Gyan Publishing House, 2010.
Popa ,Ricarda , The Contribution of the Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia to the Establishment of a Hybrid Tribunal Model, GRIN Verlag, Germany, 2010.
Portmann , Roland, Legal Personality in International Law, Cambridge University Press, 2010.
Power, Andrew, Janet E. Lord, Allison S. DeFranco, Active Citizenship and Disability: Implementing the Personalisation of Support, Cambridge University Press, New York, 2013.
Raic, David , Statehood and the Law of Self-Determination, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2002.
Ramcharan, Bertrand G. , Contemporary Human Rights Ideas, Routledge Global Institutions, Edited by Thomas G. Weiss, First published New York, 2008.
Rehmann-Sutter, Christoph , Marcus Düwell, Dietmar Mieth, Bioethics in Cultural Contexts: Reflections on Methods and Finitude, Springer, Netherlands, 2006 .
Reinbold, Jenna , Making and Unmaking Political Myth in the Era of Human Rights, ProQuest, USA , 2007.
Rita, Joseph, Human Rights and the Unborn Child, Netherlands , Martinus Nijhoff Publishers, ,2009 .
Roosevelt, Eleanor, What I Hope to Leave Behind: The Essential Essays of Eleanor Roosevelt, Carlson Pub, 1995.
Rubin -P., Alfred, Law of Piracy, University Press of the Pacific Hunolulu, 2006.
Sadat ,Leila Nadya, Michael P. Scharf, The Theory and Practice of International Criminal Law:Essays in Honor of M. Cherif Bassiouni, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands , 2008 .
Schutter, De Olivier , International Human Rights Law: Cases, Materials, Commentary, Cambridge University Press, New York, 2010.
Sensen, Oliver, Kant on Human Dignity, Boston ,Walter de Gruyter, 2011.
Shah, Niaz A. , Islamic Law and the Law of Armed Conflict:The Conflict in Pakistan, Taylor & Francis e-Library, USA, 2011.
Shahabuddeen, Mohamed, Precedent in the World Court, Cambridge University Press, 2007.
Singh, Nagendra , Enforcement of Human Rights in Peace and War and the Future of Humanity, Dordrecht, Martinus Nijhoff Publishers, Netherland, 1986.
Smith ,Rhona ,K.M. , Textbook on International Human Rights, 3rd Edition, Oxford University Press, New York, 2007.
Smith ,Rhona, Text and Materials on International Human Rights, 3rd Edition, Routledge, New York, 2013 .
Smith, Helen, Pirates, Swashbucklers and Buccaneers of London, Watling Street, 2004.
Soohoo, Cynthia , Catherine Albisa, Martha F. Davis, Bringing Human Rights Home: Portraits of the movement, USA ,Greenwood Publishing Group , 2008.
Tate, Trudi, Modernism, History and the First World War, Manchester University Press, UK, 1998.
Tinta ,Mónica Feria, The Landmark Rulings of the Inter-American Court of Human Rights on the Rights of the Child: Protecting the Most Vulnerable at the Edge, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2008.
Trindade ,Antônio Augusto Cançado, International Law for Humankind: Towards a New Jus Gentium, Martinus Nijhoff Publishers,2013.
Trindade ,Antônio Augusto Cançado, The Access of Individuals to International Justice , Volume 18, Oxford University Press, New York, 2011.
van der Wolf, Willem-Jan , S. de Haardt, Global human rights law collection , Part 3, Global Law Association, 2007.
Verma, S.K. , An Introduction to Public International Law ,New Delhi, Prentice Hall of India, 1998.
Viljoen, Frans, International Human Rights Law in Africa, Oxford University Press, United Kingdom, 2012.
Vöneky ,Silja ,Rüdiger Wolfrum, Human Dignity and Human Cloning , Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands , 2004.
Warwick ,Mckean, Equality and Non-Discrimination Under International Law,Clarendon Press,1983.
Weeramantry, Christopher Gregory, Universalising International Law, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands ,2004.
Wicks, Elizabeth, The Right to Life and Conflicting Interests, Oxford University Press, New York, 2010 .
Wolfgang ,Benedek, Understanding Human Rights , Belgium ,Neuer Wissenschaftlicher Verlag , 2006.
Wood, Allen W , Groundwork for the Metaphysics of Morals Immanuel Kant, Yale University Press, New Haven , 2002.
ب- مقالات (Articles)
Andreevska, Elena , Etem Aziri,” Principle of Equality in International Law: The Right to Equality”, Lex ET Scientia International Journal , Juridical Series, vol. 2, 2009.
Baynes, Kenneth ,”Discourse ethics and the political conception of human rights”, Ethics & Global Politics, vol. 2, No. 1, Syracuse University, USA, 2009.
Benhabib, Seyla , “Another Universalism: On the Unity and Diversity of Human Rights”, Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association, vol. 81, No. 2, Yale University, Nov. 2007 .
Berman ,M. , R. Clark ,” State Terrorism: Disappearances” , Rutgers Law Journal , vol. 13, Spring 1982 .
Bohman ,James, “Living without Freedom : Cosmopolitanism at Home and the Rule Of Law”, Political Theory, Volume 37, Number 4, August 2009.
Carus, Paul , “Person and Personality”, The Monist, vol. 20, No. 3, July 1910 .
Cassese, Antonio, “Affirmation of the Principles of International Law recognized by the Charter of the Nürnberg Tribunal”, United Nations Audiovisual Library of International Law, United Nations, 2009.
Cassidy, Julie, “Emergence of the individual as an international juristic entity: enforcement of International Human Rights”, Deakin Law Review, Volume 9, Number 2, Deakin University, 2004.
Duruigbo , Emeka, “Corporate Accountability and Liability for International Human Rights Abuses: Recent Changes and Recurring Challenges”, Journal of International Human Rights, vol. 6, Issue 2, Spring 2008.
Gallant, Kenneth S. , “Criminal Defense and the International Legal Personality of the Individual”, Quebec Review of International Law, vol. 75, Legal Studies Research Paper No. 11-11, 2010.
Giorgou, Irena “State Involvement in the Perpetration of Enforced Disappearance and the Rome Statute” , Journal of International Criminal Justice 11 , Oxford University Press, 2013.
Glendon, Mary Ann, “The Rule of Law in the Universal Declaration of Human Rights”, Journal of International Human Rights , Spring 2004, Vol 2, Issue 1.
Helfer, Laurence R. , “Redesigning the European Court of Human Rights: Embeddedness as a Deep Structural Principle of the European Human Rights Regime”, European Journal of International Law, vol. 19, Issue 1, 2008.
Klabbers , J., “Possible Islands of Predictability: The Legal Thought of Hannah Arendt”, Leiden Journal of International Law, Table of Contents, vol. 20, Issue 01, 2007 .
Kolb, Robert, “Book Revews The Concept of International Legal Personality”, The European Journal of International Law ,vol. 18 no. 4 ,2007.
Kontorovich, Eugene, “ The Piracy Analogy: Modern Universal Jurisdiction’s Hollow Foundation” ,Harvard International Law Journal , vol. 45 , Number 1, Winter 2004.
McBeth , Adam, ”Every organ of society: The responsibility of non-state actors for the realization of human rights”, Hamline Journal of Public Law and Policy, no. 33, 2008 .
McCrory , Susan,”The International Convention for the Protection of all Persons from Enforced Disappearance”, Human Rights Law Review 7:3, Oxford University Press, 2007.
McCrudden, Christopher, “Human Dignity and Judicial Interpretation of Human Rights”, The European Journal of International Law, vol. 19, no. 4, 2008.
Meurice,Vitkauskaitė, Justinas Žilinskas, “The Concept Of Enforced Disappearances In International Law”, Mykolas Romeris University, Lithuania, Jurisprudence, vol 120, No 2, 2010.
Nijman, Janne E., “Paul Ricoeur and International Law: Beyond The End of the Subject” Towards a Reconceptualization of International Legal Personality, Leiden Journal of International Law, United Kingdom,2007.
Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights , “Enforced or Involuntary Disappearances”, Fact Sheet, No. 6/Rev.3, United Nations Office at Geneva, 2009.
Parlett, Kate, “The Individual and Structural Change in the International Legal System”, Cambridge Journal of International and Comparative Law, 2012.
Pinto , Monica, “National and International Courts - Deference or Disdain?”,Loyola Los Angeles International & Comparative Law Review,Vol. 30
HYPERLINK "http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=THE%20PONTIFICAL%20ACADEMIES%20OF%20SCIENCES%20AND%20SOCIAL%20SCIENCES%20&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CCUQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.vatican.va%2Froman_curia%2Fpontifical_academies%2Facdsoc%2Findex_social_en.htm&ei=kpqmUpWAK8LCtQafnIG4CA&usg=AFQjCNHAPuQJ_0K0mQ4s0G4LuJNVWYNNsA&sig2=H9RM6Q6YkrHv-kVX_U9M3A" Pontifical Academies Sciences of Social Sciences ,”Working Group on Trafficking in Human Beings: Modern Slavery”, Vatican city 2013 .
Ruda, Jose Maria, “The Opinions of Judge Dionisio Anzilotti at the Permanent Court of International Justice”, European Journal of International Law , vol. 3, Series B, no. 18 , 1992.
Ryssdall , R., ‘The Coming of Age of the European Convention of Human Rights’, European Human Rights Law Review, vol 18 , 1996.
Spiermann, Ole, “Twentieth Century Internationalism in Law”, The European Journal of International Law, vol. 18, no.5, 2008.
Trindade, Antônio Augusto Cançado, “The Historical Recovery of the Human Person as Subject of the Law Of Nations”, Cambridge Journal of International and Comparative Law, vol. 1, Issue 3, 2012.
ج- آراء و نظریات مشورتی (and Advisory opinions (Table of cases
Abdolkhani and Karimnia v. Turkey , Eur. Ct. H.R. , (No. 2) , No. 50213/08. , judgment of 27 July 2010.
Abella v. Argentina (La Tablada case), Inter-Am. C.H.R. , Case No. 11.137, Report. No. 55/97, 18 November 1997.
Advisory Opinion: Juridical status and human rights of the child, Inter-Am. Ct. H.R. Ser. A, No. 17, August 28, 2002.
Akkoç v. Turkey, Application Nos. 22947/93, 22948/93, Judgement of 10 October 2000;
Al-Adsani v United Kingdom, 34 Eur. Ct. H.R. , Application no. 35763/97, Judgment of 21 November 2001.
Andrés Mestre Esquivel v. Colombia, Case 268-06, Report No. 75/08, Inter-Am. C.H.R., OEA/Ser.L/V/II.130 Doc. 22, rev. 1 , 2008.
Anzualdo Castro V. Perú, Inter-Am. Ct. H.R., Preliminary Exception, Merits, Reparations and Costs. Judgment of 22 of September of 2009. Series C No. 202.
Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (Bosnia and Herzegovina v. Yugoslavia), Preliminary Objections, I.C.J. Reports 1996.
Bamaca Velasquez v. Guatemala , Inter-Am. C.H.R., Series C No. 70, Judgment of 25 November 2000.
Barcelona Traction Light and Power Company, Limited (Belgium v. Spain) , ICJ 3, Judgment of 5 Feb. 1970.
Belgian Linguistics Case 1 Eur. Ct. H.R. 252, Series A, no. 6, 1968.
Bermtidez v. Honduras, On Admissibility, Inter-Am. C.H.R., Report No. 46/96, OEA/Ser.L./V/I/II.95, doc. 7 rev,1996.
Bock v. Germany, Eur. Ct. H.R. , application no. 22051/07 ,1990.
Castillo Petruzzi and Others v. Peru , Inter-Am. Ct. H.R. , Preliminary Objections, Judgment of 4 September 1998.
Chitay Nech et al. v. Guatemala, Inter-Am.Ct.H.R., Preliminary Exceptions, Merits, Reparations and Costs, Judgment of 25 may 2010 .
Christine Goodwin v. the United Kingdom 35 Eur. Ct. H.R. , no. 28957/95, 2002.
Concurring Opinion of Judge A.A. Cancado Trindade, Juridical status and human rights of the child, Advisory Opinion OC-17/02, August 28, 2002, Inter-Am. Ct. H.R. (Ser. A) No. 17 , 2002.
Darby v. Sweden, Eur. Ct. H.R. , Series A , No. 187, Application No: 11581/85, judgment of 23 October 1990.
Egyptian Initiative for Personal Rights and Interights v. Arab Republic of Egypt, 323/06, African Commission on Human and Peoples' Rights, 16 December 2011.
Elcida Arévalo Perez et al. v. Colombia, Communication No. 181/1984, U.N. Doc. CCPR/C/37/D/181/1984 , 1989.
France v. Turkey , (The Case of the S.S. Lotus), PCIJ. (ser. A) No. 10, Judgment of 7 September 1927.
Franz Britton v. Guyana, Case 12.264, Report No. 1/06, Inter-Am. C.H.R., OEA/Ser.L/V/II.127 Doc. 4 rev. 1 , 2007.
Gabriel Shumba v. Zimbabwe, 288/04, African Commission on Human and Peoples' Rights, 02 May 2012.
Genie Lacayo v. Nicaragua Case, Inter-Am. Ct. H.R., (ser. C) No. 30, 94 ,Jan. 29, 1997.
Greece v. UK , (Mavrommatis Palestine Concessions), Jurisdiction, 1924 PCIJ, Series A No. 2.
Hakizimana v. Sweden , Eur. Ct. H.R. , no . 37913/05 , judgment of 27 March 2008.
Handyside v. United Kingdom , Eur. Ct. H.R. , Judgiment of 7 December 1976.
Inze v. Austria, Eur. Ct. H.R. , Series A, No. 126, judgment of 28 October 1987.
Ismail Ismaili v. Germany, Eur. Ct. H.R. , Decision of 15 March 2001, no. 58128/00;
Jimdnez v. Colombia, On Admissibility, Inter-Am. C.H.R., Report No. 4/97, OEA/Ser.L./V/II.95, doc. 7 rev. 11,1997.
Jose Adrian Rochac Hernandez v. El Salvador, Case 731-03, Report No. 90/06, Inter-Am. C.H.R., OEA/Ser.L/V/II.127 Doc. 4 rev. 1 , 2007.
Juan Gelman et al. v. Uruguay, Case 438-06, Report No. 30/07, Inter-Am. C.H.R., OEA/Ser.L/V/II.130 Doc. 22, rev. 1 , 2007.
Jurisdiction of the Courts of Danzig, Advisory Opinion, 1928 PCIJ , (ser. B) No. 15 (Mar. 3).
Kaboulov v. Ukraine, Eur. Ct. H.R. , judgment of 19 November 2009, no. 41015/04.
Kaya v. Turkey, [1998] Eur. Ct. H.R. 12, Judgment of 19 February1998 .
Kolk and Kislyiy v. Estonia, Application 23052/04, Eur. Ct. H.R. , Decision on 17 January 2006.
Kurt v. Turkey (24276/94) [1998] Eur. Ct. H.R. 44, Judgment of 25 May 1998.
LaGrand (Germany v. United States of America) , ICJ, Judgment of 27 June 2001.
Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion of 9 July 2004, separate opinion of Judge Elaraby , ICJ Reports 2004 .
Lithgow and others v UK , Eur. Ct. H.R. , Series A , No.102, 1986.
M. and Others v. Italy and Bulgaria, Eur. Ct. H.R. , Application no. 40020/03 Judgment on 31 July 2012 .
Manuel Antonio Bonilla Osorio and Ricardo Ayala Abarca v. El Salvador, Case 1072-03, Report No. 66/08, Inter-Am. C.H.R., EA/Ser.L/V/II.130 Doc. 22, rev. 1, 2008.
Marckx v. Belgium, Eur. Ct. H.R., application No. 6833/74, Judgement of 13 June 1979.
Marzioni v. Argentina, Case 11.673, Inter-Am. C.H.R., Report No. 39/9 OEA/Ser.L./VJI/II.95, doc. 7 ,1996,.
McCann , Farrell and Savage v. United Kingdom, Eur. Ct. H.R., Judgment of 27 September 1995.
Mikulić v. Croatia, Eur. Ct. H.R., no. 53176/99, 2002.
Mojica v. Dominican Republic, Communication No. 449/1991, U.N. Doc. CCPR/C/51/D/449/1991 , 1994.
Musa Saidykhan v. The Gambia, ECW/CCJ/JUD/08/10, African Court on Human and Peoples' Rights, 16 December 2010.
North Sea Continental Shelf Cases (Federal Republic of Germany v. Denmark; Federal Republic of Germany v. Netherlands) , ICJ , February 20, 1969.
Nottebohm case Liechtenstein v. Guatemala, ICJ , dissenting opinion of judge klaestad, 1955.
Pretty v. United Kingdom(1997), judgment of 29 April 2002, 24 Eur. Ct. H.R. 423, no.2346/02.
Prosecutor v. Akayesu, Judgment, Case No. ICTR 4 96 T, T. Ch. I, 2 September 1998.
Prosecutor v. Alfred Musema, Case No. ICTR 96-13-I, Judgment & Sentence, 2000.
Prosecutor v. Blaškić, Judgment, Case No. IT 14 95 T, ICTY Trial Chamber , 3 March 2000.
Prosecutor v. Dusko Tadic, ICTY Opinion and Judgment, Trial Chamber, Case No. IT-94-1-T, 7 May 1997.
Prosecutor v. Germain Katanga , ICC-CPI-20130327-PR892.
Prosecutor v. Kunarac et al., ICTY (Appeals Chamber), judgment of 12 June 2002.
Prosecutor v. Laurent Gbagbo, ICC, 23 November 2011.
Prosecutor v. Rutaganda, Case No. ICTR 96-3-T, Judgment & Sentence, 1998.
Prosecutor v. Saif Al-Islam Gaddafi and Abdullah Al-Senussi, ICC , issued on 27 June 2011.
Prosecutor v. Simone Gbagbo, ICC, 7 February 2012.
Prosecutor v. Thomas Lubanga Dyilo, ICC-01/04-01/06, Verdict on 14 March 2012.
Prosecutor v. Walter Osapiri Barasa, ICC, 2 August 2013.
Radilla Pacheco v. México, Preliminary Exceptions, Merits, Reparations and Costs, Inter-Am.C.H.R. , Series C, No. 209, Judgment of 23 of November of 2009.
Cases 12,577, 12,646, 12,647, 12, 667 Merits Rochc Hernandez et al. El Salvador, Inter-Am.C.H.R. , Report No. 75/12, judgment of 7 November 2012.
Ribitsch v. Austria (1995) 21 Eur. Ct. H.R. , No. 18896/91.
S.R. v. Sweden , Eur. Ct. H.R. , No. 62806/00, judgment of 23 April 2002.
S.W. v. United Kingdom and C.R. v. United Kingdom 21 Eur. Ct. H.R., no. 20166/92 , 1995.
Saadi v. Italy , Eur. Ct. H.R., No. 37201/06, judgment of 28 February 2008.
Saccone v. Argentina, Case 11.671, Inter-Am. C.H.R., Report No. 8/98, OEA/Ser.L./V/II.98, doc. 6 ,1998.
Santos Ernesto Salinas v. Brazil, Case 733-03, Report No. 10/08, Inter-Am. C.H.R., OEA/Ser.L/V/II.130 Doc. 22, rev. 1 , 2008.
Saúl Filormo Cañar Pauta v. Ecuador, Case 295-03, Report No. 1/11, Inter-Am.C.H.R. , 2011.
Schmidt v. Costa Rica, Case 9178, Inter-Am. C.H.R., Report No. 17/84, OEA/Ser.L./V/II.66, doc. 10 rev. Observations of the Inter-American Commission on Human Rights 4 , 1984.
Selmouni v. France, 29 Eur. Ct. H.R. , Application no. 25803/94, Judgment of 28 July 1999- 2000.
South West Africa cases, Second Phase Judgment, Dissenting Opinion of Judge Tanaka, ICJ Reports, 1966.
Tyrer v. United Kingdom, Eur. Ct. H.R., No. 5856/72, 2 E.H.R.R . 1. , 1978.
United Kingdom v. Albania, (Corfu Channel Case). ICJ Decision of 9 April 1949.
Urqufa v. Honduras, Inter-Am. C.H.R., On Inadmissibility of Petition No. 644/00, Report No. 83/05, OEA/Ser.L./V/II.124, doc. 5 72 ,2005.
Van Der Mussele v. Belgium, Eur. Ct. H.R. , Application no. 8919/80, Judgment on 23 November 1983.
Velasquez Rodriguez v. Honduras, Inter-Am.Ct.H.R., , (Ser. C) No. 4 , Judgment of 29 July 1988.
Víctor Manuel Isaza Uribe and Family v. Colombia, Inter-Am.C.H.R., Case 10.737, Report No. 102/11, 2011.
Villagrán Morales and Others v Guatemala (Street Children ) , Inter-Am.Ct.H.R. , Judgment of 19 November 1999.
Winterwerp v. UK, Eur. Ct. H.R., Series A No.33, Judgement of 24 October 1979.
X v. Austria and Yugoslavia, Eur. Comm. H.R , no.2143/64, Decision of 30 June 1964.
Ximena Vicario v. Argentina, Communication No. 400/1990, U.N. Doc. CCPR/C/53/D/400/1990 , 1995.
Yean and Bosico Children v. Dominican Republic, Inter-Am Ct. H.R., (Ser. C) No. 130, Judgment of 8 September 2005.
Grioua v. Algeria, Human Rights Committee of the Covenant on Civil and Political Rights, Communication 1327/04, 10 July 2007.
د- برخی اسناد دیگر(Some Other Instruments)
African Charter on Human and Peoples' Rights (ACHPR).
American Convention on Human Rights (ACHR).
Background conference document prepared by the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights , Legal capacity, Sixth Session of the Ad Hoc Committee on a Comprehensive and Integral International Convention on Protection and Promotion of the Rights and Dignity of Persons with Disabilities, August 2005.
Convention against Torture and Other Cruel Inhuman or Degrading Treatment or Punishment.
Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (ECHR).
Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, entry into force 3 September 1981.
European Convention on Human Rights (ECHR)
Evaluation The African Commission on Human and Peoples’ Rights”, for The Danish Centre for Human Rights, Commissioned by SIDA Nordiska Afrikainstitutet December 1998.
General Assembly, Resolution adopted by the General Assembly on 20 December 2012, International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance, A/RES/67/180, 3 April 2013,.
Grant , Philip, General Allegation to the United Nations Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, May 25, 2011.
Human Rights Committee, General Comment 24 (52), General comment on issues relating to reservations made upon ratification or accession to the Covenant or the Optional Protocols thereto, or in relation to declarations under article 41 of the Covenant,UN Doc CCPR/C/21/Rev.1/Add,6 dated 11 November 1994 .
Human Rights Committee, General Comment 29, States of Emergency (article 4), U.N. Doc. CCPR/C/21/Rev. 1/Add.11 ,2001
Human Rights Committee, General Comment No. 18 , Non-discrimination, Thirty-seventh session, 1989 .
Human Rights Committee, General Comment: Reservations to the Covenant or Optional Protocols or declarations under article 41 of the Covenant, no.24 , 1994.
Human Rights Council, Report of the Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, A/HRC/19/58/Rev.1 , 2 March 2012.
International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination , Adopted and opened for signature and ratification by General Assembly resolution 2106 (XX) of 21 December 1965.
International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR).
International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR)
International Law Commission, Principles of International Law recognized in the Charter of the Nürnberg Tribunal and in the Judgment of the Tribunal, with commentaries 1950, Yearbook of the International Law Commission, Vol. II, 2005, United Nations .
Inter-parliamentary Union: United Nations, The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women and Its Optional Protocol: Handbook for Parliamentarians, United Nations Publications, United Nations, 2003.
Jurisdiction of the Courts of Danzig (Pecuniary Claims of Danzig Railway Officials who have Passed into the Polish Service, against the Polish Railways Administration), Permanent Court of International Justice, Advisory Opinion No. 15, Ser B.
Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights , Report of the Ad Hoc Committee on a Comprehensive and Integral International Convention on the Protection and Promotion of the Rights and Dignity of Persons with Disabilities, sixth session August 2005.
Optional Protocol to the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women.
Optional Protocol to the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, The General Assembly adopted resolution A/RES/63/117, on 10 December 2008.
Organization of American States (OAS).
Permanent Court of International Justice in its Advisory Opinion on the Nationality Decrees in Tunis and Morocco, 1923.
Preamble, Declaration on the Protection of All Persons from Enforced Disappearance, UN Doc.
Protocol No. 14 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, amending the control system of the Convention.
Protocol No. 9 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, (ETS No. 140), Rome, 6.XI.1990.
Protocol to prevent, suppress and punish trafficking in persons, especially women and children, supplementing the United Nations Convention against Transnational Organized Crime.
Report of the International Law Commission to the General Assembly, UN Doc.A / CN.4 / Ser.A/Add.1 ,1963.
Resolution 95 of the United Nations General Assembly (11 December 1946).
Rome Statute of the International Criminal Court, Done at Rome on 17 July 1998, in force on 1 July 2002.
Sarkin , Jeremy, Statement by the Chair-Rapporteur of the Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, Nineteenth session of the Human Rights Council, 2012.
Security Council resolution 955 (1994) on establishment of an International Tribunal and adoption of the Statute of the Tribunal for violations of international humanitarian law committed in Rwanda.
Statute of the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia Security Council resolution 827 (1993), 25 May 1993.
The United Nations International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance 2006 .
The United Nations Working Group and the Committee on Enforced Disappearance , General Comment on the right to recognition as a person before the law in the context of enforced disappearances .
UN General Assembly, Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political Rights, 19 December 1966, United Nations, Treaty Series, vol. 999
UNGA resolution 47/133, the Declaration on the Protection of all persons from Enforced Disappearance 1992.
United Nations Security Council Resolution 771 (Concerning Information on Violations of International Humanitarian Law in the Territory of the Former Yugoslavia), U.N. Doc. S/RES/771 (1992).
United Nations Security Council Resolution 787 (Concerning Information on Violations of International Humanitarian Law in the Territory of the Bosnia and Herzegovina) , U.N. Doc. S/RES/787 (1992).
United Nations Security Council resolution 935 (1994) to establish a Commission of Experts to examine violations of international humanitarian law committed in Rwanda.
Vienna Convention on the Law of Treaties(1969).
ه- پایگاههای اینترنتی (Websites)
Asian Federation Against Involuntary Disappearances (AFAD), Respect the Right Not to be Disappeared, 2009, Availaible at: http://www.afad-online.org/conventionprimer5e.pdf.
Case Law Analyser, available at: http://caselaw.ihrda.org/ .
En wikipedia available at : http://en.wikipedia.org .
Evaluation The African Commission on Human and Peoples’ Rights”, for The Danish Centre for Human Rights, Commissioned by SIDA Nordiska Afrikainstitutet December 1998, available at: http://www.humanrights.dk/files/pdf/Publikationer/afr.commmanus.pdf
Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia , Available at: http://www.eccc.gov.kh/en .
Peter Bailey “The Creation of the Universal Declaration of Human Rights”. Available at:http://www.universalrights.net/main/creation.htm.